1. Raqamli o‘lchash vositalari

Raqamli o‘lchash vositalari. Optik o‘lchash vositalari. Tolali-optik uzatish liniyalarida qo‘llaniladigan o‘lchash vositalari. Kuchlanishni o‘lchash usullari.
Raqamli o‘lchash vositalari. Optik o‘lchash vositalari. Tolali-optik uzatish liniyalarida qo‘llaniladigan o‘lchash vositalari. Kuchlanishni o‘lchash usullari.
REJA
1. Raqamli o‘lchash vositalari.
2. Optik o‘lchash vositalari. Tolali-optik uzatish liniyalarida qo‘llaniladigan o‘lchash vositalari.
3. Kuchlanishni o‘lchash usullari.
1. RAQAMLI O‘LCHASH VOSITALARI.
Рақамли ўлчаш асбоби (РЎА) – ўлчаш ахбороти сигналларини рақамли шаклда автоматик ишлаб чиқарадиган ўлчаш воситасидир. Рақамли ўлчаш асбоби бир қатор афзалликларга эга: ўлчанаётган катталик қийматларини ўқиш қулай; ўлчаш жараёнини тўлиқ автоматлаштириш имконияти, ўлчаш натижаларини рақамли билиш қурилмаларида қайд қилиш. Ўлчаш натижаси РЎА да рақамли кодда ифодаланганлиги сабабли ўлчаш ахборотини ЭҲМ га киритиш мумкин. РЎА да узлуксиз ўлчанаётган қийматнинг рақамли кодга айланиши рўй беради. Бу жараён аналог-рақамли ўзгартгич (АРЎ) ёрдамида амалга оширилади, бунда ўлчаш ахбороти сигнали дискретланади, квантланади ва кодланади. Дискретлаш, яъни узлуксиз ўлчаш ахбороти сигналини дискрет сигналга ўзгартириш жараёни вақт бўйича ҳам, даража бўйича ҳам амалга оширилиши мумкин. Вақт бўйича дискретлаш X(t) сигнал саноқларини вақтнинг детерминирланган моментларини олиш йўли билан бажарилади. Шундай қилиб, ўлчаш ахбороти сигналидан фақат айрим қийматлар тўплами қолади. Иккита дискретлаш моменти орасидаги вақт оралиғи ∆t дискретлаш қадами деб аталади. Квантлаш операцияси вақт ва амплитудаси бўйича узлуксиз катталикни дискрет даражалари бўйича белгиланган шкалада энг яқин тайинланган қиймат билан алмаштиришдан иборатдир. Бу дискрет (рухсат этилган) даражалар ўлчовлар ёрдамида маълум қонун бўйича ҳосил қилинган. Иккита рухсат этилган даражалар орасидаги ∆X айирма квантлаш оралиқи (қадами ёки босқичи) деб аталади. Квантлаш оралиқи ўзгармас ҳам, ўзгарувчан ҳам бўлиши мумкин. Ўлчаш сигналини вақтий дискретлаш унинг катталиги вақт бўйича ўзгаргандагина маънога эга. Агар ўлчаш сигнали ўзгармас бўлса, квантлашни амалга ошириш етарлидир. Ўлчаш сигналини навбатдаги ўзгартириш уни кодлаштиришдан иборат. Маълум қонунга бўйсунадиган рақамлар ёки сигналлар кетма-кетлиги рақамли код деб аталади ва унинг ёрдамида катталикнинг сонли қийматини шартли тасвирлаш амалга оширилади. Тасвирланган ўзгартиришлар график нуқтаи назаридан кўрсатилган. Бошланғич ўлчаш сигнали X(t) вақтнинг узлуксиз функциясини ифодалайди. Дискретлаш ∆t оралиқ билан бажарилади. Дискретлаш моментлари 1, 2, 3, ..., 9 рақамлари билан белгиланган. Амалда бундай дискретлашни ∆t даврли қисқа импулслар кетма-кетлигини X(t) бошланғич сигнал билан амплитудали модуляциялаш йўли билан амалга ошириш мумкин.  Кўриниб турибдики, сигналнинг дискретлашдан кейинги ҳосил бўлган X(ti) қийматлари X(ti) функциясининг оний қийматларига аниқ мос келади. Агар ўша расмнинг ўзида бирбиридан ∆X масофада жойлашган квантлаш даражалари белгиланса, у ҳолда сигнал дискрет қийматларининг бир қисми улар орасида қолади. Даража бўйича квантлаш жараёни сигналнинг дискрет қийматларини энг яқин рухсат этилган даражаларга мос қийматларгача яхлитлашга келтирилади. Масалан, 1-моментда сигналнинг оний қиймати X3 даражадан ∆X/2 дан бироз кичикроқ қийматга ортиқдир. Квантлаш камайиш томонга бажарилади ва квантланган қиймат X3 га тенг қилиб танланади. 