1. O’zbekiston metallurgiya korxonalarining paydo bo’lish tarixi, ish tuzilishi va bo’limlari

Olovga chidamli va issiqlikka chidamli metallarning kombinatsiyasi
O‘zbekistonning o‘tga chidamli va issiqqa chidamli metallar zavodi jahondagi volfram-molibden mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalardan biri bo‘lib, chang metallurgiya yo‘li bilan eritish natijasida olingan volfram-molibden sim, molibden yassi buyumlar, o‘tga chidamli metallar va monokristallarning asosiy yetkazib beruvchisi hisoblanadi.
Zavodda sanoat eritmalaridan volfram va molibdenni sorbsiyalash, volframit kontsentratlarini avtoklav-soda ochish, sheelit kontsentratlaridan volfram sim ishlab chiqarish, vakuumda cho‘ktirish uchun uzun elektrodlar ishlab chiqarish kabi dunyoda tengi bo‘lmagan noyob texnologik jarayonlar o‘zlashtirildi. .
Zavodning texnik jihozlanishi jahon andozalari talablariga javob beradigan sanoat-texnik maqsadlarda 130 dan ortiq turdagi tovar mahsulotlarini ishlab chiqarishni ko‘zda tutadi.
1995-yilda molibden tayoqchalarining yuqori sifati uchun Yevropa tadbirkorlar ittifoqi zavodga “Oltin globus” mukofotini topshirgan.Zavod Germaniya, Isroil, Hindiston, AQShga mahsulot yetkazib beradi va hozirgacha MDH mamlakatlari kabi mahsulotlarning yagona yetkazib beruvchisi bo‘lib qolmoqda. volfram metalli va volfram simlari.Xalqaro bozorda asosiy talab molibden metall (chang), molibden prokat (sim va ip), molibden rodlari, volfram prokatlari ishlatiladi.
Molibdenli qalay kabi mahsulot turiga talab ortib borayotganini hisobga olib, ayni paytda korxonada 32,1 million AQSH dollari miqdoridagi chet el krediti hisobidan uni ishlab chiqarish uchun xorijdan keltirilgan uskunalar bilan ishlab chiqarishni jihozlash tugallanmoqda. Ushbu kredit hisobidan 1997 yilda yiliga 1,5 milliard metr filament ishlab chiqarish quvvatiga ega 22,1 million dollarlik volfram filamentini ishlab chiqarish uskunasi ishga tushirildi.
Zavod so‘nggi uch yil davomida quyidagi mahsulotlarni ishlab chiqarish bo‘yicha qo‘shma korxonalar tashkil etish bo‘yicha qator xorijiy kompaniyalar bilan faol hamkorlik qilib kelmoqda.
- volfram angidridi, volfram kukunlari va tayoqchalari;
- ammoniy molibdin kislotasi, molibden kukunlari va tayoqchalari;
- molibden blankalari (ixcham metall) va molibden va molibden asosidagi qotishmalardan prokat.
Ayrim sexlar va ishlab chiqarish quvvatlari negizida qo‘shma korxonalar tashkil etish orqali eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlar – molibden, volfram va molibden prokati va prokatini ishlab chiqarishni 1998 yildagi 9,2 million AQSH dollaridan 34,1 million AQSH dollariga yetkazish ko‘zda tutilmoqda. 2001 yilda
Tashqi bozorlarda talab yuqori bo‘lgan yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni o‘zlashtirish maqsadida zavod tomonidan sarmoya kiritishni talab qiluvchi qator loyihalar taklif etilmoqda:
- volfram va molibdenning yuqori darajada toza tuzlarini olish;
- yuqori tozalikdagi nodir tuproq metallarini ishlab chiqarish: skandiy, skandiy oksidi (99,995%), distillangan metall skandiy (99,99%), itriy, evropiy, samariy, lyutetiy metall (99,99%).
- plazmani kamaytirish yo'li bilan o'ta nozik volfram kukunlari asosida nozik dispersli volfram karbidini ishlab chiqarish.
Ushbu loyihalarni amalga oshirish qiymati 10-13 million AQSH dollari miqdorida baholanib, yiliga 5-9 million dollarlik eksportbop mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi.

