1-режа: Таҳлилнинг мақсади

Энди Қ. Ражабов номли ширкат хўжалиги мисолида ердан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қиламиз.

Ечиш:1-иш: Базис ва ҳисобот йил учун ялпи маҳсулот ҳажмини аниқланг.

Базис йил учун: Ҳисобот йил учун:

1. 
   3932 х 14402=56628 м.с 1) 3932 х 18783= 73855
   
2. 
   8362 х 35997=301006 м.с 2) 8362 х 31137=260367
   
3. 
   1373 х 300 =412 м.с 3) 1373 х 0 = 0
   
4. 
   3334 х 2605 =8685м.с 4) 3334 х 3813 =12712
   
5. 
   1275 х 229 =292 м.с. 5) 1275 х 100 =127
   

2-иш: Устунлар бўйича жамини аниқланг.

Экин майдони, га

Базис йил: 380+1074+3+17+3=1477 га Ҳисобот йил: 404+1010+14+2=1430 га

Ялпи маҳсулот қиймати

Базис йил: 56628+301006+412+8685+292=367023 м.с

Ҳисобот йил: 73855+260367+0+12712+127=347061 м.с

3-иш: Базис ва ҳисобот йил учун ер маҳсулдорлиги кўрсаткичини аниқланг.

Базис йил: ΣQ₀Z₀ 367023

E_pm0= ---------- = ---------- = 248.5 минг сўм

Σ M₀ 1477

Ҳисобот йил: Σ Q₁Z₀ 347061

E_pm1= ---------- = ---------- = 242.7 минг сўм

ΣM₁ 1430

4-иш: Умумий ўзгаришига баҳо беринг.
E_pm1 - E_pm0 = 242.7- 248.5= -5.8 минг сўм

5-иш: Омиллар таъсирини аниқланг. Омиллар таъсирини аниқлаш орқали биз ер маҳсулдорлигининг умумий ўзгариши нима сабабдан 5.8 минг сўм камайганлигини аниқлаймиз. Омиллар таъсирини аниқлашдан аввал шартли ер маҳсулдорлиги кўрсаткичини аниқлаймиз.

ΣQ₀Z₀ 367023

E_pmsh= ---------- = ------------ = 256.7 минг сўм

ΣM₁ 1430

1-омил: E_pmsh - E_pm0 = 256.7-248.5= 8.2 минг сўм
2-омил: E_pm1 - E_pmsh = 242.7-256.7= -14 минг сўм
Иккала омил таъсири йиғиндиси базис ва ҳисобот йилидаги ер маҳсулдор- лигининг умумий ўзгаришига тенг бўлиши керак.

Текшириш: 8+(-14) =-5.8 минг сўм

Хулоса: Ер маҳсулдорлиги кўрсаткичи ҳисобот йилида базис йилга нисбатан 5.8 минг сўмга камайган бунга сабаб, экин майдонининг 47 гектарга камайиши ҳисобидан ер маҳсулдорлиги 8.2 минг сўмга ошган ҳамда ялпи маҳсулот ҳажмининг 19962 минг сўмга камайиши ҳисобидан ер маҳсулдорлиги 14 минг сўмга камайган ва умумий ўзгариш 5.8 минг сўмни ташкил этаяпти.

Топшириқ №1

Қуйидаги жадвалдан фойдаланиб ердан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қилинг.

Экинлар	1сўм маҳсулотнинг базис йили-даги таннар-хи, сўм	Экин майдони, га		Етиштирилган маҳсулот,сўм		Ялпи маҳсулот қиймати, минг сўм
		Базис йили	Ҳисобот йили	Базис йили	Ҳисобот йили	Базис йили	Ҳисобот йили
	Z0	M0	M1	Q0	Q1	Q0Z0	Q1Z0
Бошоқли экинлар	3932	488	540	18402	18888
Пахта	8362	1747	1921	35997	35637
Картошка	1373	2	3	320	420
Сабзавот	3334	11	15	3251	3813
Полиз	1275	3	3	229	200
Жами	х			х	х

Ечиш:

Хулоса:

Саволлар

1. 
   Қишлоқ хўжалиги деганда нимани тушунасиз?
   
2. 
   Қишлоқ хўжалигини таҳлил қилишдан асосий мақсад нима?
   
3. 
   Мақсадга эришиш учун қандай вазифаларни амалга ошириш керак?
   
4. 
   Ер – бу
   
5. 
   Ердан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлик кўрсаткичларини санаб ўтинг?
   