2- моментда сигнал даражаси X4 даражадан ∆X/2 миқдорга катта бўлади. Квантланган қиймат X5 га тенг қилиб олинади. Сўнгги босқич X(ti) квантланган сигнални рақамли кодга ўзгартиришдан иборат. Мисол сифатида квантланган сигналнинг қийматларига мос унитар код X(ti) тасвирланган. Бундай кодлаш усулида код гуруҳидаги импулслар сони квантланган сигнал даражасига тўғри пропорционал. Масалан, 7 саноққа квантланиш даражаси X9 мос келади ва n7 код гуруҳида тўққизта импулс бор. Равшанки, сигнални квантлаш ва кодлашда ўзгартириш хатолиги юзага келади. X(t) узлуксиз функция фақат дискретлаш моментларида таҳлил қилинади. Иккита саноқ нуқтаси орасидаги ∆t оралиқда сигнал ўзгармас деб ҳисобланади. ∆t оралиқни камайтириш, яъни саноқ нуқталарини яқинлаштириш билан хатоликни рухсат этиладиган катталиккача камайишига эришиш мумкин. Ўзгармас катталикларни ўлчашда дискретлаш билан боғлиқ ўзгартиришлар хатолиги нолга тенг бўлади. Ўлчанаётган узлуксиз миқдорни квантлашда юзага келадиган хатолик квантлаш даражалар чекли сони билан белгиланади. Бу хатолик барча РЎАлар учун хос бўлиб, дискретлик хатолиги ∆_д номи билан юритилади.  Текис квантлашда ∆_д нинг қиймати 0≤∆_д≤∆X чегараларда ётади. РЎА да навбатдаги ўзгартириш рақамли кодни рақамли саноқ қурилмасининг кўрсатишларига айлантиришдан иборат. Бунинг учун дешифратор зарур бўлиб, у код гуруҳларини рақамли индикатор ишини бошқарадиган тегишли кучланишларга ўзгартиради. Аналог-рақамли ўзгартгич (АРЎ)да, дешифратор ва рақамли индикаторда амалга ошириладиган ва биз кўриб чиққан ўзгартиришлар кетма-кетлиги РЎА нинг ишлаши ҳақида соддалаштирилган тасаввур беради. Ўзгармас катталикни ўлчаш мисол бўлиши мумкин. Бунинг учун битта ўзгартириш цикли етарли, натижада код гуруҳи ҳосил бўлади. Бироқ код гуруҳи бу жуда қисқа вақт ичида узатиладиган импулсьлар «пакети»дир. Ўлчаш натижалари экранда етарлича узоқ, масалан, навбатдаги циклгача сақланиши лозим. Бунинг учун РЎА таркибига хотирловчи қурилма (ХҚ) кириши лозим. Структура схемасини яна ҳам батафсилроқ тавсифи РЎА нинг айрим элементларини ўрганилганидан сўнг берилади. Бир карра ўлчаш режими. Бу режим сигналнинг ўлчанаётган параметри ўзгармас бўлганида қулайдир. Ўлчашни ўтказиш бўйича буйруқ оператор томонидан берилади, ўлчаш натижаси хотирловчи қурилмада сақланади ва рақамли индикаторда акс эттирилади. РЎА да ўлчов сигналини квантлаш ва уни кодлаш амалга оширилади.  Даврий ўлчаш режими. Ўлчаш жараёни даврий равишда, оператор ўрнатган ∆t оралиқ орқали такрорланади. РЎА да дискретлаш, квантлаш ва кодлаш операциялари бажарилади. Ҳар бир ўлчаш циклидан сўнг рақамли индикатор экранидаги натижа янгиланади. Кузатувчи ўлчаш режими. Ўлчанаётган катталикнинг ўзгариши квантлаш поғонасидан ортганидан сўнг ўлчаш цикли қайтарилади. РЎА нинг энг муҳим тавсифлари жумласига, ўлчаш хатолигидан ташқари, унинг тезкорлиги, ўлчаш вақти ва халақитга турғунлиги киради. РЎА нинг тезкорлиги дейилганда вақт бирлиги ичида меъёрланган хатолик билан бажариладиган максимал ўлчашлар сонига айтилади. Ўлчаш вақти – бу ўлчанаётган катталикни ўзгартириш циклининг бошланишидан токи натижани олгунгача бўлган оралиқдир. Ҳалақитга турғунлик дейилганда РЎА нинг ҳалақитлар мавжуд бўлганида меъёрланган хатолик билан ўлчаш қобилияти тушунилади. РЎА нинг тезкорлиги етарлича юқоридир. Ҳозирги замон элемент базаси секундига 107 та гача ўзгартиришларни таъминлай оладиган РЎА ларни қуриш имконини беради. Бундай тезкорлик ўлчаш натижаларини хотирлаб қолишни талаб этади, чунки қайд қилувчи қурилмалар кўрсатилган тезлик билан ўлчаш натижаларини қайд этилишини таъминлай олмайди. Визуал кузатишда тезкорликка қўйиладиган талаблар кескин пасаяди, чунки оператор секундига 2–3 та ўлчаш натижаларини баҳолай олади. 
