1. Qabiletke pedagogikalıq psixologiyalıq xarakteristika. Pedagogikalıq qabilettiń tiykarǵı túrleri. Empatiya hám pertseptiv qabiletler

Muǵallimniń sózi bárhá sabaqta oqıwshılarǵa qaratılǵan boladı. Pikirdiń táriypleniwi oqıwshılar ushın anıq, ápiwayı, túsınikli bolıwı shárt.
Muǵallimniń bayan etiwi oqıwshılardıń pikirin hám dıqqatın maksimal dárejede aktivlestiriwge qaratılǵan: muǵallim oqıwshılar aldına sorawlar qoyıp, olardı áste aqırın tuwrı juwap beriwge úyretedi, oqıwshılardıń dıqqatın kúsheytedi hám pikirin tereńlestiredi. Sonday-aq orınlı házillesiw jeńil sózdi janlandırıp jiberedi hám onı oqıwshı tez úyrenedi.
Muǵallimniń sózi anıq, janlı obrazlı, mánisi jaǵınan ayqın, mánili bolıwı shárt. Bir túrdegi uzın, zeriktiretuǵın sóz tezde oqıwshılardı sharshatadı, olardı jalqaw qılıp qoyadı. Ayırım muǵallimler tez sóyleytuǵın, al basqaları ásten asıqpay sóyleytuǵın boladı. Biraq oqıwshılardıń ózlestiriwi ushın ortasha, janlı sóz jaqsı nátiyje beriwin esten shıǵarmaw kerek. Asıǵıslıq penen sóylew sabaqtı ózlestiriwge kesent beredi hám balalardı tez sharshatıp qoyadı. Hádden tısqarı asıqpay áste sóylew zerigiwshilik alıp keledi. Hádden tısqarı keskin hám baqırıp sóylew oqıwshılarǵa keri tásir etedi. Muǵallimniń hálsiz hawazı jaman esitiledi. Kóbinese bir neshe ret tákirarlanatuǵın bir qıylı sóz hám háreketler adamnıń ashıwına tiyedi.
4. Abıroy arttıra alıw qábileti. Oqıwshılarǵa tuwrıdan tuwrı emotsional erikli tásir kórsetiw hám sol tiykarda abıroyǵa erise alıw. Abıroy tek sol tiykarda emes, bálkim muǵallimniń óz pánin jaqsı biliwi, mexriybanlıǵı, mulayımlılıǵı x.t.b tiykarında da erisedi. Bul qábilet muǵallimniń jeke sıpatlarınıń pútin bir jıyındısı, sonday-aq onıń erk sıpatlarına (shıdamlılıǵı, talapshańlıǵı h.t.b.).Sonday-aq oqıwshılarǵa tálim-tárbiya beriw wazıypasın seziwge, óziniń haq ekenligine iseniwge, bul isenimdi oqıwshılarǵa jetkize alıw jaǵdaylarına da baylanıslı.
Oqıwshılarǵa qopallıq qılmaytuǵın, qorıqpaytuǵın, tuwrı talap qoya alatuǵın muǵallimdı judá húrmet etedi, muǵallimniń bosańlıǵın, eriksizligin jaqtırmaydı.
5. Tuwrı qarım-qatnas jasay alıw qábileti- balalarǵa jaqınlasa alıw, olar menen pedagogikalıq jaqtan júdá nátiyjeli óz-ara múnásiybetler ornata alıw qábileti.
6. Keleshekti kóre biliw qábileti- Óz is-háreketleriniń aqıbetın kóre biliw oqıwshınıń keleshekte qanday adam bolıwın kóz aldına keltire alıw, tárbiyalanıwshıda qanday qásiyetlerdiń barlıǵın aldınan ayta biliw qábileti pedagogikalıq optimizmge, tárbiyanıń kúshine baylanıslı.