6. 
   Ер маҳсулдорлиги кўрсаткичлари қандай аниқланади?
   
7. 
   Ер маҳсулдорлиги кўрсаткичларига қандай омиллар таъсир этади ва улар қандай аниқланади?
   

3-мавзу: Деҳқончилик ва чорвачиликда маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши ва унга таъсир этувчи омиллар таҳлили.

Режа:

1. 
   Деҳқончилик хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши ва динамикаси.
   
2. 
   Чорвачилик хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши ва динамикаси.
   

1-режа: Деҳқончилик хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши ва динамикаси.

Деҳқончилик – қишлоқ хўжалигининг асосий тармоғидир. Унинг ривожлвнишигв нафақат, қишлоқ хўжалигининг тараққиёти, ҳатто мамлакат иқтисодининг ривожланиши ҳам кўп жиҳатдан боғлиқ. Шунинг учун ушбу соҳа бўйича ишлаб чиқариш жараёнини чуқур ўрганиш ватаҳлил қилиш асосида мавжуд имкониятларини кўрсатиш атта аҳамиятга эга.

Деҳқончилик хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилишига қуйидаги икки омил таъсир этади:

1. 
   Экин майдонининг ўзгариши (экстенсив омил);
   
2. 
   Бир гектар ердан олинадиган ҳосилдорликнинг ўзгариш (интенсив омил);
   

Таҳлилни амалга оширишдан аввал қуйидаги уч боғланиш кўрсаткичини аниқлаб оламиз:

1. 
   M₀H₀ – режалаштирилган (ёки базис йилидаги) ялпи ҳосили.
   

2. 
   M₁H₀ –шартли ялпи ҳосил. Бу кўрсаткични аниқлаш учун ҳисобот йилидаги ер майдонини (М) режадаги (ёки ўтган йилдаги) ҳосилдорликка (H) кўпайтирамиз.
   
3. 
   M₁H₁ –ҳисобот йилидаги ялпи ҳосил.
   

Қуйидаги формулалар орқали биз таҳлилни амалга оширамиз:

Ялпи ҳосилнинг умумий ўзгаришини топиш формуласи:
M₁H₁ - M₀H₀ = ±Δ МН (1)
Биринчи омил таъсирини топиш формуласи:
M₁H₀ - M₀H₀ = ±Δ М (2)
Иккинчи омил таъсирини топиш формуласи:
M₁H₁ – M₁ H₀ = ±ΔН (3)

Энди қуйидаги жадвалдан фойдаланиб Қ. Ражабов номли ширкат хўжалиги бўйича пахта ялпи ҳосили динамикасини омилли таҳлил қиламиз.

Кўрсаткичлар	Базис йил	Ҳисобот йили-даги экин май-дони ва базис йилдаги ҳосил-дорлик бўйича	Ҳисобот йил	Ўзгариши (+,-)	Шу жумладан ўзгариши
					Экин майдони ҳисобига	Ҳосилдор-лик ҳисобига
Экин майдони, га	1074	1010	1010	-64	Х	Х
Пахта ҳосилдорлиги, с/га	33.5	33.5	30.8	-2.7	Х	Х
Ялпи ҳосил,с	35979	33835	31108	-4871	-2144	-2727

Ечиш: 1-иш: Устунлар бўйича ялпи ҳосил миқдорини аниқланг.

Базис йил ялпи ҳосил кўрсаткичи

1) M₀H₀ =1074 х 33.5 = 35979 сўм

Шартли ялпи ҳосил кўрсаткичи

2) M₁ H₀ =1010 х 33.5 = 33835сўм

Ҳисобот йил ялпи ҳосил кўрсаткичи

3) M₁H₁ = 1010 х 30.8 = 31108сўм

2-иш: Ўзгаришга баҳо беринг.

1) 1010-1074 = -64 га

2) 30.8-33.5 = -2.7 с/га

3) 31108 – 35979 = -4871 сўм

3-иш: Омиллар таъсирини аниқланг.

1-омил: M₁H₀ - M₀H₀ = 33835-35979= -2144 сўм

2-омил: M₁H₁ - M₁H₀ = 31108-33835= -2727 сўм

Текшриш: -2144+(-2727) = -4871 сўм

Хулоса: Ҳисобот йилида базис йилга нисбатан экин майдонининг 64 гектар- га камайиши ялпи ҳосилнинг 2144 сўмга камайишига ҳамда ҳар бир гектардан олинадиган ҳосилдорликнинг 2.7 с/га камайиши ялпи ҳосилнинг 2727 сўмга камайишига сабаб бўлди. Умумий натижа ялпи ҳосил ҳисобот йилида базис йилга нисбатан 4871 сўмга камайган.

