1. O’zbekistonda matbaachilik va noshirlik ishi tarixi
Download 195.9 Kb. Pdf ko'rish
|
O\'zbekistonda noshirlik
- Bu sahifa navigatsiya:
- __________________________________________________-GURUX TALABASI ___________________________________________________ning
- MAVZUSIDA TAYYORLAGAN KURS ISHI Bajardi: _________________ Qabul qildi: _________________
|
1 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI _________________________________________________________- ______________________________________________________ _________________________________________________ __________________________________________________-GURUX TALABASI ___________________________________________________ning “_________________________________________________” FANIDAN “ ___________________________________________________________ ” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN KURS ISHI Bajardi: _________________ Qabul qildi: _________________ Toshkent – 2023 2 MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………..…………………… 3 1. O’zbekistonda matbaachilik va noshirlik ishi tarixi ……………………... 6 2. O’zbekiston davlat nashriyoti «O’zdavnashr» tashkil topishi …………… 8 3. Yangi tahrirdagi “Noshirlik faoliyati to„g„risida”gi O’zbekiston Respublikasining Qonuni loyihasiga tushuntirish…………… 11 XULOSA ……………………..………………………………………………… 14 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …… …………………………………. 16 3 KIRISH Noshirlik, nashriyot ishi, nashriyotlar tashkil etish, kitoblar, gazeta, jurnallar, tasviriy san‘at asarlari va boshqa shu kabi bosma mahsulotlarini tayyorlash, nashr qilish va uni tarqatishga oid soha. Nashriyotlar chiqaradigan mahsulotining turiga qarab-kitob nashriyoti, kitob-jurnal nashriyoti, gazeta jurnal nashriyotiga bo’linadi. Qanday o’quvchilarga mo’ljallanganligiga ko’ra-ilmiy adabiyot, ommaviy adabiyot, bolalar adabiyoti, o’smirlar adabiyoti nashriyotlariga bo’linadi. Mavzusiga ko’ra universal va muayyan sohaga ixtisoslashgan nashriyotlar bor. Universal nashriyotlar (Mas, «Uzbekiston» nashriyoti) barcha xil yoki ko’p turdagi, ixtisoslashgan nashriyotlar (Ibn Sino nomidagi nashriyot va b.) muayyan soha bo’yicha kitoblar nashr etadi. Kitob va boshqa bosma maxsulotlar nashr etishda nashriyot muallif bilan tegishli shartnoma-nashriyot shartnomasini tuzadi. Unda muallif kitob qo’lyozmasini ma‘lum muddatda topshirish majburiyatini, nashriyot esa uni nashr etish, tarqatish (ayrim hollarda bu majburiyatni olmaydi) va muallifga tegishli haq (gonorar) to’lash majburiyatini oladi. Shartnomada kitobning adadi, chop etish muddati va boshqa majburiyatlar ham ko’rsatiladi. Nashriyot faoliyati markazida muharrirlik turadi. Muharrir nashriyot chiqarmoqchi bo’lgan kitob qo’lyozmasini dastlab o’qib chiqib, o’z xulosasini beradi: tahrir uchun qabul qiladi; kamchiliklarini ko’rsatib qo’lyozmani qayta ishlashga muallifga qaytaradi yoki umuman taxrirga noloyiq topadi. Muharrir qo’lyozmani tahrir qilishda ijtimoiy-siyosiy, ilmiy va adabiy nuqtai nazardan yondashadi. Bunday yondashuv undan muallifning individual uslubini shakllantirgan holda kitobning mazmuni va shaklini takomillashtirishga qaratilgan muayyan bilim va ijodiy jarayonni talab qiladi. Nashriyot musahhihi imlo va boshqa grammatik xatolarni tuzatadi. Muharrir taxrir qilingan qo’lyozmani matbaaga topshirishdan oldin nashriyot rassomi (badiiy muharrir) bilan kitobning badiiy bezagi ustida ish olib boradi. Ayni vaqtda texnik muxarrir bilan birgalikda tegishli shriftlar belgilanadi, bezaklar joylashtiriladi, qo’lyozma yoki terilgan matn sahifalanadi. Nashriyotda tayyorlangan qo’lyozma nashriyot (buyurtmachi) va bosmaxona (buyurtmani 4 bajaruvchi) o’rtasida tuzilgan shartnoma asosida chop etish uchun matbaaga topshiriladi. Kitobchilik ishi kitob bosish paydo bo’lishidan bir necha ming yillar oldin mavjud bo’lgan. Xususan, O’rta Osiyoda millodan avvalgi asrlardayoq kitobchilik