1. O‘zbekiston respublikasining qonuni Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida

REJA:
1.O‘zbekiston respublikasining qonuni Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida

2.Davlat hokimiyati va boshqaruv idoralarining tabiatni muhofaza etishga taalluqli huquqiy munosabatlarni tartibga solish sohasidagi vakolatlari
3.O‘zbekiston respublikasining tabiatni muhofaza qilishga oid tashkilotlari.

Insoniyat hayoti uchun eng muhim omil boʼlgan atmosfera havosini muhofaza qilish, uning sifat koʼrsatkichlarini ekologik normativlarga muvofiqligini taʼminlash strategik maqsadimiz boʼlib qoladi. Аtmosfera havosini muhofaza qilishni taʼminlovchi ekologik xavfsizlik talablari quyidagilardan iborat boʼlishi lozim deb hisoblaymiz: joylarda atrof-muhitni meʼyoridan ortiq ifloslantiruvchi manbalarni aniqlash orqali ularning texnologik jarayonlarini modernizatsiya qilish, yangi innovatsion texnologiyalarni joriy etishning huquqiy asoslarini ishlab chiqish; atmosfera havosiga salbiy taʼsir koʼrsatuvchi har qanday xoʼjalik faoliyati turlarini ifloslantiruvchi moddalarni tozalash uskunalari bilan jihozlanmasdan loyihalashtirishnitaʼqiqlash; Аtmosfera havosidagi kislorod nafaqat inson, balki borliqdagi har bir tirik organizm hayoti uchun zarur resurs hisoblanadi. Biz atmosferani asrash orqali ekotizimning har bir aʼzosini muhofaza qilgan boʼlamiz. Qolaversa, zaharli gazlarning yogʼin vositasida tuproq va oʼsimliklarga qaytib tushish sirkulyatsiyasininghamoldiolinadi.

Shaharlar va sanoat hududlarida havoning ifloslanishi aholimiz salomatligiga jiddiy xavf solayotganini nafas yoʼllari, allergiya kabi muayyan kasalliklarning avj olishi, yosharishi misolida ham yaqqol koʼrish mumkin. Mamlakatimizda atmosfera havosini ifloslantirish darajasi boʼyicha hisob-kitoblar amalga oshirilishi yaxshi maʼlum. Unga koʼra, 2020 yilda atmosferaga tashlamalar miqdori 2 mln 225 ming tonnani tashkil qilib, 2018 va 2019 yilga nisbatan 7 foizga (155,0 ming va 150,0 ming tonna) kamaygan. Jahon sogʼliqni saqlash tashkilotining hisob-kitoblariga koʼra, Oʼzbekistonda havoning ifloslanishidan kelib chiqadigan yillik oʼlim darajasi, har 100 ming aholi soniga 81,1 ni tashkil qiladi. Holbuki aksariyat Yevropa davlatlarida ushbu koʼrsatkich 40 dan past, Ruminiya 59,3 va Bolgariyada 61,8ni tashkil etadi.
 Shu bois ham mamlakatimizning yirik va sanoati rivojlangan shaharlarida atmosfera havosiga chiqarilayotgan uglerod, azot birikmalari, metan va boshqa gazlar chiqarilishini hamda chang miqdorini 1,5 barobarga kamaytirish eng muhim vazifalardan biri desak, mubolagʼa boʼlmaydi.
Bu muammoga asosan yirik shaharlarimizda koʼproq duch kelamiz. Ulardagi avtotransport vositalari, sanoat obʼektlari, aholining maishiy chiqindilarni notoʼgʼri utilizatsiya qilishi – yoqishi oqibatida yuzaga keladigan zaharli moddalar ekotizimga yetarlicha xavf solmoqda.
Jamoat transportining kamida 50 foizini gaz-ballon yoqilgʼi, elektr va boshka muqobil yoqilgʼi turlariga oʼtkazish boʼyicha, 2021 yil 1 iyulь sanasiga respublikada foydalanishda 3,0 mln donadan ortiq avtotransport vositalari boʼlib, shundan 36,0 foizi benzin, 4,0 foizi va 60,0 foizi gaz yoqilgʼisida harakatlanishga moʼljallangan.
Ifloslantiruvchi moddalarning yuqoriligi ishlab chiqarishning oʼsishi bilan bogʼliq boʼlsa, ikkinchidan sanoat korxonalaridagi chang-gaz tozalash uskunalarining maʼnan eskirganligidir.
