1. Shaxs tushunchalarining ijtimoiy psixologik mohiyati

6-9-29-savollar. shaxsnig oz ozini anglash va oziga bolgan bahosi

Psixologiyada shaxsning o'zini o'zi anglashi, shaxsning o'zini o'zi anglash orqali ifodalanadigan o'zi haqidagi g'oyalari, shuningdek, bu g'oyalarga shaxs tomonidan berilgan baho, ya'ni o'zini o'zi qadrlashi sifatida qaraladi.

Doirasida psixologik tahlil O'z-o'zini anglash murakkab aqliy jarayon sifatida qaralishi mumkin, uning mohiyati inson tomonidan kundalik hayot va faoliyatning turli holatlarida, xulq-atvor shakllarida, atrofdagi odamlar bilan o'zaro munosabatlarning barcha usullarida o'zining ko'plab tasvirlarini idrok etishida yotadi. va bu tasvirlarni yagona yaxlit shakllanishga birlashtirishda - "Men, o'z individualligim" tushunchasi. V. S. Merlinning fikricha, «oz-ozini anglash obekti voqelik emas, balki faoliyat subekti sifatidagi o`z shaxsiyatidir».

Insonning (ayniqsa, bolalarning) o'z-o'zini anglashi S. L. Rubinshteyn tomonidan "Ong va uning chegaralari" (1989) asarida tahlil qilingan. Tadqiqotchi shaxsning o‘z-o‘zini anglashining shakllanishi ong rivojlanishining o‘ziga xos bosqichi ekanligini, bu bosqich nutq va ixtiyoriy harakatlarning rivojlanishi, mustaqillikning paydo bo‘lishi bilan tayyorlanishini qayd etadi. Shunga ko'ra, S. L. Rubinshteyn inson ontogenezida o'z-o'zini ongni shakllantirishning bir necha ketma-ket momentlarini ko'rib chiqishni taklif qiladi:

o'z tanasini egallash;

ixtiyoriy harakatlarning paydo bo'lishi;

mustaqil harakat va o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish;

o'tmishdagi, hozirgi va kelajakdagi "men" ni tushunish;

rasmiylashtirilgan o'z-o'zini anglashni qabul qilish.

Shunday qilib, tadqiqotchining fikricha, o'z-o'zini anglash boshidanoq shakllana boshlaydi. erta yosh. Biroq, ayrim mualliflar (L. I. Bojovich, L. S. Vygotskiy, I. S. Kon, M. Kuhn) bu nuqtai nazarga qo'shilmaydilar va o'z-o'zini anglashning shakllanishi faqat o'smirlik davridan boshlanadi, deb ta'kidlaydilar.

O'z-o'zini anglash haqidagi birinchi ko'p qirrali tadqiqotlardan birini L.S.Vygotskiy amalga oshirganligi umumiy qabul qilingan, unga ko'ra o'smirning o'zini o'zi anglashi nafaqat uning shaxsiyati va ongining hodisasi, balki rivojlanishining alohida momentidir. shaxsiyat - o'z-o'zini bilishdan o'ziga munosabat va o'zini o'zi boshqarishgacha. Shaxsning butun rivojlanishi davomida o'z-o'zini anglash tobora murakkablashib boradi va uning tarkibida tasvirlar soni ortib borishi bilan o'z "men"ining adekvat, chuqur va integral qiyofasi shakllanadi.Shaxsning o’zi, imkoniyatlari, qobiliyatlari hakidagi umumlashgan va nisbatan turg’un tasavvurlari o’z-o’ziga bahosi deyiladi. Psixologiyada o’z-o’ziga bahoning uchta turi ajratiladi:1. O’z-o’ziga to’g’ri baho berish, ya’ni realistik baho; 2. O’z-o’zini me’yor darajasida biroz oshirib yoki pasaytrib baholash; 3. O’z -o’zini me’yoridan ortiqcha oshirib yoki paaytirib baholash. O’z-o’ziga nisbatan baho turli sifatlar va shaxsning orttirilgan tajribasi, shu tajriba asosida yotgan yutuqlariga bog’liq holda turlicha bo’lishi mumkin. Ya’ni, ayni biror ish, yutuq yuzasidan ortib ketsa, boshqasi ta’sirida — aksincha, pastlab ketishi mumkin. Bu baho aslida shaxsga boshqalarning real munosabatlariga bog’liq bo’lsa-da, aslida u shaxs ongi tizimidagi mezonlarga, ya’ni, uning o’zi subyektiv tarzda shu munosabatlarni qanchalik qadrlashiga bog’liq tarzda shakllanadi. Masalan, maktabda bir fan o’qituvchisining bolaga nisbatan ijobiy munosabati, doimiy maqtovlari uning o’z-o’ziga bahosini oshirsa, boshqa bir o’qituvchining salbiy munosabati ham bu bahoni pastlatmasligi mumkin. Ya’ni, bu baho ko’proq shaxsning o’ziga bog’liq bo’lib, u subyektiv xarakterga egadir. O’z-o’ziga baho nafaqat xaqiqatga yaqin (adekvat), to’g’ri bo’lishi, balki u o’ta past yoki yuqori ham bo’lishi mumkin.