2. OPTIK O‘LCHASH VOSITALARI. TOLALI-OPTIK UZATISH LINIYALARIDA QO‘LLANILADIGAN O‘LCHASH VOSITALARI.
Оптик қувват ўлчагичлар (Optical Power Meter – OPM) сигналнинг оптик қувватини ва шунингдек, кабелдаги сўнишни ўлчаш учун фойдаланилади. Бу ўлчагичлар оптик-толали тизимлар билан ишлайдиган муҳандислар, муҳандис-электрончилар учун худди мультиметр каби зарурий асбобдир. Оптик қувват ўлчагичлар кабелли линияларда ўлчашларни ҳам, оптик линияда ҳам сигнал узатувчи терминал қурилма ишини таҳлил қилишни ҳам таъминлайди. OPM сигналнинг стабилланган манбаси билан жуфтликда оптик линия сифатининг асосий параметри – сўнишни ўлчашга имкон беради. OPM учун ўлчашларнинг айниқса муҳим синфи оптик линия боғламаларининг (кабел участкалари, интерфейслар, пайвандли боғламалар, аттенюаторлар ва ҳ.к.) параметрларини ўлчашдан иборат. OPM нинг асосий параметрлари қуйидагилардан иборат: – детектор тури; – кучайтиргичнинг чизиқлилиги; – зарурий калибрлашнинг аниқлиги ва графиги; – динамик диапазон; – ишининг аниқлиги ва чизиқлилиги; – турли оптик интерфейсларни қўллаб-қувватлаш имконияти. Оптик детектор. Оптик қувват ўлчагичнинг энг муҳим элементи оптик детектор бўлиб, у асбобнинг ўзининг тавсифини белгилаб беради. Оптик детектор қаттиқ жисмли фотодиоддан иборат бўлиб, кирувчи оптик сигнални қабул қилади ва уни берилган интенсивликдаги электр сигналига ўзгартиради. Олинган электр сигнали АРЎ орқали сигнал процессорига боради, у ерда олинган электр рақамли сигналига фотодиоднинг тавсифига мувофиқ равишда ўлчов бирликларига (dBm ёки Vt) ўтказиб ҳисоблаш амалга оширилади, кейин эса асбоб экранида тасвирланади (1 расм).