ishlari bilan shug’ullanganlar. Bu esa arablar istilosiga qadar anchagina nodir kitoblar yaratilgan. Arab xalifaligi davrida ham bu ish taraqqiy etdi. Tarixchi, xushnavis, qog’ozchi, muqovasoz, bezovchi (lovah) kasb egalari etishdi. Tarixchi yozuvchilar asarlarini ilgarigidek o’zlari ko’chirib o’tirmasdan bu ishni ulardan tez va yaxshiroq bajara oladigan mutaxassislarga topshiradigan bo’ldilar. Kitoblarni, asosan, qo’lda maxsus xushnavislar ko’chirib ko’paytirganlar. Shu tariqa xattotlik san‘ati (kalligrafiya) yuzaga keldi va takomillashib bordi. Kitob betlarini turli o’lchamdagi kataklarga bo’lish, sahifalarning chetlariga rang-barang chiziqlar, naqshlar chizish, kitob nomini muqovasiga va zarvaraqlariga oltin harf bilan yozish kitob bezagining odatdagi uslubiga aylandi. Ahmad Farg’oniy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy va boshqalarning asarlari faqat mazmun jihatidan emas, kitobat san‘ati bilan ham nodir hisoblanadi. Ularning ko’plari jahondagi yirik kutubxonalarda qimmatli yodgorliklar sifatida saqlanadi. O’rta Osiyoning mo’g’ullar tomonidan bosib olinishi (XIII asrning 1 yarmi) butun madaniy hayotda bo’lgani kabi kitob yaratish va tarqatish ishlarini ancha sustlashtirdi. Temuriylar hukmronligi davrida u yana kengaydi. Ayniqsa, Shohrux, Ulug’bek davrida adabiy faoliyatda, xususan, kitobchilik ishlarida katta o’zgarishlar ro’y berdi. Shohruxning o’g’li Boysung’ur tashabbusi bilan Hirotda katta bir kutubxona-ustaxona tashkil etilib, unga o'z davrining mashhur kotiblari, muhr va sozlari, rassom naqqoshlari va boshqa kitobsoz mutaxassislar jalb etilgan. Ularga zarur kitoblarni ko’chirib yozish va ko’paytirish vazifasi yuklangan edi. Ustaxonada har bir qo’lyozma kitob bir necha mutaxassis qo’lidan o’tardi. Alisher Navoiy o’zbek xalqi ma‘naviy xazinasini boyitgan asarlar yozish bilan birgalikda badiiy qo’lyozma san‘atini yanada rivojlantirishga katta hissa qo’shdi. XV-XVI asrning 1 yarmidagi badiiy qo’lyozma san‘atining uslub va an‘analari keyingi 5 yillardagi kalligrafiya san‘atining asosini tashkil etdi. Minglab xattotlar shu davrning ustalaridan namuna oldilar, ularga ergashdilar. Nashriyot bosma mahsulotlar chiqaradigan korxona, muassasa sifatida Evropada XVI asrda paydo bo’ldi. Bosmaxonalarning yiriklashishi, ayrim kitoblar nashri ustida uzoq muddat ishlash, ishchilarni texnika va mablag‘ bilan ta‘minlash, kitob savdosini tashkil etish zaruriyati maxsus kasb egalari-matbaachi noshirlar paydo bo’lishini taqozo qildi. XIX asrga qadar nashriyotlar kitobchilik ishining barcha jarayonlari (tahririy ish, bosmaxona, reklama tarqatish va b.)ni o’z ichiga olgan. XIX asr o’rtalarida poligrafiya sanoati o’sib, yangi, kuchli texnika bazasining vujudga kelishi bilan Noshirlikda nashriyot va poligrafiya korxonalarining ixtisoslashish jarayoni boshlandi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida nashriyotlar yalpisiga aksiyadorlik jamiyatlari kabi tashkilotlarga aylandi, keyinroq kitob va gazeta-jurnal nashriyotlari trestlari vujudga keldi. XIX asrning 2 yarmida Rossiyaning chekka o’lkalarida, jumladan, Turkistonda ham Noshirlik yuzaga kela boshladi. Turkistonda kitob nashr etish bilan dastlab podsho Rossiyasi statistika qo’mitalari shug’ullandi. Bu qo’mitalar Turkiston o’lkasiga oid turli ma‘lumotlarni, keyinchalik turkistonshunos rus olimlarining ilmiy ishlarini nashr qildirgan. 1868 yildan 1910 yilgacha Turkistonda nashr etilgan kitoblarning asosiy qismini ruscha kitoblar tashkil etgan. Turkistonda kitoblar nashr etishda Toshkentdagi O.A.Porsev, V.M.Ilin, Samarqanddagi G.I.Demurov bosmaxonalari mashhur bo’lgan. 1910-17 yillarda o’zbekcha nashr qilingan kitoblarning ko’plari shu bosmaxonalardan chiqqan. 1874 yili Xivada Muhammad Rahimxon II (Feruz) tomonidan tashkil etilgan bosmaxona to 1910 yilga qadar kitob nashr etgan. 6 Download 195.9 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|