1. Raqobatning "besh kuchi" nazariyasining oltin qoidasi

Toʻrtinchidan, 2020-yil 19-iyun kuni Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Alohida soliq va bojxona imtiyozlarini bekor qilish toʻgʻrisida”gi farmoni bilan bir qator normativ-huquqiy hujjatlarda QQS bilan bogʻliq soliq va bojxona imtiyozlari bekor qilindi. Jumladan, mazkur Farmonga asosan eksportyor korxonalarga eksport ulushiga mutanosib ravishda berilgan regressiv soliq stavkalari bekor qilindi.
Beshinchidan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentini 2020-yil 21-avgustdagi “Mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qoʻllab-quvvatlashga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi qarori bilan strategik ahamiyatga ega xoʻjalik jamiyatlari va korxonalar uchun tovarlar (ishlar, xizmatlar) xarid qilishning alohida tartiblari bekor qilindi.
Shuningdek Yangi tahrirdagi “Davlat xaridlari toʻgʻrisida”gi qonun va “Davlat xaridlari tizimini yana-da takomillashtirish va davlat xaridlari jarayoniga tadbirkorlik subyektlarini keng jalb qilish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Prezident qarori bilan eng yaxshi takliflarni tanlash va tender xarid qilish tartib-taomillarini majburiy tartibda elektron shaklda oʻtkazish toʻgʻrisidagi talab kiritildi.
Mazkur hujjatlarga muvofiq, Vazirlar Mahkamasining ushbu qonunga mos boʻlmagan topshiriqlari, shu jumladan qonunda koʻzda tutilmagan, yagona yetkazib beruvchidan toʻgʻridan-toʻgʻri xarid qilish imkonini koʻzda tutuvchi bayonnomalar shaklidagi topshiriqlarni kiritish amaliyoti qatʼiyan taʼqiqlandi.
Davlat xaridlari boʻyicha yagona axborot portali (d.xarid.uz) da zaruriy maʼlumotlar ochiqlandi.
Ushbu islohotlar davomi sifatida davlat aktivlarini sotib olish jarayonida halol va haqqoniy raqobatni shakllantirish yoʻlida samarali ishlar amalga oshirildi.
Bularning eng asosiysi sifatida davlat aktivlarini ommaviy savdolar orqali sotilishi yoʻlga qoʻyilganligini koʻrsatish mumkin.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 19-fevraldagi farmoniga muvofiq endilikda davlat aktivlari boʻyicha savdolar faqatgina “E-IJRO AUKSION” elektron savdo maydonchasida amalga oshirilmoqda.
Shu oʻrinda muhim bir maʼlumotni qoʻshimcha qilish oʻrinli - aksiyadorlik jamiyatlaridagi davlat aksiya paketlari boʻyicha savdolar amaldagi qonunchilik talablariga muvofiq birja savdolarida amalga oshiriladi.
Davlat aktivlarining bu turdagi savdo shakllari orqali sotilishining muhim jihati shundaki, bunda hech kimga alohida imtiyoz yoki preferensiyalar qoʻllanilmagan holda savdolar amalga oshiriladi.
Ommaviy savdolarga chiqarilgan davlat aktivlari savdolarida istalgan yuridik yoki jismoniy shaxs ishtirok etishi va gʻolib boʻlishi mumkin.
Bunda, shartlar barcha uchun teng va barcha barobar raqobatlashish huquqiga egadir.
Shuningdek, ushbu savdo maydonchasida roʻyxatdan oʻtish, aktivlar toʻgʻrisida batafsil maʼlumot olish imkoniyatlari ham mavjud.
“E-IJRO AUKSION” elektron savdo maydonchasida qatnashishning oddiyligi va shaffofligi esa tadbirkor va ishbilarmonlar uchun yana-da qulay sharoit yaratmoqda.
Bugungi kunda davlat aktivlarini xususiylashtirish sohasida halol raqobatni shakllantirish yoʻlidagi yana bir muhim yangilik bu davlat aktivlarini “nol” xarid qiymatida sotish amaliyotining bekor qilinganligidir.
Yangi tartib Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil
27-oktyabrdagi Farmonida nazarda tutilgan boʻlib, endilikda davlat aktivlari “nol” xarid qiymatida emas balki investitsiya va ijtimoiy majburiyatlarni belgilagan holda “1 soʻm” boshlangʻich narxda ommaviy savdolarga chiqariladi.
Bunda aktivlarni sotib olish boʻyicha tadbirkorlar teng raqobatlashadilar. Natijada, davlat aktivi eng maqbul taklifni bergan tadbirkorga sotiladi.
Jumladan, joriy yilda 400 ga yaqin davlat aktivlari “E-IJRO AUKSION” yagona elektron savdo maydonchasi va “Toshkent” Respublika fond birjasi orqali elektron ommaviy savdoga chiqarilgan boʻlsa, shundan 300 dan ortiq davlat aktivlari elektron ommaviy savdolar orqali 257,4 mlrd. soʻmga sotilgan.