7. Dıqqattı jámlep alıw qábileti- muǵallim ushın dıqqattıń barlıq qásiyetleri kúshi, kóshiwsheńligi, qabıl ete alıwı menen táriyplenedi. Dıqqattı bır waqıtta jámley alıw qábileti muǵallim ushın ayrıqsha áhmiyetke iye. Qábiletli, tájiriybeli muǵallim sabaqtı bayan etiw mazmunın hám túrlerin, óz pikirin (yaki oqıwshınıń pikirin) dıqqat penen baqlaydı. Tájiriybesiz muǵallim kóbinese sabaqtı bayan etiwge berilip ketip, oqıwshılardı itibardan shette qaldıradı, baqlamay qoyadı.
3. Eń áhmiyetlisi biz ushın jeketshi qábiletlilikti tańlap alıwdan ibarat bolıp, olarsız muǵallim óz isiniń sheberi bola almaydı. Egerde barlıq jetekshi qábiletliliklerdi birlestiriwshi eń baslı, tiykarǵı qábiletlilik haqqında sóz etsek - bul álbette shaxs sıpatında qáliplesken, ósip baratırǵan adamǵa ob`ektke bolǵan sezimtallıq bolıp esaplanadı.
Jetekshi qábiletliliklerden empatiya hám pertseptiv qábiletlerdi atap ótsek boladı.
Empatiya-basqa adamlardıń psixikalıq jaǵdayların túsiniw hám olardıń dártin bólise alıw qábileti bolıp esaplanadı.
Pertseptiv qábileti- túsiniw protsessiniń tiykarǵı dúzilisi, bul túsiniw, seziw ob`ektlerin bilip alıw hám onı este saqlaw obrazları menen salıstırıwdan ibarat boladı.
Kúshli rawajlanǵan pertseptiv qábiletler- bular balalar menen jaqınnan qarım- qatnas jasawǵa qolaylılıqlar jaratadı. Sonıń ishinde kásiplik sezgirlik hám baqlawshılıq úlken áhmiyetke iye. Egerde muǵallim oqıwshınıń sırtqı kórinisine qarap, onıń ishki jaǵdayların tez hám durıs túsine almasa, onıń qılıq-qılwalarınıń sebeplerin túsinbese, sezbese qalayınsha durıslı sheshim qabıl ete aladı. Sonıń ushında baqlawshılıq qábileti- bul júdá quramalı protsess. Ol tek ǵana kóriw, este alıw menen sheklenip qoymay, bizlerdiń dıqqat awdarǵan nárselerimizge bolǵan qızıǵıwshılıqtıń bolıwı, jánede alınǵan barlıq informatsiyalardı qayta islewde aqıldı jaqsı isletiw qábileti bolıp tabıladı.
Baqlawshılıq hám tájiriybe intuitsıya dep atalatuǵın qábilettiń rawajlanıwına tiykar jasaydı. A.S. Makarenko óziniń «Pedagogikalıq poema» dep atalıwshı kitabında bılay dep jazǵan: «Sol waqıtta meniń kózim jeterli dárejede ótkir edi, men bir qaraǵannan-aq, sırtqı kórinisinen, dene qurılısınan, dawısınan, júrisinen, jáne qanday da elespesiz qılıqlarınan, bálkim iyisinen hár qanday jaǵdayda bul shiyki nárseden qanday ónim alıw múmkin ekenligin shamalap anıq ayta alatuǵın edim».
Sheber bolıw - demek pedagogikalıq protsesstiń barısın, hár qıylı jaǵdayda payda bolatuǵın qıyınshılıqlardı aldın ala seziw. Bunday qábiletlerdiń qáliplesiwi júdá quramalı, qıyın bolǵanı menen talapshań muǵallimlerde jaqsı rawajlanıwı múmkin. Pedagog ushın eń áhmiyetli nárse -bul tek ǵana bar nárselerdi analizlew yamasa aldın ala boljaw menen shekleniw emes, al empatiya-yaǵnıy muǵallim ózin oqıwshınıń ornına tura alıw qábileti, onıń pozitsiyasında, pikirinde tura alıw, onıń qızıǵıwshılıqların, kóz qarasların, quwanısh hám qayǵısın bólıse alıw mumkinshiligi. Suxomlinskiy V.A.nıń pikirinshe: «Eń dáslep balalar júreginiń háreketin túsiniw kerek.»
