1-savolga javob Birinchi avlodga mansub uch kaskadli ok funksional sxemasi

1-savolga javob

Birinchi avlodga mansub uch kaskadli OK funksional sxemasi

muvofiqlashtiruvchi va chiqish kuchaytirish

kaskadlaridan tashkil topgan.

OKlarda kirish kaskadi sifatida differensial kuchaytirgich (DK)

qo'llaniladi. Ma’lumki, DK chiqishdagi nol dreyfini maksimal

kamaytirishga, yuqori kuchaytirish koeffitsientiga, maksimal yuqori

kirish qarshiligiga va sinfaz tashkil etuvchilarni maksimal so'ndirishga

imkon beradi. Muvofiqlashtiruvchi kaskad talab qilingan kuchaytirishni

ta ’minlaydi va DK chiqishidagi o'zgarmas kuchlanish sathi siljishini

chiqish kaskadi uchun talab etilgan qiymatgacha kamaytiradi.

Muvofiqlashtiruvchi kaskad differensial yoki bir taktli kuchaytirgich

bo'lishi mumkin. Chiqish kaskadlari OKning kichik chiqish qarshiligini

va lozim bo'lgan chiqish quvvatini t a ’m inlashi kerak. Chiqish

bosqichlari sifatida, odatda AB sinfga mansub komp lemen tar

tranzistorlar asosida hosil qilingan ikki taktli kuchaytirgich sxemalari

qo‘llaniladi

Uch kaskadli OKning soddalashtirilgan prinsipial sexmasida quyidagilar

ko ‘rsatilgan:

inverslamaydiga kirish Kiri, inverslaydigan kirish Kir2, chiqish, ikki

qutbli kuchlanish manbayiga ulash uchun xizmat qiluvchi elektrodlar

-EM va +EU, sxemaga korreksiyalovchi kuchlanish manbayi ulangan

elektrod UKOR.

2-savolga javob
Inverslaydigan kuchaytirgich. DK OKning kirish kaskadi bo‘lganligi

sababli, butun OK nol bo ‘yicha yuqori barqarorlikka ega, lekin uning

kuchaytirish koeffitsienti temperaturaga bog‘liq. Bu kamchilik manfiy

TA qo‘llash yordamida bartaraf qilinadi. K140UD7 turdagi OK asosida yaratilgan bunday qurilmaning

kuchaytirish koeffitsienti Kv ni hisoblaymiz (Kun = 45000, IKIR = 220

nA). /?w =100 kOm, R = 1 kOm bo‘lsin. Bu OK kirish qarshiligi

RKm = UJIK[R. EM = 5V bo‘lganda chiqish kuchlanishi UCHlQ<5V.

Bundan UA = UCHIQ / Kuo= 0,1 M 0 “3 V, Rkir = 0,5-103 Om ekanligi

kelib chiqadi. Bu yerdan (10.1) ga asosan qurilmaning kuchaytirish

koeffitsientiInverslamaydigan kuchaytirgich

prinsipial sxemasi 10.2-rasmda keltirilgan. Kirish signali OKning

inverslamaydigan kirishiga beriladi, inverslaydigan kirishga esa TA

signali beriladi. Bu TA kuchlanish bo'yicha ketma-ket manfiy TA

ekanligi ko‘rinib turibdi.

3-savolga javob

OKning inverslamaydigan ulanishi, katta ichki qarshilikka ega signal

manbayini kirish qarshiligi kichik bo‘lgan signalni qayta ishlovchi

qurilma bilan muvofiqlashtirish talab etilganda qo‘llani!adi. Bunda

signal fazasi saqlanadi.

Manfiy TA chuqurligi ortsa (RTA—>0, R:—>00) kuchaytirish

koeffitsienti Kv kamayadi va birga tenglashadi (Ku = 1).

Bunday kuchaytirgich kuchlanish qaytargichi deyiladi. Kuchlanish

qaytargich sxemasi 10.3-rasmda keltirilgan. Qaytargichda maksimal

kirish va minimal chiqish qarshiligi t a ’minlandi. OK asosidagi

qaytargich, boshqa (emitter va istok) qaytargichlar, muvofiqlashtiruvchi

kaskad sifatida qoilaniladi.