Қаттиқ жисмли фотодиоднинг стабил ишлашини таъминлаш учун термостабиллашдан фойдаланилади. Асбобнинг асосий тавсифи фотодиод чиқиш сигналининг кирувчи оптик сигналга турли тўлқин узунликларида боғлиқлик тавсифи, аниқроғи бу тавсифнинг текислигидан иборат. Бунга боғлиқ равишда сигнал процессори тавсифнинг мумкин бўлган ночизиқлилигини кўп ёки кам даражада компенсациялаши лозим. Натижада, агар фотодиоднинг тавсифи кучли ночизиқли бўлса, уни компенсациялаш учун сигнал процессори мураккаброқ структурага эга бўлиши лозим. Иккинчи томондан, юқорироқ технологик фотодиод каттароқ текис тавсифга эга бўлиши мумкин ва бунда сигнал процессори анча содда тузилган бўлиши мумкин. OPM ни яратишда асосий масала юқори технологик фотодиоднинг баҳоси билан сигнал процессорининг мураккаблиги/баҳоси орасидаги «олтин ўртача ҳолатни» топишдан иборат. Яна шуни ҳам ҳисобга олиш керакки, сифатсиз фотодиоднинг вақт бўйича тавсифи паст стабилликка эга бўлиши мумкин, бу эса асбобни регуляр (доимий) калибрлашни талаб этади. Фотодиодларнинг бошқа муҳим тавсифи спектрал характеристикадан, яъни фотодиод иш самарадорлигининг узатилаётган сигналнинг тўлқин узунлигига боғлиқлигидан иборат, бу ерда фотодиоднинг иш самарадорлиги чиқишдаги токнинг қабул қилинаётган сигналнинг қувватига нисбати билан аниқланади. Бу тавсиф асбобларда турли фотодиодларнинг фойдаланиш диапазонини белгилаб беради. 2-расмда фотодиодларнинг учта асосий тури: кремнийли (Si), германийли (Ge) ва галлий арсениди қотишмаси (InGaAs) асосидаги фотодиодлар учун тавсифлари кўрсатилган. Расмдан кўриниб турибдики, кремнийли фотодиод оптик сигнални 800 дан 900 nm гача чегараларда ўлчашларда муваффақиятли қўлланилиши мумкин. Амалиётда, бу турдаги детекторларда фойдаланиладиган оптик қувват ўлчагичлар кенгроқ диапазонга, яъни 400–450 nm дан 1000 nm гача чегараларда калибрланган. Ҳозирги замон алоқа тизимларида энг кенг тарқалган 1310 nm ва 1550 nm ли бир модали толали оптик кабелларда ўлчашлар учун одатда германийли детекторлардан ёки InGaAs қотишмаси асосидаги фотодиодлардан кенг фойдаланилади (1 жадвал). Шунга мувофиқ равишда, бу фотодиодлардан фойдаланадиган OPM лар Ge учун 780 дан 1600 nm гача ва InGaAs учун 800 дан 1700 nm гача диапазонларда калибрланган бўлади. Ge ва InGaAs асосидаги детекторлар ўхшаш ўтказиш полосасига эгалигини ҳисобга олинадиган бўлса, у ёки бу фотодиоднинг афзалликлари ва камчиликлари ҳақидаги ҳақли савол юзага келади. Расмдан кўриниб турибдики, InGaAs асосидаги детекторлар тўлқин узунликлари бўйича кенгроқ ўлчаш диапазонига эга, бу эса уч тўлқин узунлиги: 850, 1310 ва 1550 nm гача калибрланган универсал OPM ларни яратишга имкон беради. OPM нинг муҳим тавсифи унинг ишининг турли шовқин даражаларида турғунлигидир. Оптик детекторлардаги шовқинларнинг асосий манбалари квантли шовқин, қолдиқ ток ва сиртий сирқиш токидир. Квантли шовқин детектор сиртида фотонларнинг электронларга статистик конверсияси билан боғлиқ. Қолдиқ ток деб ёруғлик сигнали йўқ бўлган ҳолда зарядланган зарралар оқимини айтилади. Сирқиш токи детектор сиртидаги нуқсонлар, сиртнинг тозалиги ва силжиш кучланишига боғлиқ. InGaAs асосидаги детекторларда қолдиқ ток Ge асосидаги детекторларга қараганда анча кам. Шовқин даражаси ортишининг қўшимча омили температурадир (температура шовқини). Жумладан, Ge асосидаги детекторларнинг қолдиқ токи температурага анча катта даражада боғлиқ, шу билан бир вақтда InGaAs детекторлари учун у температурага амалда боғлиқ эмас. Шундай қилиб, InGaAs детекторлари асосидаги OPM лар кенг температуралар диапазонида қўшимча стабиллаштириш заруратисиз ишлаши мумкин. Шу билан бир