Yuqorida qayd etilgan qulayliklar, byurokratik va korrupsion toʻsiqlarning olib tashlangani natijasida mamlakatimizda koʻplab ishbilarmonlar davlat aktivlarini sotib olish orqali oʻz tadbirkorlik faoliyatini yoʻlga qoʻymoqdalar yoki tadbirkorlik faoliyatlarini yana-da kengaytirmoqdalar.
Bu esa oʻz navbatida, aholi farovonligi, mamlakat taraqqiyotiga xizmat qiladi.

3.Monopolistik korxonalarni tartibga solish usullari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida monopoliyaga qarshi siyosat.Monopoliyalarning rivojlanish tarixi shu bilan birga ularga qarshi kurashish tarixidir. Monopollashtirishning salbiy natijalari darhol o'zini namoyon qiladi va bu ayniqsa aholining keng qatlamlari tomonidan seziladi. Monopoliyalar atrofida salbiy jamoatchilik fikri shakllanmoqda, bu iste'molchilarni monopolistlar faoliyatidan, boshqalarning faoliyatini cheklashdan davlat tomonidan himoya qilishni talab qiladi.To'plangan tajriba va ilmiy umumlashmalar jamiyatga monopoliyalarning barcha "ortiqcha" va "minus" larini tushunishga, ularga nisbatan monopol deb ataladigan ma'lum bir siyosatni ishlab chiqishga yordam berdi.Monopoliyaga qarshi siyosat va monopoliyaga qarshi qonunlar monopol sub'ektlarni taqiqlash yoki yo'q qilishga qaratilgan emas. Jamiyat tushunchani ishlab chiqdi, foyda o'sishi omili sifatida monopoliyani yo'q qilish mumkin emas. Shuning uchun monopoliyaga qarshi siyosatning asl vazifasi monopoliyaning faoliyatini davlat nazorati ostiga olish, monopol mavqeidan suiiste'mol qilish ehtimolini istisno qilishdan iborat. O'tgan asrning o'rtalarida K.Market € ~ monopoliyalar paydo bo'lishi uchun hukumat aralashuvini talab qiladi degan xulosaga keldi.Ushbu aralashuvning asosiy maqsadi monopol tendentsiyalar tahdid ostida bo'lgan erkin raqobatni himoya qilish va saqlashdir. Xususan, quyidagi maqsadlarni shakllantirish mumkin: monopoliyani cheklash, kichik biznesni qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish, iste'molchilar huquqlarini himoya qilish. Monopoliyalarga qarshi kurashning ikkita asosiy shakli mavjud: 1) monopoliyalar yaratilishining oldini olish;
2) monopol hokimiyatdan foydalanishni cheklash.
Monopoliyaga qarshi siyosat olib borish uchun davlat monopoliyaga qarshi xizmatlarni yaratadi, uning asosiy vazifasi mamlakatdagi monopolistik tendentsiyalarni nazorat qilishdir. Monopoliyaga qarshi xizmatlar qonun chiqaruvchi organga kirmaydi, ammo ularning vakolatlari ularga maslahat vazifasini bajarishga imkon beradi. Bunday tashkilotlar avtoritar usullar bilan harakat qilish huquqiga ega emas, masalan, korxonalarni yopish. Ammo ular bozorda hukmronlik qilayotgan korxonani ushbu ta'minotdan noqonuniy ravishda rad etilgan qabul qiluvchiga mahsulot etkazib berishni qayta boshlashga majbur qilishi mumkin. Ularning barcha qarorlari majburiydir. Aks holda, monopoliyaga qarshi qonunni buzganlik uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan pul jarimalari qo'llaniladi. Shuni ta'kidlash kerakki, Monopoliyaga qarshi xizmatning barcha qarorlari davlat sudlari tomonidan tekshirilishi kerak.
Monopoliyadan chiqarish jarayonidan tashqari, Monopoliyaga qarshi xizmat suiiste'molga qarshi kurashishga chaqiriladi. Bunday kurash faqat iste'molchilarning faol ishtirokida samarali bo'lishi mumkin. Shuning uchun keng jamoatchilik monopoliyaga qarshi siyosatning kundalik hayotdagi amaliy ahamiyatini tushunishi kerak. Bunda avvalo matbuot va boshqa ommaviy axborot vositalari yordam berishlari kerak. Matbuotga tegishli hisobotga huquq berilishi kerak, ammo hech qanday obro'sizlantirmasdan ob'ektiv va halol tarzda. Har bir monopoliyaga qarshi xizmatda xizmat faoliyati to'g'risida hisobot beradigan va sharhlaydigan matbuot xodimi bo'lishi kerak.