2-режа: Чорвачилик хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши ва динамикаси.

Чорвачилик – қишлоқ хўжалигининг асосий ишлаб чиқариш тармоқларидан биридир. Аҳоли турмуш даражасининг ўсиши билан чорвачилик маҳсулотларига бўлган талаб ортиб бормоқда. Шунинг учун ҳам уни кўпайтириш имкониятларини аниқлаш зарур. Ушбу вазифани амалга ошириш учун чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш жараёни таҳлилини самарали уюштириш зарур.

Кўрсаткичлар	Базис йил	Ҳисобот йилидаги экин майдо-ни ва базис йилдаги ҳосилдорлик бўйича	Ҳисобот йил	Ўзгариши (+,-)	Шу жумладан ўзгариши
					Сигирлар сони ҳисобига	Сут маҳсулдорлиги ҳисобига
Сигирлар ўртача сони, бош	120	110	110	-10	Х	Х
Сут маҳсулдорлиги, с/бош	19.0	19.0	25.0	+6	Х	Х
Ялпи сут, с	2280	2090	2750	+470	-190	+660

Чорвачилик хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилишига қуйидаги икки омил таъсир этади:

1. 
   Сигирлар ўртача сонининг ўзгариши (экстенсив омил) ҳисобига;
   

2. бир бош сигирдан олинадиган сут маҳсулдорлигининг ўзгариши (интенсив омил) ҳисобига;

Таҳлилни амалга оширишдан аввал қуйидаги уч боғланиш кўрсаткичини аниқлаб оламиз:

1. S₀ P₀ – режалаштирилган (ёки базис йилидаги) ялпи сут.

2. 
   S₁P₀ –шартли ялпи сут. Бу кўрсаткични аниқлаш учун ҳисобот йилидаги сигирлар сонини (S) режадаги (ёки ўтган йилдаги) маҳсулдорликка (P) кўпайтирамиз.
   

3. 
   S₁P₁ –ҳисобот йилидаги ялпи ҳосил.
   

Қуйидаги формулалар орқали биз таҳлилни амалга оширамиз:

Ялпи ҳосилнинг умумий ўзгаришини топиш формуласи:
S₁P₁ - S₀P₀ = ±Δ SP (1)
Биринчи омил таъсирини топиш формуласи:
S₁P₀ - S₀P₀ = ±Δ S (2)
Иккинчи омил таъсирини топиш формуласи:
S₁P₁ – S₁P₀ = ±ΔP (3)


Икки омил йиғиндиси ялпи сут маҳсулдорлигининг умумий ўзгаришига тенг бўлиши керак.

±ΔS + ±Δ P = ±Δ SP

Энди қуйидаги жадвалдан фойдаланиб ялпи сут маҳсулдорлиги динамикасини омилли таҳлил қиламиз.
Ечиш: 1-иш: Устунлар бўйича ялпи сут миқдорини аниқланг.

Базис йил

1) 120 х 19.0 = 2280 сўм

Шартли сут маҳсулдорлиги кўрсаткичи

2) 110 х 19.0 = 2090 сўм

Ҳисобот йил

3) 110 х 25.0 = 2750 сўм

2-иш: Ўзгаришига баҳо беринг.

1) 110-120 = -10 бош

2) 25.0-19.0 = +6 с/бош

3) 2750-2280=+470 сўм

3-иш: Омиллар таъсирини аниқланг.

1-омил: S₁P₀ - S₀P₀ = 2090-2280= -190 сўм

2-омил: S₁P₁ – S₁P₀ = 2750-2090=+660 сўм

Текшириш: -190+660= +470 сўм

Хулоса: Ҳисобот йилида базис йилга нисбатан сигирлар сонининг 10 бошга камайиши ялпи сутнинг 190 сўмга камайишига ҳамда ҳар бир бош сигирдан олинадиган маҳсулдорликнинг 6 с/бошга кўпайиши ялпи сутнинг 660 сўмга кўпайишига сабаб бўлди. Умумий натижа ялпи сут миқдори ҳисобот йилида базис йилга нисбатан 470 сўмга кўпайган.

Топшириқ №1