вақтда InGaAs асосидаги детекторлар анча қиммат, бу эса дала шароитларида оптик кабелларни ётқизиш ва ишлатишда Ge асосидаги OPM ларнинг кенг тарқалишига сабаб бўлди, чунки бундай OPM лар самарали нарх/сифат муносабатига эга. InGaAs асосидаги OPM лар асосан лаборатория шароитларида юқори аниқликда ўлчашлар ўтказишда фойдаланилади, бироқ ишлатишда ҳам муваффақиятли фойдаланилиши мумкин. OPM нинг бошқа муҳим параметри детектор электр сигналини кучайтиргичнинг иш тамойили бўлиб, у OPM ишининг чизиқлигига, сезгирлиги ва вазифаларига таъсир этади. Ҳозирги замон кучайтириш техникаси амалиётида иккита асосий кучайтириш тамойилидан фойдаланилади: – логарифмик кучайтириш; – чизиқли кучайтириш. Логарифмик кучайтиришдан фойдаланиш ўлчашларнинг керакли аниқлигини таъминламайди ва қатор камчиликлари билан тавсифланади. Одатда, OPM ўлчаш натижаларини dBm ёки Vt ларда беради, логарифмик кучайтиргичли асбоблар эса ўлчаш натижаларини Vt ларда бериш имконини бермайди, одатдаги транзисторли p-n ўтишдан фойдаланиладиган логарифмик кучайтириш технологияси эса кучайтиргич ишининг қўшимча равишда температурага боғлиқ бўлишига олиб келади. Бир неча тўлқин узунликларида ўлчашлар ўтказиш учун эса логарифмик кучайтиргичлар 4–6 тагача потенциометрни талаб қилади, бу ҳам потенциометрларнинг оксидланиши натижасида ноҳуш оқибатларга олиб келади. Шундай қилиб, логарифмик кучайтириш тамойилларидан фойдаланилиши OPM аниқлигининг паст бўлишига ва асбобни тез-тез калибрлаш зарурлигига олиб келади. Чизиқли кучайтириш асосида яратилган кучайтиргичлар юқорида санаб ўтилган камчиликлардан холидир. Одатда, улар яхши стабиллаштирилган бўлади, бу эса сигналнинг бошланғич силжиш хатолигини ҳамда ўлчашлар жараёнида сигналнинг иқлимий ва бошқа сабабларга кўра силжиш хатоликларини компенсациялаш имконини берди. Замонавий OPM лар EEROM да махсус калибрланган маълумотларга эга бўлиб, улар ўлчашлар жараёнида чизиқли кучайтиргичларни автокалибрлаш режимида фойдаланилади. 
3. KUCHLANISHNI O‘LCHASH USULLARI.
Elektr tokini o’lchash usullaridan biri bo’lib analog qurilmalardan foydalanish hisoblanadi. Ushbu qurilmalar tok eltuvchi o’tkazgichlarning magnit maydoni ta’sirini sezadi. Ma’lumki, elektr tokiga magnit maydoni tokli o’tkazgich asosida ta’sir ko’rsatadi. Quyida to’g’ri chiziqli o’tkazgich orqali tokning oqishini ifoda asosida qarab chiqamiz. Ushbu o’tkazgichda V sohadagi Magnit maydoni ta’sir kuchining kattaligi (1) ifodada aniqlanadi.
D.Arsonval- siljishdan foydalaniladigan qurilmalarda ko’rsatkich qo’llaniladi va bunda qo’yilgan kattalikka mos xolda ko’rsatkich og’ishi ortib boradi. Ushbu usul og’dirish usuli deb nomlanadi. Gal’vonometr-o’lchash qurilmasi bo’lib, zanjirdagi oqib o’tuvchi tokni aniqlash uchun foydalaniladi.U juda sezgir bo’lib “nol”ga kalibrlangan va “nol”dan “musbat” yoki “manfiy” tomonga og’ishi mumkin. Mexanik ko’rsatkichli gal’vonometrlarning eng yuqori sezgirligi 0,1mA/bo’l. Ushbu o’lchagichning xatoligi gistorezis yoki mexanik ishqalanish sababli yuzaga keladi.
Elektr kuchlanishni o’lchovchi analog vositalari kuchlanish 1-rasmda keltirilgan analog zanjir orqali o’lchanishi mumkin.
D.Arsonval-ning siljishi uchun rezistor bilan ketma-ket ulangan. D.Arsonval kuchlanish bo’yicha, ma’lum qiymatni rezistordan foydalanib Om qonuni orqali kalibrlanishi mumkin. Ushbu zanjirdan analog vol’t-ommetrlar konstruktsiyasida foydalanilgan bo’lib ushbu umumiy qurilmalar tok, kuchlanish va qarshilikni o’lchashda qo’llaniladi. Voltmetr qarshiligi katta bo’lib, kuchlanish elektromagnit orqali xamda qo’zg’aluvchan temir flyuger orqali o’lchanishi mumkin.