4-savolga javob
Inverslaydigan jamlovchi qurilma. Jamlash qurilmasi bir nechta

kuchaytirilgan kirish signallarining algebraik yig‘indisiga teng bo‘ladigan

kuchlanishni shakllantirish uchun xizmat qiladi, ya’ni matematik

qo‘shish amalini bajaradi. Bunda kirish signali inverslanadi. Misol

tariqasida, 10.4-rasmda uchta kirishga ega bo‘lgan inverslaydigan

jamlash qurilmasi sxemasi keltirilgan.

OK ideal deb hisoblab (IKlR=0, U /= U n), inverslaydigan kirish

uchun Kirxgofning birinchi qonuniga binoan

I \+ 1 2 + 73 + 1TA - 0 ЧЃ}+ ЧЃ}+ЧЃ} = - и снп

Rt R2 R3

yozish mumkin. Bundan chiqish kuchlanishi

RTA

D D D

и = - ^ U - - ^ -U - -Z L U

КJ?. 1 КJ?n 2 AJ?, 3 CHIQ (10.5)

kelib chiqadi, ya’ni chiqishdagi signal o ‘zining masshtab koeffitsienti

bilan olingan kirishdagi signallarning algebraik yig‘indisiga teng bo'ladi.

5-savolga javob

K asosida b a ja rilg a n sodda

differensiator sxemasi 10.8-rasmda keltirilgan. Sxema ТА zanjiriga

RC element kiritilgan inverslaydigan kuchaytirgich hisoblanadi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Kirxgofning birinchi qonuniga binoan /, + / , = 0 . U' -U " = 0

b o 'lg a n lig i s a b ab li, k o n d e n s a to r z a ry a d in in g o n iy q iym a ti

Q(t) = CUKIK, tok esa /, = dQ /d t = C (dU KIR / dt). 0 ‘z navbatida,

tok 12 — ^ сто (.0I RTa •

Bundan c ^ - + L^ = 0 yoki UCWQ(t) = -R TAC .

dt Rta ~ dt

Shunday qilib, mazkur qurilma kirish signalini diflferensiallash —

uni vaqt d oimiysi г = RTAC ga teng b o ‘lgan p ro p o rs io n a llik

koeffitsientiga ko'paytirish amalini bajaradi. Kirishga to ‘g‘ri burchak

shakldagi impuls berilganda chiqishda hosil bo‘ladigan kuchlanish

shakli 10.9-rasmda keltirilgan.

Chiqishdagi impulslar davomiyligi i /(3-j-4)x=(3-^4)RTA'C kabi

aniqlanadi.

6-savolga javob

OK asosidagi sodda integrallovchi qurilma

sxemasi 10.10-rasmda keltirilgan. Ushbu sxema inverslaydigan

kuchaytirgich hisoblanadi, uning ТА zanjiriga kondensator С ulangan.

10.10-rasm. Integrallovchi qurilma sxemasi.

Awalgidek Ia = 0, j j ' = U" = 0- / , + / 2 = 0 .

12 = dQ!dt = C(dUCHIQ / dt); 7, = ￡/m (/)/i? .

С d U ( ? H lQ

d t

U , 1 '

A№-. Bundan ￡/rw/(; = — —— \U K!Rd t .

Shunday qilib, OK kiruvchi signal fazasini chiqishda x burchakka

www.ziyouz.com kutubxonasi

o ‘zgartiradi, chiqish kuchlanishi esa kirish kuchlanishining vaqt

bo'yicha integralini 1 / г = 1 / RC koeffitsientga ko‘paytirilganiga teng.

Kirishga t/davomiylikdagi to ‘g‘ri burchakli impulslar ketma-ketligi

berilganda chiqish kuchlanishining diagrammasi 10.11-rasmda keltirilgan.

I'с mow

10.11-rasm. Integrallovchi qurilma chiqishidagi kuchlanishning

vaqt diagrammasi.