4. Jetekshi uqıplılıqlardı biz jáne bir neshe bóleklerge bólemiz. Sonıń ishinde jeke qábiletlilik tiykarǵı orındı iyeleydi.
Jeke qábilet- bul balalarǵa beyimlilikten baslanadı. Beyimlilik degende - biz balaǵa bolǵan súyispenshilikti, olar menen qarım-qatnasta bolıwdı, balalarǵa jaqsı tilekler aytıwdı túsinemiz. Olarǵa júdá dıqqatlı hám júdá názik sezimli bolıwı kerek. Qábiletlilik jáne bir komponentten, yaǵnıy sabırlılıq hám ózin-ózi tuta biliwshilik. Muǵallim hár qanday jaǵdayda da ózin sabırlı tutıwı, dıqqatlı bolıwı, óz temperamentin basqara alıwı, minez-qulqın qadaǵalay biliwi hám olardı durıs qollanıwdı yadınan shıǵarmaw kerek.
Didaktikalıq qábilet- bul oqıw materiyalın oqıwshılarǵa túsinikli etip bayan ete alıwı, oqıwshılardı erkin pikirlewge qızıǵıwshılıqtı oyatıw qábileti bolıp tabıladı.
Muǵallim zárúr jaǵdayda oqıw materiyalların ózgerttire alıwı, qıyın nárseni ańsat, quramalı nárseni ápiwayılastırıp, anıq emes nárseni túsinikli qılıp oqıwshılarǵa jetkere alıwı zárur. Bunday jaǵdayda oqıwshılardıń psixikasın esapqa alıw shárt. Bunday qábiletke iye muǵallimler oqıwshılardıń bilim hám er jetiw dárejesin esapqa aladı. Olardıń neni biliwi, neni bilmesliligin, neni umıtıp qoyǵanlıǵın kóz aldına keltiredi.
Qábiletli oqıtıwshı sabaq materiyalın túsindiriw protsessinde oqıwshılardıń qalay ózlestirip atırǵanlılıǵın bir qansha belgiler tiykarında bayqap aladı hám zárúr hallarda bayan qılıw usılın ózgerttiredi.
Shólkemlestiriwshilik qábileti - bul birinshiden oqıwshılar kollektivin shólkemlestiriw, zárúr wazıypalardı sheshiwge iytermelew, olardıń sanasın rawajlandırıwǵa qaratılǵan boladı, ekinshiden, óz isin tuwrı shólkemlestiriwdi názerde tutadı. Óz isin shólkemlestiriw degende isti tuwrı jobalastıra alıw hám onı baqlaw názerde tutıladı. Tájiriybeli muǵallimlerde waqıttı ózine tán seziw, jumıstı waqıtqa qarap tuwrı bólistiriw, belgilengen múddetke úlgeriw qásiyeti payda boladı.
Konstruktivlik qábilet- bul oqıtıwshınıń óz jumısların jaqsılap, aldın ala rejelestire alıw múmkinshiligi.
Kommunikativlik qábilet- bul yaǵnıy adamlar menen jaqsı til tabıwshılıqta qatnas jasay biliw qábileti. Balalar menen jaqsı til tabısa biliw-bul muǵallimlerde qanaatlanıw sezimin payda etedi hám muǵallimniń óz kásibine degen súyispenshiligin qorǵap qaladı.
Biliw qábileti - bul oqıw materiyalların tereń iyelew hám onı ózlestirip alıw bolıp tabıladı.