Quyida elektr kuchlanishni xarakterlovchi qiymatlar va ularni o’lchash vositalari to’g’risidagi ma’lumotlarni keltiramiz, jumladan, elektr kuchlanish quyidagi qiymatlar bilan tavsiflanadi: o’rta, o’rta to’g’rilangan, o’rta kvadratli va amplituda qiymatlari. Kuchlanish egrisi shaklining o’zgarishi kuchlanish qiymatining o’zgarishiga olib keladi. Voltmetrlar foydalanilgan detektor turiga ko’ra, kuchlanishning qiymatlarini o’lchaydi. “Pik” detektori asosida qurilgan Voltmetr kuchlanishning amplituda, kvadratli detektorli Voltmetr kuchlanishning o’rta kvadratik, chiziqli Voltmetr o’rta to’g’rilangan qiymatini o’lchashga mo’ljallangan. Elektron Voltmetrlarning shkalasi sinussimon kuchlanishning o’rta kvadratli qiymati bo’yicha darajalangan bo’ladi. Shunga ko’ra qat’iy sinussimon shaklli bo’lmagan kuchlanishni o’lchashda xatoliklar paydo bo’ladi. Sinussimon kuchlanishning amplituda yoki o’rtakvadratli qiymatini Voltmetr turiga bog’liq bo’lmagan holda olish uchun Voltmetrning o’rta kvadratik qiymatdagi ko’rsatishini sinussimon kuchlanishning amplituda koeffitsientiga teskari bo’lgan koeffitsientga ko’paytirish kerak. Impulsli kuchlanish Voltmetrlaridan tashqari barcha Voltmetrlar sinussimon kuchlanishning o’rta kvadratli qiymati bo’yicha darajalangan bo’ladi. O’lchagichlar ko’rsatishini aniqlashda elektron Voltmetr qanday kirishga ega ekanligini bilish muhimdir: ochiq yoki yopiq. Ochiq kirishda to’liq signal o’lchanadi, yopiq kirishda esa doimiy tashkil etuvchisiz o’lchanadi. Umumiy ko’rinishda yozish mumkin
Uk = cf [u(t)], ochiq kirishda;
Uk = cf [u(t)-u₀], yopiq kirishda.
Bu yerda Uk – Voltmetr ko’rsatishi;
s –darajalash koeffitsienti;
f– o’zgartkich turiga bog’liq bo’lgan funktsional o’zgartirgich;
u₀ – o’rta qiymatga teng bo’lgan o’lchanayotgan signalning doimiy tashkil etuvchisi.
Darajalash koeffitsientining qiymatini aniqlash mumkin. Yopiq kirishli o’zgartkichiga va sinussimon kuchlanishning o’rta kvadrati bo’yicha darajalangan Voltmetrning ko’rsatishini aniqlaymiz.
Shkalasi sinussimon kuchlanishning o’rta kvadratli qiymati bo’yicha darajalangan o’rta to’g’rilangan qiymat Voltmetrining ko’rsatkichi ifodadan aniqlanadi: U_k = U_o’rt;
O’zgaruvchan kuchlanishning birgina qiymatini bilgan holda qolgan ikkita qiymatini berilgan kosinussimon kuchlanishning amplituda va shakl koeffitsientlari bo’yicha topish mumkin.
Kuchlanishning shaklini va detektor turini aniqlagan holda kuchlanishning ixtiyoriy qiymatini o’lchash mumkin. Lekin, bunday o’lchashlar bevosita bo’lmaydi, ya’ni Voltmetr ko’rsatishini ayrim ko’paytuvchilarga ko’paytirish kerak bo’ladi.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Kuchlanishni o‘ lchashning qanday usullarini bilasiz?
2. O‘zgaruvchan kuchlanishni o‘ lchash usullarini keltiring.
3. Sonli ifodalanishiga ko‘ ra xatolik turlarini ayting.
4. Amplituda va shakl koeffitsentlari qanday topiladi?
5. Voltmetrning zanjirdagi sxemasini chizing. 
ADABIYOTLAR RO‘YHATI
1. Theory and Design for Mechanical Measurements. Richard S. Figliola Clemson University. Donald E. Beasley Clemson University. Copyright # 2011 John Wiley & Sons, Inc. All rights reserved 593 - p.(210,214 – p.)
2. Parpiev M.P., To‘ laganova SH.A., Raxmonova G.S., Karimova G. X «Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish» fanidan barcha taьlim yo‘ nalishlari talabalari uchun masalalar to‘ plami. Uslubiy qo‘ llanma. TATU “ALOQACHI” nashriyoti. 2008 y. 56 B.