1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

376
33-j a d v a l 
Endemik rayon va tabiiy toza tuproqlardagi mikroelementlar miqdori 
(E. I. Goncharuk bo’yicha) 
Mikroelementlar 
Toza 
tuproq 
og’irligiga 
nisbatan % 
hisobida 
Endemik rayonlar tuprog’i (mg/kg) 
mutloq 
quruq 
tuproq-
da 
etarli 
emas 
normal 
holdagi 
tuproqda 
ortiqcha 
Yod 
5-10-
4
5,0 
2—5 
5—40 
40 
Marganec 
8,5-10-
2
850 
400 
400—3000 
3000 
Kobal’t 
8,O10-
4
8,0 
2—7 
YU—30 
30 
Mis 
2,0-10-
3 
20,0 
6-15 
15--60 
60 
Rux 
5-10-
3
50 
zo- 
30—70 
70 
Molibden 
10-
4
3 
1,5 
1,5 
Bor 
1, 10-
3
10,0 
3-6 
6—30 
30 
Stronciy 
3,5-10-
2
350 
600 
600 
600—1000 
Ftor 
2-10-
2
200 
250 
250 
2000 
34-j a d v a l 
Toza tuproqning tabiiy tarkibi 
(mutloq quruq tuproq) 
(E. I. Goncharukdan) 
Tuproq 
tarkibidagi 
moddalar 
Tuproqning 
og’irligiga 
nisbatan % 
hisobida 
Oksigen 
Kremniy 
Temir 
Kal’ciy 
Kaliy 
Natriy 
Karbon 
Xlor 
49,13 
26,0 
4,20 
3,25 
2,35 
2,40 
0,35 
0,20 
Masalan, yer qimirlashi vaqtida 
qurilgan uylar talabga uncha javob 
byermaydi. CHunki bu binolar 
shoshilinch ravishda tuproqning 
kapillyarligi o’rganil-may qurilganligi 
sababli ular-ning podvaliga suv sizib 
chiqqan va hasharotlar ko’payishiga 
sabab bo’lgan. 
TUPROQNING TARKIBI VA UNING 
GIGIENIK AHAMIYATI 
 
Tuproq qanday bo’lishidan qat’i 
nazar uning tarkibida minyeral, 
organik va noorganik moddalar
mavjud bo’ladi. Bulardan 

---

377
tashqari, tuproqda turli eritmalar, mikroorganizmlar ko’p bo’ladi. 
Tuproqqa gigienik jihatdan to’g’ri baho berish uchun sanitariya vrachi 
uning tabiiy tarkibini yaxshi bilishi kerak. 
Tuproq tarkibidagi noorganik moddalar kristalli silikat yoki kvarcdan 
iborat. Ular 60—80% ni tashkil qiladi. Tuproq minyeral qismining 
ko’prog’ini alyumosilikat tashkil qiladi. Ular dala shpati, xloritlar, shaffof 
minyeral va boshqalardan iborat. 
Tuproq tarkibida alyumosilikatdan tashqari Mendeleev sistemasidagi 
barcha elementlar topilishi mumkin. 
Bu mikroelementlar ichida eng ahamiyatlisi ftor, yod, marganec, temir 
hisoblanadi. Ularning tuproqda ko’payib yoki kamayib ketishi natijasida 
buqoq, karies, flyuoroz kabi kasalliklar kelib chiqishi mumkin. SHuning 
uchun ham tuproqqa baho byerilganda tuproqdagi elementlar miqdori 
ruxsat etilgan miqdor bilan solishtirib ko’riladi. 
Tuproqdagi organik moddalar. Gumin va ful’fokislotalar 
tuproqning tabiiy organik moddalari bo’lib hisoblanadi. Bulardan tashqari, 
tuproqda inson va hayvonlarning hayot faoliyati davomida hosil bo’lgan 
organik moddalar mavjud. Ular chiqindi axlatlar, o’simliklar tarkibida 
bo’ladi. 
Tuproq tarkibidagi gumus moddasi hosildorlikni oshirishda katta rol’ 
o’ynaydi. Tuproqning hamma turi tarkibida ma’lum miqdorda gumus 
moddasi bo’ladi. Gumus tarkibida karbon bo’ladi. Uning tuproq tarkibida 
2—3 hissa ortishi tuproqning ifloslanganligidan darak byeradi. 
Tuproqning organik moddalar bilan ifloslanishi uning epidemiologik 
jihatdan xavfliligini ko’rsatadi.