Kóp sanlı oqıtıwshı, tárbiyashı hámde ilimiy xızmetkerler qábilet haqqında: «Shaxstıń qaysı sıpatların siz pedagogikalıq qábilet dep esaplaysız» -degen sorawına tómendegishe juwap beredi:
1. Óz jumısına muhabbatı, balalar menen islesiwge qızıǵıw:,
2. Joqarı mádeniyatlı, úlken Avdirovanie (ózine qarata alıw) islete alıw,
3 Ótiletuǵın sabaqqa qábilet, onı jaqsı biliwi, oǵan qızıǵıwı,
4. Pedagogikalıq taktqa iye bolıw,
5. Miynetke qábiletli, miynet súygishlik,
6. Balalar kollektivine aralasıp ketiw qábileti,
7. Balalarǵa muhabbat,
8. Háreketsheńlik,
9. Miynetke dóretiwshilik penen qatnasıw,
10.Shólkemlestiriwshilik qábiletleri,
11.Juwapkershilikti seziw,
12.Tárbiya hám bilimlerdiń pútinligi.
Muǵallim tárbiyashı hár qanday jaǵdaylarda da bir neshe sıpatlarǵa anıq maqsetti gózlew, miynet súygishlik, kishipeyillik sıyaqlı sıpatlarǵa da iye bolıwı kerek.
Ózbekstan óziniń Ǵárezsizligine eriskennen siyasiy hám ekanomikalıq jaqtan ǵana emes, al ilimdi, bilimlendiriwdi, mádeniyattı, kórkem ónerdi rawajlandırıwda, adamlardıń jańa zamanǵa sáykes milliy sananı hám kóz qarastı qáliplestiriwdi sezerlik dárejede alǵa ilgerlewge erisildi. Bul wazıypalardı orınlawda mekteptiń roli hám ornı ayrıqsha. Mekteptiń aldına qoyılǵan wazıypanı orınlawda muǵallim baslı tulǵa esaplanadı.
Mektep oqıwshılarınıń bilimli, ádep-ikramlı, mádeniyatlı bolıp jetilisiwi bárinen beter muǵallimniń jumısına baylanıslı, atap aytqanda onıń bilim dárejesine, oqıtıw sheberligine hám óz ústinde tınbay islewine baylanıslı:
Mekteptegı balalardı oqıtıw hám tárbiyalaw isi sabaq formasında ámelge asırıladı. Sabaq degenimiz ne:
Muǵallimniń keste tiykarında belgili waqıt dawamında oqıwshılar menen alıp baratuǵın oqıtıw hám tárbiyalaw protsessine aytamız.
Balalardı oqıtıw bilim beriw hám tárbiyalaw oǵada qıyın, uzaq dawam etetuǵın hám juwapkerli wazıypa esaplanadı. Sonlıqtan hár bir muǵallimnen kúndelikli sabaqlarǵa puxta tayarlıq, óz ústinde tınbay izleniwdi talap etedi.
«Haqıyqqıy muǵallim bolıw ushın»- dep jazǵan edi danalar tek muǵallim bolıwǵa umtılıw jetkiliksiz, al muǵallim bolıp tuwılıw kerek. Olay bolsa muǵallimniń jumısınıń tabıslı bolıwı onıń pedagogikalıq qábiletine baylanıslı, sol qábiletlerdiń biri kommunikativlik qábilet. Til taba biliwshilik perspektivlik qábiletlilikti rawajlandırıwǵa járdem beredi. Eger muǵallim oqıwshılardıń ishki jaǵdayın durıs baqlay almasa maqsetke qaratılǵan qarar qabıl ete almaydı.
Balalar tárbiyasında muǵallimniń atqaratuǵın xızmetı ayrıqsha. Sotsiyallıq psixologiya teoriyasın hám pedagogikalıq qatnıs jasaw tájiriybesin úyreniw tiykarında kommunikativlik tásir jasawdıń eki tiykarǵı usılın ajıralıp shıǵarıwǵa boladı, yaǵnıy sóz benen tásir etiw, isendiriw hám boysındırıw. Pedagogtıń hár qanday tásir etiwi, tárbiyalanıwshılardıń oy-pikiriniń, órisiniń, seziminiń rawajlanıwına tiykarlanǵan. Ósip baratırǵan adam ortalıq, tábiyat penen barlıq waqıtta qatnasta boladı. Usı qatnas nátiyjesinde onda isenim payda boladı, yaǵnıy bilim, kóz qaraslar, hám qarım-qatnas sistemaları, minez-qulıq norması qáliplesedi.
