1. Қўшилган қиймат солиғининг иқтисодий моҳияти ва шаклланиш тарихи
Download 31.11 Kb.
|
Қўшилган қиймат солиғининг турли фарқланган ставкалари белгиланган бир неча фаолият турлари билан шуғулланадиган қўшилган қиймат солиғи тўловчилар ушбу фаолият турлари бўйича алоҳида-алоҳида ҳисоб юритиш ҳамда солиқ тўловчиларнинг тегишли тоифалари учун белгиланган ставкалар бўйича қўшилган қиймат солиғини тўлаши керак.6(226-модда) ҚҚСни тушунушнинг мураккаблиги унинг ўзига хос хусусиятларга ега еканлигида бўлиб, харидор нуқтаи назаридан олиб қаралганда худди истеъмол солиғига ўхшайди яъни сотувчи уни сотилган товарлар, ишлар ёки хизматлар нархининг устига қўшади. Шу маънода ҚҚСни истеъмол ёки оборот солиғининг модификацияланган кўриниши деб ҳисобласак бўлади. Фарқи шундаки, агар харидор ҳам ҚҚС тўловчиси бўлса (яъни бошқа товарлар ёки хизматларни ишлаб чиқаришда фойдаланиш учун товарлар, ишлар ва хизматларни сотиб олса), сотувчи буджет олдидаги мажбуриятларининг умумий миқдорини ҳисоблашда харидордан олинган солиқ суммасидан йетказиб берувчиларга тўлаб берган солиқ суммасини ушлаб қолиш ҳуқуқига ега бўлади. Шундай қилиб, ушбу солиқ билвосита бўлиб, унинг юки охир-оқибат ишлаб чиқарувчига емас, балки товарлар ва хизматларнинг якуний истеъмолчиларига тушади. QQS mahsulot yoki xizmat turiga qarab farq qilishi mumkin bo'lgan bir nechta stavkalarga ega. Odatda QQS stavkalari 0%, 10% va 20% ni tashkil qiladi, lekin ular hukumat qarorlariga muvofiq oʻzgartirilishi mumkin. QQSni joriy etish yangi soliqqa tortish tizimlarini ishlab chiqish va joriy etishni talab qiladigan murakkab jarayon bo'lishi mumkin. Biroq, QQS tufayli davlat o'z dastur va loyihalarini moliyalashtirish uchun katta daromad olishi mumkin. Bundan tashqari, QQS o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Uning afzalliklaridan biri shundaki, u soliq yukini iqtisodiyotning turli ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlaydi. Masalan, ishlab chiqaruvchi to‘lashi kerak bo‘lgan summadan o‘zi to‘lagan QQSni chegirib tashlashi va shu bilan soliq yukini kamaytirishi mumkin. Biroq, QQS iste'molchilar uchun tovarlar va xizmatlar narxining oshishiga ham olib kelishi mumkin. Umuman olganda, QQS davlat daromadlarini shakllantirishda muhim rol o'ynaydigan va iqtisodiy faollikni rag'batlantiradigan muhim soliq vositasidir. Uning tarixi uning evolyutsiyasi va jahon iqtisodiyotining o'zgaruvchan sharoitlariga moslashuvidan dalolat beradi.Isteʼmolga soliq, Oʻzbekistonda yashovchi fuqarolar tomonidan davlatga beriladigan mablagʻlardir. Isteʼmolga soliq, oʻz ichiga bir nechta turdagi soliqlarni oʻz ichiga oladi, masalan, daromad soliqi, pul mablagʻlaridan olingan soliq, qimmatbaho moddalar uchun soliq va hokazo. Isteʼmolga soliq, Oʻzbekiston Respublikasi qonunlariga asosan belgilangan tartibda toʻlanadi. Soliqning toʻlash muddati va usullari ham qonunlar bilan belgilanadi. Soliqni toʻlash uchun shaxslar oʻzlarining daromadlarini hisobga oladilar va buning asosida soliq miqdori belgilanadi. Soliqning toʻlash muddati esa odatda yillik boʻlib, belgilangan sana orqali toʻlanishi kerak. Soliqlarining oʻzgartirilishi va yuqorilishi ham davlat tomonidan belgilanadi. Bu odatda budjet toʻlovlarining yuqorilishi, yangi soliq turlarining qoʻshilishi yoki mavjud soliq miqdorlarining oʻzgartirilishi orqali amalga oshiriladi. Isteʼmolga soliq, davlatning moliyaviy resurslarini toʻplash uchun muhim vosita sifatida ishlatiladi. Bu soliqlar orqali davlatning moliyaviy imkoniyatlarini oshirish, ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotni taʼminlash maqsadida toʻlanadi. Soligʻlar iqtisodiyotga katta taʼsir qiladi, chunki ular mamlakatning moliyaviy resurslarini toʻplash va isteʼmol qilishda rivojlanishga yordam beradi. Soligʻlar daromadni toʻplashning oʻrtacha yoʻli sifatida ishlaydi va bu daromadni moliyalashtirishga yordam beradi. Soligʻlar mamlakatning iqtisodiyotidagi mavjud resurslarni boshqarishga yordam beradi. Soligʻlar soliq toʻplash orqali mamlakatning moliyaviy resurslarini toʻplab, bu resurslarni sifatli va samarali tarzda isteʼmol qilishga yoʻl qoʻyadi. Soligʻlar oʻrtacha daromadni egalikka olib kelishi va bu daromadni iqtisodiyotga qaytarishi mumkin. Soligʻlar