1. Sezar shifri

311-22 guruh
Valiyev Jamshid
Topshiriqlar.
1.Sezar shifri.
1.2. Sezar shifri haqida nazariy malumot bering.
Sezar shifri — kriptografiyada Sezar shifri, shift shifrlash, Sezar kodi yoki Sezar shifrlash sifatida ham tanilgan, eng oddiy va eng mashhur shifrlash usullaridan biri. Bu almashtirish shifrining bir turi boʻlib, unda ochiq matndagi har bir harf alifbo boʻylab maʼlum bir qator pozitsiyalar bilan almashtiriladi. Masalan, chapga siljish 3 boʻlsa, D bilan almashtiriladi. Usul Yuliy Sezar sharafiga nomlangan. U oʻzining shaxsiy yozishmalarida aynan shu usuldan foydalangan.
1.2. Sezar shifrlash usuli yordamida har bir talaba o‘zinig ism va familiyasini shifrlash va deshifrlash(kalit 5 dan kam bo‘lmasin).
ALIFBO: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V X Y O` G`SH CH NG
SHIFRLASH
MATN: JAMSHIDBEK VALIYEV
KALIT: 6
SHIFRLANGAN MATN: PGSDOJIKQ ‘CH’GROAK’CH’
DISHIFRLASH
SHIFRLANGAN MATN: PGSDOJIKQ ‘CH’GROAK’CH’
KALIT: 6
KELIB CHIQQAN MATN: JAMSHIDBEK VALIYEV

2.1. Ikki tomonlama o‘rin almashtirish usuli haqida nazariy malumot bering.

Ikki tomonlama o‘rin almashtirish (affine cipher) usuli bir xil qo‘llaniladigan shifrlash usulidir. Ushbu usul har bir harfni belgilangan kalit (ko‘rsatkich) miqdorida boshqa belgi bilan o‘rniga almashtirish usuli.
Bu usulda, matn har bir harfini quyidagi formulaga asosan shifrlaydi:
Ci​≡(a⋅Pi​+b)mod
Bu formulada:

• 
  Ci​ shifrlangan harf,
  
• 
  Pi​ asal matndagi harf,
  
• 
  a va b o‘zgaruvchanligi, a - qo‘paytirish koeffitsienti, b - qo‘shish koeffitsienti,
  
• 
  m alifbo uzunligi (masalan, m=26 uchun lotin alifbosidagi harflar).
  

Matnni shifrlash uchun kalit raqamlarini tanlash va keyingi deshifrlash uchun inverziyasini topish talab qilinadi.
Shifrlash formulasi: Ci​≡(a⋅Pi​+b)mod
Deshifrlash formulasi: Pi​≡a−1⋅(Ci​−b)mod
Bu usulni foydalanishda avvaliyatni himoya qilish uchun a tanlanishi va inverziyasini olish juda muhimdir. Agar a va b ni to'g'ri tanlagan bo'lsangiz, shifrlash va deshifrlash qulayroq bo'ladi.

2.2. Ikki tomonlama o‘rin almashtirish usulidan foydalanib har bir talaba o‘zining ism, familiya va sharfini shifrlash.

T/0: VALIYEV JAMSHIDBEK
K: 5 ; 4/5
K/1:
V E SH K
A V I 0
L J D 0
I A B 0
Y M E 0
T/1: VE’SH’KA_VI0LJ_D0IAB_0YME0

3.1. Vijiner shifrlash usuliga qisqacha nazariy ma’lumot bering.

Vijiner shifrlash usuli matnni har bir belgini o‘ziga mos keladigan kalit so‘z bilan shifrlash usuli. Ushbu usul 16 asosiy harf (commonly used letters) bo‘yicha har bir harfni o‘ziga mos keladigan kalit so‘z (kalmatlar) bilan shifrlaydi.
Shifrlash jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi:

1. 
   Matn va Kalit So‘zni Tayyorlash:
   
   • 
     Matn va kalit so‘z tayyorlanadi. Kalit so‘z yordamida matndagi harflar shifrlanadi.
     
2. 
   Shifrlash:
   
   • 
     Har bir matn harfi, mos keladigan kalit so‘z harfi bilan shifrlanadi.
     
   • 
     Agar matn uzunligi kalit so‘z uzunligidan kichik bo‘lsa, kalit so‘zni qaytarib matnni davom ettirish kerak.
     
3. 
   Deshifrlash:
   
   • 
     Shifrlangan matn qaytariladi.
     
   • 
     Har bir shifrlangan harf, o‘ziga mos keladigan kalit so‘z harfi bilan deshifrlanadi.
     

Vijiner shifrlash usuli asosan matnni o‘zida qayta ishlatish va kalit so‘zni ishlatish asosida amalga oshiriladi. Bu usul keng tarqalganligi tufayli xorijda ko‘p joyda foydalanilgan va rasmiylashtirilgan shifrlash usullari orasida hisoblanadi.

3.2. Vijiner jadvalini lotin alifbosiga asoslangan o‘zbek alifbisida yaratish.

3.3. 3.2 da yaratgan Vijiner shifrlash jadvali orqali ismingizni, familiyangizni shifrlang va deshifrlang.

T/1: VALIYEV JAMSHIDBEK
KEY: DOLLAR
SHIFR: YOVSYUYXLX’SH’ZFPOU