Isenim shın hám (jeke adamdı) jalǵan bolıp keledı. Shın isenimler real haqıyqatlıq penen tura keledi hám jeke adamdı jámiyetlik bahalı etedi, óziniń shın isenimliklerin qorǵay otırıp adam ólimge de tayar turadı. Jalǵan isenim bul adamdı qáte, zıyanlı qılıq-qılwalarǵa baslaydı. Jalǵan isenim unamsız jaman, keri kóz-qaraslarda hám óziniń hám basqalardıń turmısta toplaǵan hár qıylı keri tájiriybeleri tiykarında payda boladı. Bizler mektepte usınday jalǵan isenimdegi balalardı kóplep ushıratamız. Bizler olardı bile alamız ba.
Jalǵan ısenımler:
1. Ayrıqsha oqıw jaqsı emes, tek «maqtanshaq», yadlap aytatuǵınlar oqıydı.
2. Ózin kemshiliksiz, jaqsı alıp júriw bul ózin kórsetiw ushın jaǵınıw jaǵımpazlıq, til alǵıshlıq, demek oqıwshı muǵallimnen hár qıylı eskertiwler alıp turıw kerek, bolmasa onı sıylamaydı.
3. Muǵallimlerdi aldaw-aqıllılıq hám tapqırlılıqtıń belgisi.
4. Mekteptegi tártip normaların kózge ilmew, mensinbew, barlıq waqıtta muǵallimlerdiń sınaǵında, tekseriwinde bolıwı tek kúshli xárakterde qolınan keledi.
5. Barlıq kúsh-jigeri menen berilip islewi kerek emes kúsh jumsaw.
6. Muǵallimniń aytqanın tıńlay bermew kerek, bolmasa jumsay beredi.
Bunday jalǵan isenimlerdi qayta qurıw muǵallimnen uzaq dawam etken kúshti talap etedi. Bunıń ushın klass jámáátinde janlı jámiyetlik pikirdi payda etiw, arnawlı baxalı jeke ómirlik tájiriybeden hár qıylı mısallar keltiriw, qáte isenimlerdi biykarǵa shıǵarıw kerek.
Jalǵan isenimlerdi saplastırıwda pedagog Kochetov tómendegi ayırım usıllardı kórsetedi.
1. Balanıń ózin basqalar menen salıstırıp kóriwge májbúrlew. Ózi menen qarsı pikirdegi, biraq ózi ushın qızıqlı bolǵan adam menen jaǵınnan tanıstırıw. Mıs: Bala oqıǵısı kelmeydi, al onıń dostısı kóp oqıydı hám kóp biledi hám onıń menen hesh qanday maqtanshaq yamasa yadlap alıwshı bolıp kórinbeydi.
2. Óte jaramsız kóz-qaraslar hám isenimler keleshekte nege ákelip soǵatuǵınlıǵın túsindiriw. Mıs: Usınday kemshilik penen kóp qıynalǵan, óz ómirin zayalaǵan erkinlikten abıray insaptan ayrılǵan adam tuwralı aytıp barıw kerek. Dáslep ol ózin kúshli dep sezgen, al turmıs onıń ázziligin, jamanlıǵın dáliyllegenligi haqqında gúrrińler aytıp beriw turmıstan mısallar keltiriw kino fıl`mler kórsetiwler h.t.b.
3. Jas óspirimniń pikir júritiwin jaqsılaw. Mıs: eger hámme oqıwshılar muǵallimdi alday berse minez-qulıq qádelerine boysınbasa bunıń aqıbeti ne boladı.