Tahlillarga koʼra, respublikadagi mavjud 6,5 mingga yaqin chang-gaz tozalash uskunalarining 60 foizdan ortigʼi 10 yildan ortiq muddatda foydalanishda boʼlib, maʼnaneskirgan.
Аyniqsa, Samarqand (77%), Surxondaryo (79%), Buxoro (82%), Xorazm (88%) viloyatlarida 10 yildan ortiq foydalanib kelinayotgan chang-gaz tozalash uskunalari mavjud.
Oldimizda turgan yana bir yirik masala atmosfera havosining musaffoligini asrash bilan bogʼliq. Insoniyat hayoti uchun eng muhim omil boʼlgan atmosfera havosini muhofaza qilish, uning sifat koʼrsatkichlarini ekologik normativlarga muvofiqligini taʼminlash strategik maqsadimiz boʼlib qoladi. Аtmosfera havosini muhofaza qilishni taʼminlovchi ekologik xavfsizlik talablari quyidagilardan iborat boʼlishi lozim deb hisoblaymiz: joylarda atrof-muhitni meʼyoridan ortiq ifloslantiruvchi manbalarni aniqlash orqali ularning texnologik jarayonlarini modernizatsiya qilish, yangi innovatsion texnologiyalarni joriy etishning huquqiy asoslarini ishlab chiqish; atmosfera havosiga salbiy taʼsir koʼrsatuvchi har qanday xoʼjalik faoliyati turlarini ifloslantiruvchi moddalarni tozalash uskunalari bilan jihozlanmasdan loyihalashtirishni taʼqiqlash;
Аtmosfera havosidagi kislorod nafaqat inson, balki borliqdagi har bir tirik organizm hayoti uchun zarur resurs hisoblanadi. Biz atmosferani asrash orqali ekotizimning har bir aʼzosini muhofaza qilgan boʼlamiz. Qolaversa, zaharli gazlarning yogʼin vositasida tuproq va oʼsimliklarga qaytib tushish sirkulьyatsiyasining ham oldi olinadi.
Shaharlar va sanoat hududlarida havoning ifloslanishi aholimiz salomatligiga jiddiy xavf solayotganini nafas yoʼllari, allergiya kabi muayyan kasalliklarning avj olishi, yosharishi misolida ham yaqqol koʼrish mumkin. Mamlakatimizda atmosfera havosini ifloslantirish darajasi boʼyicha hisob-kitoblar amalga oshirilishi yaxshi maʼlum. Unga koʼra, 2020 yilda atmosferaga tashlamalar miqdori 2 mln 225 ming tonnani tashkil qilib, 2018 va 2019 yilga nisbatan 7 foizga (155,0 ming va 150,0 ming tonna) kamaygan. Jahon sogʼliqni saqlash tashkilotining hisob-kitoblariga koʼra, Oʼzbekistonda havoning ifloslanishidan kelib chiqadigan yillik oʼlim darajasi, har 100 ming aholi soniga 81,1 ni tashkil qiladi. Holbuki aksariyat Yevropa davlatlarida ushbu koʼrsatkich 40 dan past, Ruminiya 59,3 va Bolgariyada 61,8 ni tashkil etadi. Shu bois ham mamlakatimizning yirik va sanoati rivojlangan shaharlarida atmosfera havosiga chiqarilayotgan uglerod, azot birikmalari, metan va boshqa gazlar chiqarilishini hamda chang miqdorini 1,5 barobarga kamaytirish eng muhim vazifalardan biri desak, mubolagʼa boʼlmaydi. Bu muammoga asosan yirik shaharlarimizda koʼproq duch kelamiz. Ulardagi avtotransport vositalari, sanoat obʼektlari, aholining maishiy chiqindilarni notoʼgʼri utilizatsiya qilishi – yoqishi oqibatida yuzaga keladigan zaharli moddalar ekotizimga yetarlicha xavf solmoqda. Jamoat transportining kamida 50 foizini gaz-ballon yoqilgʼi, elektr va boshka muqobil yoqilgʼi turlariga oʼtkazish boʼyicha, 2021 yil 1 iyulь sanasiga respublikada foydalanishda 3,0 mln donadan ortiq avtotransport vositalari boʼlib, shundan 36,0 foizi benzin, 4,0 foizi va 60,0 foizi gaz yoqilgʼisida harakatlanishga moʼljallangan. Ifloslantiruvchi moddalarning yuqoriligi ishlab chiqarishning oʼsishi bilan bogʼliq boʼlsa, ikkinchidan sanoat korxonalaridagi chang-gaz tozalash uskunalarining maʼnan eskirganligidir. Tahlillarga koʼra, respublikadagi mavjud 6,5 mingga yaqin chang-gaz tozalash uskunalarining 60 foizdan ortigʼi 10 yildan ortiq muddatda foydalanishda boʼlib, maʼnan eskirgan. Аyniqsa, Samarqand (77%), Surxondaryo (79%), Buxoro (82%), Xorazm (88%) viloyatlarida 10 yildan ortiq foydalanib kelinayotgan chang-gaz tozalash uskunalari mavjud.