Aktiv filtrlar. Elektronikada ko‘p hollarda qurilma kirishiga

berilayotgan axborot va parazit signallar majmuidan berilgan

chastotadagi signalni ajratib olish talab qilinadi. Bu maqsadda turli

chastota — tanlov sxemalar ishlatiladi va ular filtrlar deb ataladi.

Filtrlar so‘ndirmasdan o ‘tkazayotgan tebranishlar chastotasi,

flltrlaming o'tkazishpolosasi (shaffoflikpolosasi)n\ hosil qiladi. 0 ‘tkazish

polosasi filtrning asosiy parametri hisoblanadi. Kuchaytirgichlardagi

kabi, ular K(f) uzatish koeffitsientini J 2 marta (3 dB ga ) pasayish

darajasi bilan aniqlanadi. Filtr so‘ndirayotgan tebranishlar chastotasi

shaffofinaslik polosasini tashkil etadi. 0 ‘tkazish polosasini shaffof

emaslik polosasidan ajratuvchi chastota, chegaraviy chastota yoki fKES

kesish chastotasi deb ataladi.

Chastotalar polosasida o ‘tkazish polosasining joylashishiga qarab

filtrlar quyidagi turlarga ajratiladi:

— past chastota filtrlari — noldan fKES gacha bo‘lgan oraliqdagi

tebranishlarni o ‘tkazadi va yuqori chastotali tebranishlarni so‘ndiradi;

— yuqori chastota filtrla ri- f KES dan yuqori b o lg an tebranishlar

chastotasini o ‘tkazadi va undan past tebranishlarni so‘ndiradi;

— polosa filtrlari dan f2 gacha bo‘lgan oraliqdagi tebranishlar

chastotasini o ‘tkazadi va bu polosadan tashqaridagi tebranishlarni

so‘ndiradi;

www.ziyouz.com kutubxonasi

— rejektorli (chegaralovchi) fillrlar — f j dan f2 gacha b o ‘lgan tor

oraliqdagi tebranishlar chastotasini o ‘tkazmaydi.

Sanab o ‘tiIgan filtrlarning LAChXlari 10.12-rasmda keltirilgan.

Ixtiyoriy filtr asosini elektron qurilma passiv qismini tashkil etuvchi

RC — yoki LC — zanjirlar, ya’ni passiv filrlar tashkil etadi. Aynan

passiv filtr butun spektrdan berilgan chastotadagi signallarni ajratib

oladi, elektron qurilmaning boshqa qismlari esa bu signalni kuchaytirish

yoki generatsiyalash b o ‘yicha analog amalni bajaradi. Past chastota (a), yuqori chastota (b), polosa (d) va

rejektorli (d) filtrlar LAChXlari.

Past chastotali sodda filtr (PChF) bir bosqichli RC — zanjirdan

tashkil topadi (10.12-rasm). Demak, filtr LAChXsi kuchaytirish

www.ziyouz.com kutubxonasi

koeffitsienti Kv ni uzatish koeffitsienti K(f) ga almashtirilgan

kuchaytirgich kaskadi LAChXsiga o'xshaydi (10.13-rasm). Birbosqichli

RC — zanjiri birinchi darajali filtr deb aialadi. U 20 dB/dek tezlikdagi

LAChX pasayishi bilan ifodalanadi. Bundan yuqori pasayish tezligiga

ega bo‘lgan filtr hosil qilish uchun bir necha RC — zanjirlar ketmaket

ulanadi. Ikki bosqichli filtrda (ikkinchi darajali filtr) LAChX

pasayish tezligi 40 dB/dek, uch bosqichli filtrda (uchinchi darajali

filtr) esa — 60 dB/dek. Har bir filtr darajasiga bitta kondensator

to ‘g ‘ri keladi. Ammo, k o ‘p bosqichli passiv filtrlarda signallar

yo‘qotilishi ko‘p bo‘lganligi tufayli ularning qo‘llanilishi cheklangan.

Bundan tashqari, passiv filtrlar katta massa va o‘lchamlarga ega, ayniqsa

past chastotali sohalarda ishlaganda.