4.Tárbiyalanıwshılardıń óz pikirin ashıq ayta biliwge úyretiw óziniń oyın, kóz-qarasın qorǵap hám dáliyllep beriwge tárbiyalaw krujok, sportqa qatnasıw. Adamnıń isenimi komponentten turadı. Bilim, sezim, minez-qulıq. Isenimge túsinemen, oylanaman, ózime qabıl etemen usı menen óz xızmetimdi hám minez-qulqımdı basshılıq etemen degen formula kelip shıǵadı.
2 Isenimdi bilimler kóz-qaraslar sisteması hám minez-qulıq norması isenim olardıń dúziliw quralı dep qaraw kerek. Isendiriwdiń járdemi menen jańa kóz-qaraslar, qarım-qatnaslar payda bolıp yamasa qáte kóz-qaraslar hám qatnas ózgeredi. Isendiriw forması bolıp disputlar, muǵallimniń gúrrińleri jeke mısallar xızmet etedi. Isendiriw tásir etiw metodı bolıp tómendegi talaplarǵa juwap beriw kerek.
1.Isendiriw tásir etiw metodı bolıp mazmunlı hám forması balalardı jas ózgesheligine juwap beriw kerek. Mıs: Kishi mektep jasındaǵı balalarǵa mısal retınde ertekler, ańızlar, fantastikalıq gúrrińler aytıw, dúńya tanıtıw, adamgershilik ruwxıy dúńyasın úyretiw tuwralı aytıw.
2. Isendiriw tárbiyalanıwshınıń jeke ózgesheligin esapqa alǵan halda dúzilgen bolıwı kerek. Oqıwshınıń shın ómirlik pozitsiyasın biliw zárúr.
3. Isendiriw ulıwmalastırılǵan jaǵdaydı hám ayqın faktlerdi, mısallardı iyelew kerek. Kishi mektep jasında kórsetiw bir neshe obrazlı qurallardan paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
1.Basqalardı isendire otırıp tárbiyashı óziniń aytıp atırǵan hár bir sózine tereń iseniw kerek.
Aytılǵan pikir, oy-sezim birlikte bolsa ǵana isendiriw metodı balaǵa tásirli boladı. Isendiriw menen bir qatarda pedagogikalıq tásir etiw metodı esabında pedagogikalıq protsesste boysındırıw úlken áhmiyetke iye. Boysındırıw bul adamlardıń qatnas jasaw hám xızmet etıw protsessindegi bir neshe tásir etiw quralınıń biri. Onıń tiykarǵı ózgesheligi sonda ol adam psixikasına hám minez-qulqına oǵan bildirmesten, sezdirmesten tásir etedi, onıń jeke psixikalıq strukturasına qadaǵalawsız kirip hám kúndelikli turmısta qılıq-qılwa háreket etiw, maqset etiw formasında iske asadı. Durıs shólkemlestirilgen boysındırıw formaları oqıwshılardıń hár qıylı túrleri pedagogikalıq tásir etiw quralların bayıtadı, muǵallimlerge oqıwshılar menen jaqsı jeke qatnas jasawda múmkinshilikler tuwdıradı.
Boysındırıw tómendegi túrlerge bólinedi.
1. Boysındırıwshı tásirlerge baylanıslı,
a. Basqa adamnıń tásir etiwi arqalı boysınıw,
b. Ózin-ózi isendiriw,
2. Sub`ekttiń jaǵdayına baylaıslı miyine sińdiriw,
3.Aldın-ala oylanılǵan hám aldın-ala oylanılmaǵan boysındırıw.
Aldın-ala oylap islengen boysındırıwǵa muǵallim óziniń aldına qoyǵan maqsetke jetiw ushın psixologiyalıq tásir etiwdi durıs shólkemlestiredi. Mıs: Besinshi klass oqıwshısı júdá uyalshaq bolsın, bala júdá tómen bahaǵa oqıydı.
Qaraqalpaq tili muǵallimi óziniń bir sabaǵında bılay deydi:
Sizlerdiń jazǵan shıǵarmalarıńızdı tekserdim.
Siz jaqsı jazılǵan shıǵarmalardıń biri Murattiki. Murat jaqsı. Tur ornıńnan. Sen úyge berilgen tapsırmanı qattı hám isenimli túrde ayta alasań, qáne doskaǵa shıq .