Oʼzbekiston Ekologik partiyasi ilgari surayotgan dasturiy maqsadlar qatorida bioxilma-xillikni va ekotizimlarni saqlash hamda ulardan oqilona foydalanish masalasi ham oʼrin olgan. Shu maqsadda muhofaza etiladigan tabiiy hududlar maydonlarini mamlakat hududining 12 foiziga yetkazish, respublika hududining oʼrmon bilan qoplanganlik darajasini 7,6 foizdan 15 foizga yetkazishga alohida eʼtibor qaratiladi. Biz barcha saʼy-harakatlarimizni mintaqamizda iqlim oʼzgarishining asosiy omili boʼlgan Orol dengizining ekologik falokati oqibatlarini yumshatishga qaratilgan innovatsion loyihalarni amalga oshirish orqali Orolboʼyi mintaqasida ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni, aholining yashash sharoitlarini yaxshilashga qaratamiz. Orol muammosini hal etishga hamda bu muammoning Orolboʼyi aholisi genofondiga va atrof-muhitiga salbiy taʼsirini yumshatishga jamiyatning barcha kuchlarini jalb etish hamda Orolboʼyi mintaqasiga ekologik innovatsiya va texnologiyalarni tatbiq etish ishlarini kuchaytirish; qishloq xoʼjaligida suv tejovchi texnologiyalarni joriy etish orqali Orolboʼyi hududiga Аmudaryoning yuqori va oʼrta qismidan yiliga kamida 5-6 km3 hajmda suv yuborilishini taʼminlash; Nukus, Buxoro, Urganch, Xiva, Navoiy, Moʼynoq kabi aholi yashash punktlari atrofida “yashil belbogʼlar” barpo etish hamda mazkur hududlardagi istirohat bogʼlari maydonlarini kengaytirish; Orolboʼyi hududining Qozogʼiston hamda Turkmaniston bilan tutash hududlarida transchegaraviy muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tashkil etish;
Global iqlim oʼzgarishi boʼyicha Parij bitimi doirasida mamlakatda issiqxona gazlari taʼsirini qisqartirishni nazarda tutuvchi milliy strategiya va harakatlar rejasini ishlab chiqish va amalga oshirish masalasi ham kun tartibidagi dolzarb vazifalarimizdan biridir. Ushbu Qonun tabiiy muhit sharoitlarini saqlashning, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini belgilab beradi. Qonunning maqsadi inson va tabiat o‘rtasidagi munosabatlar uyg‘un muvozanatda rivojlanishini, ekologiya tizimlari, tabiat komplekslari va ayrim obyektlar muhofaza qilinishini ta’minlashdan, fuqarolarning qulay atrof muhitga ega bo‘lish huquqini kafolatlashdan iboratdir.
1-modda. O‘zbekiston Respublikasining tabiatni muhofaza qilishga doir qonunchiligi O‘zbekiston Respublikasida tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasidagi munosabatlar ushbu Qonun bilan, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining er, suv, o‘rmon, yer osti boyliklari to‘g‘risidagi, atmosfera havosini, o‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish to‘g‘risidagi qonunchiligi bilan, boshqa qonunchilik hujjatlari bilan tartibga solinadi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida tabiatni muhofaza qilish sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog‘iston Respublikasining qonunchiligi bilan ham tartibga solinadi.
(1-modda O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
2-modda. Tabiatni muhofaza qilish obyektlari va muhofaza etiladigan tabiiy hududlar
Tabiatni muhofaza qilish obyektlari (er, yer osti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi, atmosfera havosi) ifloslanishdan, buzilishdan, zararlanishdan, oriqlab ketishdan, vayron bo‘lishdan, yo‘q bo‘lib ketishdan, nooqilona foydalanishdan muhofaza etilishi lozim.
Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar jumlasiga davlat qo‘riqxonalari, majmua (landshaft) buyurtma qo‘riqxonalari, tabiat bog‘lari, davlat tabiat yodgorliklari, ayrim tabiiy obyektlar hamda majmualarni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va
tiklash uchun mo‘ljallangan hududlar, muhofaza etiladigan landshaftlar, ayrim