iqtisodiyotdagi oʻzgarishlarni taʼminlashga ham yordam beradi. Soligʻlar soliq mablagʻlari orqali mamlakatning iqtisodiyotidagi muammolarni hal qilish uchun resurslarni yoʻnaltirish va egalikning taqsimlanishini taʼminlash imkonini beradi. Soligʻlar iqtisodiyotdagi boshqa muammolarni ham hal qilish uchun qoʻllaniladi, masalan, inflatsiyani nazorat qilish, isteʼmolni ragʻbatlantirish va eksportni kengaytirish. Soligʻlar iqtisodiyotga taʼsiri soliq toʻplami miqdoridan ham bogʻliq. Soliq miqdori ortishi yoki kamayishi iqtisodiyotdagi harakatlarni ham oʻzgartirishi mumkin. Soliq miqdori ortishi soliq toʻplamini kengaytiradi va mamlakatning moliyaviy resurslarini toʻplash imkonini beradi. Bu esa mamlakatning iqtisodiyotidagi faoliyatni ragʻbatlantiradi va rivojlanishga yoʻl ochadi. Soligʻlar iqtisodiyotga taʼsir soliqlarning tuzilishi va boshqarilishi bilan bogʻliq. Soligʻlar odatda soliq qonunlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi va soliq toʻplash va hisoblashni taʼminlash uchun boshqa qonunlar bilan birgalikda ishlaydi. Soligʻlar soliqni toʻplab olish, hisoblash va moliyaviy hisobotlarni tuzish bilan shugʻullanadigan tashkilotlar orqali boshqariladi. Umumiy holatda, soligʻlar mamlakatning iqtisodiyotida muhim moliyaviy resurs sifatida xizmat qiladi va mamlakatning moliyalashtirishni taʼminlash va iqtisodiy rivojlanishni ragʻbatlantirishda asosiy ahamiyatga ega. Fotima Mirzayeva, [23.07.2023 23:01] Soligʻlar mamlakatning budjet toʻplamini tashkil etadi va soliq toʻplami mamlakatning daromadi bilan bogʻliq boʻladi. Soliq miqdori mamlakatning iqtisodiyotidagi faoliyatni taʼminlash, tashqi iqtisodiy faoliyatni ragʻbatlantirish va iqtisodiy rivojlanishni oshirish maqsadida belgilanadi. Soliqlar mamlakatning daromadini oshirishga yordam beradi. Soliq toʻplami mamlakatning daromadini orttiradi va bu daromadni iqtisodiyotga qaytaradi. Soligʻlar soliq toʻplash orqali mamlakatning daromadini oshiradi va bu daromadni isteʼmol qilish uchun samarali tarzda sarflash imkonini beradi. Soligʻlar mamlakatning iqtisodiyotidagi boshqa muammolarni ham hal qilishga yordam beradi. Soliq miqdori ortishi soliq toʻplamini kengaytiradi va mamlakatning moliyaviy resurslarini toʻplash imkonini beradi. Bu esa mamlakatning iqtisodiyotidagi faoliyatni ragʻbatlantiradi va rivojlanishga yoʻl ochadi. Soliqlar mamlakatning iqtisodiyotida boshqarilishi va hisoblashi uchun soliq tashkilotlari tuziladi. Soliq tashkilotlari soliqni toʻplab olish, hisoblash va moliyaviy hisobotlarni tuzish bilan shugʻullanadi. Soligʻlar soliq tashkilotlari orqali boshqariladi va bu tashkilotlar soliq tizimini rivojlantirish va soliqni samarali tarzda boshqarishga yordam beradi. Barcha bu maʼlumotlar soligʻlar haqida umumiy tasvirlashdir, va soligʻlar iqtisodiyotda muhim ahamiyatga ega boʻlib, mamlakatning moliyalashtirishni taʼminlash va iqtisodiy rivojlanishni ragʻbatlantirishda katta taʼsir qiladi. Fotima Mirzayeva, [23.07.2023 23:02] Soligʻlar kelib chiqish tarixi mamlakatning iqtisodiyotiga va soliq tizimiga qarab oʻzgaradi. Har bir mamlakatning soliq tizimi oʻzining qonuniy va iqtisodiy sharoitlariga asoslanadi, shuningdek, siyosiy va iqtisodiy oʻzgarishlarga ham bogʻliq boʻladi. Soligʻlar kelib chiqish tarixi mamlakatning soliq siyosati va soliq tashkilotlarining tuzilishi bilan bogʻliq boʻladi. 1 Майбуров И.А. (ред.) - Налоги и налогообложение - 2010, 559 стр., стр 246 2 Майбуров И.А. (ред.) - Налоги и налогообложение - 2010, 559 стр., стр 246 3 OECD, “Consumption Tax Trends 2022: VAT/GST and Excise, Core Design Features and Trends”, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/6525a942-en., Annex A. Countries with VAT, 2022. 4 Налоги и налогообложение в Российской Федерации - Пансков В.Г. – 2006, стр.204 5 Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 211-моддаси. Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 25.12.2018 й., 03/18/508/2365-сон https://lex.uz/acts/1286558 6 Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 226-моддаси. Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 25.12.2018 й., 03/18/508/2365-сон https://lex.uz/acts/1286558 Download 31.11 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|