Al aldın-ala oylanılǵan boysındırıw óz aldına belgili bir pikirdi, oydı, háreketti, tásir etiw quralların maqset etip qoyadı. Kópshilik waqıtta muǵallimler ózleride sezbeydi, onıń kúndegi ádetke aylanǵan baqırısı, sóylewi bir balanıń izine túsip alıp bir sózdi qaytalay beriwi balaǵa kúshli tásir etedi. Onıń miyine sińip qaladı. Ol ádettegidey qaytalaydı. Sen aqmaqsań. Hámme waqıttaǵıday qopalsań, biyádep, turpayı, ójetseń, barlıq waqıtta oylanbay aqılsız sózlerdi sóyleyseń. Men bilemen sen hesh waqıtta dúzelmeyseń. Qolıńnan hesh nárse kelmeydi, orınlay almaysań, úyińde seni hesh jumsamaǵan. Qanday ata-ana tárbiyalaǵan seni. Bunda muǵallim hesh qanday oylanbastan tárbiyalanıwǵa keri tásir jasap atır.
Onda óziniń kúshine isenbewshilik, óziniń kemshiliklerin hesh qashan dúzetiw múmkin emes degen oy balanıń barlıq dıqqatın biylep aladı hám bala usı meniń bolǵanım, jaqsı bolalmayman, meniń qolımnan hesh nárse kelmeydi, degen pikirge keledi. Mıs: Jas muǵallim óziniń oqıwshılarınıń imtixanǵa jaqsı tayarlanıwı ushın jıl boyına olarǵa imtixan sizlerdiń nege uqıplı ekenligińizidi kórsetedi, ele sizler oylamay-aq qoyıń, ańsat ótip ketemiz dep. Sizlerdiń barlıq kelesheklerińiz imtixanda belgili boladı dep qaytalap keledi.
Nátiyjede kópshilik oqıwshılar imtixannıń waqtında óziniń múmkinshiliklerinen de beter aytarlıqtan tómen nátiyjeni kórsetip bes baxasına oqıp júrgen oqıwshılar da zordan úsh aladı. Muǵallim hayran qaldı. Onıń jıl boyına balalardı imtixan tapsırıwǵa degen qorqıwǵa hám ózleriniń kúshlerine isenbewshilikti miyine sińirip kelgen.
Balalardıń biliw, oqıw xızmetin toqtatıp tasladı.
Ayırım waqıtları, muǵallimler hákis, keri sózler menen tásir etetuǵın tárbiyashılardı kóplep ushırastıradı. Usınday keri isenim menen balanıń minenz-qulqı ózgerip ketedi. Nátiyjede hár qıylı konflikt payda boladı.
Mıs: Roza ortasha uqıplı qız, bosańlaw, onsha asıqpaydı, birden jaman oqıytuǵın bolıp qaldı.
Ne ushın tómenlep ketkenligin sebebin sorasa, ol muǵallimlerge hesh qıylanbay arqayın juwap beredi. Basım islemeydi, aqmaqpan. Sóylesiwlerde anıq boladı. Ol úy tapsırmasın orınlap otırǵanda onıń qasına kempir apası otırıp alıp, onıń ásten qıymıldaǵanına, bosańlıǵına ashıwlanıp. Senıń basıń islemeydi, awıshsań, dep balanı isendirip taslaǵanı málim boldı.
Nátiyjelerine qaray tásir etiwshi boysındırıwlar jaqsı hám jaman bolıwı múmkin.
1. Jaqsı-bunda jaqsı psixologiyalıq sanlarda payda bolıp (ádetler, qızıǵıwlar, kóz-qaraslar, qarım-qatnaslar)
2. Jaman isenimde, bulda adamdı hár qıylı jaman psixologiyalıq sana, ózgeshelik hám jaǵdaylar payda boladı. (ya óziń tómen baxalaw, juwapkershilik, biyparwalıq h.t.b)