“O‘zbek temir-po‘lat kombinati” aksiyadorlik ishlab chiqarish birlashmasi

O‘rta Osiyoda birinchi bo‘lib hurdalarni qayta ishlash va mahalliy sanoatning uzun mahsulotlar va tom yopish choyshablariga bo‘lgan ehtiyojini ta’minlash uchun metallurgiya zavodini qurish to‘g‘risida qaror Ikkinchi jahon urushi arafasida qabul qilingan edi. Urush tinch qurilishni to'xtatdi. Va faqat 1942 yilning kuzida afsonaviy Farxod qoyalari yonidagi Dalvarzin cho'li va Sirdaryo oralig'ida kuchli shamol esgan Begavat qishlog'iga birinchi quruvchilar otryadi keldi. 1944 yil dekabrda quyma zavodi, 1945 yil fevralda ikkinchi marten pechi, tez orada uchinchisi ishga tushirildi. 1946 yil oktabrda “300” kichik seksiyali prokat tegirmoni, 1949 yil may oyida yupqa qatlamli tegirmon ishga tushirildi.
Zavod sobiq SSSRda birinchilardan bo‘lib marten tsexida po‘latni uzluksiz quyish tsexini (UNRS) ishga tushirdi, bu esa quyma mashinalar unumdorligini sezilarli darajada oshirdi.
Keyingi yillarda asosiy sexlarni rekonstruksiya qilish, texnologik qayta jihozlash va asosiy fondlarni yangilash bo‘yicha kompleks dasturni amalga oshirish rejalashtirilgan. Rejalashtirilgan ish hajmini bir necha bosqichda yakunlash rejalashtirilgan. Birinchi bosqich dasturi elektr po'lat eritish sexini rekonstruksiya qilishni o'z ichiga oladi: mavjud uchta elektr pechni ikkita yangi avlod pechiga almashtirish rejalashtirilgan, bu esa EAF quvvatini yiliga 1100 ming tonna po'lat ishlab chiqarishga oshiradi. (mavjud quvvati 750 ming tonna). Ishlar hajmiga uzluksiz quyish mashinasini rekonstruksiya qilish, yangi gaz tozalash inshootlarini qurish, eskirgan chiqindilarni qayta ishlash uskunalarini almashtirish, eritish jarayonini boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini (erituv texnologiyasini avtomatlashtirilgan boshqarish tizimi) joriy etish, pechdan tashqari ishlov berish va po'latni uzluksiz quyish. 1983 yil 3 iyunda u ESPCdan mustaqil kapr do'koniga ajralib chiqdi.
1994 yilda kontingentda o'zbek metalli metallimiz sifati uchun "Oltin globus" mukofotini qo'lga kiritdi.
Bugungi “O‘zbekiston temir-po‘lat kombinati” APO marten va elektr po‘lat eritish, ikki seksiyali prokat va quvurlarni payvandlash sexlari, xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish, energetika va ta’mirlash xizmatlari, avtomobil va temir yo‘l transporti va boshqa xizmatlar ko‘rsatish yaxshi rivojlangan. Eritish hajmi yiliga bir million tonnadan oshdi, prokat ishlab chiqarish 900 ming tonnaga, sirlangan idishlar ishlab chiqarish 17 million dona, payvandlangan gaz quvurlari 30 ming tonnagacha oshdi.
Po'lat ishlab chiqarish uchun xom ashyo, metallolom va konversion sexlarning chiqindilari GOSTga muvofiq bo'lishi va vannada va pechda qattiq qadoqlanishini ta'minlashi kerak. Paqirga yuklangan og'ir hurdalarning alohida bo'laklarining maksimal massasi 2 tonnadan oshmasligi kerak. Metall zaryad yog'li bo'lmasligi, elektr o'tkazmaydigan narsalar, axlat, rangli metall aralashmalari bilan ifloslanmasligi kerak. Metallni karbürizatsiya qilish uchun:

• 
  cho'chqa temir;
  
• 
  koks shabadasi;
  
• 
  elektrod jangi;
  
• 
  ko'mir.
  

Oksidlovchi yoki tegirmon shkalasi sifatida kamida 60% temir miqdori bo'lgan temir javhari pelletlari ishlatiladi. Bundan tashqari, yangi yondirilgan ohak (CaO + M g O miqdori kamida 85%), flor shpati (kaltsiy ftorid miqdori kamida 85%, kremniy dioksidi 10%, oltingugurt va fosfor 0,3% gacha), ferroqotishmalar. deoksidlanish va qotishma (silikomarganets, ferrosilikon, ferromarganets, ferrosilikomarganets, alyuminiy, alyuminiy o'z ichiga olgan shlaklar skriningi), magnezit kukunlari (PPE-88, PPEK-87, PPP-85, PPPOZ-85, PPPOZ-86 navlari), suv oynasi (zichligi) 1,15-1,3 g/sm3 ⁾ . Bundan tashqari, oldingi foydalanish uchun shamot g'ishtlari jangidan foydalanishga ruxsat beriladi. Shlak hosil qiluvchi material va qattiq oksidlovchining namligi kamida 1,5%, bo'laklarning o'lchami esa 20-150 mm bo'lishi kerak.
Chelik pechda shlakning qisman yoki to'liq oksidlanishida bir shlakli jarayon bilan eritiladi. Yakuniy tsiklda u 5-raqamga aylanadi va 2-raqamga aylanadi.