1. Sinхrоn gеnеrаtоrning yakоr rеаksiyasi. Аktiv, induktiv vа sig’im yuklаmа bo’lgаndа sinхrоn gеnеrаtоrning yakоr rеаksiyasi

Simmetrik qisqa tutashuv xarakteristikasi (QTX). Bu xarak­teris­tika­ni tajribada olishda statorning fаzaviy chulg‘amlari qisqa tutash­tirilib, rotorning aylanish chastotasi n  n_N = const va U₁ 0 bo‘lganda stator chulg‘amidagi qisqa tutashuv tokining qo‘zg‘atish tokiga bog‘liq­ligini ko‘rsatadi, ya’ni I_qt  f (I_qo‘z).
Qisqa tutashuv tajribasini olishda qo‘zg‘atish toki I_qo‘z = 0 da qutb o‘zagida mavjud bo‘lgan kam miqdordagi qoldiq magnit oqim tufаyli hosil bo‘lgan qoldiq EYK E_qol = 0s qisqa tutashuv toki I_qt = 0q ni vujudga keltiradi. Shu sababdan SG ning qisqa tutashuv xarakteristikasi ordinatalar o‘qidagi «q» nuqtadan boshlanadi.
1-jadval.
Ayon va ayon bo‘lmagan qutbli sinxron generatorlarning
normal salt ishlash xarakteristikalari

I qo‘z		0		0,5		1,0		1,5		2,0		2,5		3,0		3,5
E0	Ayon bo‘lmagan qutbli (Turbogenerator)		0		0,58		1,0		1,21		1,33		1,4		1,46		1,51
	Ayon qutbli (Gidrogenerator)		0		0,53		1,0		1,23		1,3		1,4		1,46		1,51

O‘rta va katta quvvatli sinxron mashinalarda aktiv qarshilik juda ham kichik bo‘lganidan uni e’tiborga olmaganda (r₁0), yakor zanjiri­ning qarshiligi sof induktiv bo‘lib, qisqa tutashuv toki I_qt=I_d mashinani bo‘ylama o‘qi bo‘yicha magnitsizlovchi ta’sir qiladigan yakor reaksiya­si magnit oqimini hosil qiladi. Natijada mashinaning magnit zanjiri to‘yinmagan bo‘lganligidan Q.T.X to‘g‘ri chiziq ko‘rinishida bo‘ladi (5-rasm, 4).
Induksion yuklanish xarakteristikasi (I.Y.X). Bu xarakteristika I₁ I_1N= const, cos 0 va f f_N= const (ya’ni n= n_N= const) bo‘lganda U₁= f (I_qo‘z) bog‘liqlikni xarakterlaydi.
SG ning induksion yuklanish xarakteristikasi yakor reaksiyasining bo‘ylama o‘q bo‘yicha magnitsizlovchi ta’siri natijasida koordinata boshi 0. Bu nuqtani tajribada olishning iloji yo‘q, chunki bu nuqtada U₁= 0 bo‘lgani uchun tok I₁= 0 bo‘ladi. Bu nuqtaning absissalar o‘qidagi holatini SG ning qisqa tutashuv xarakteristikasi (QTX)dan nominal tokka to‘g‘ri kelgan qo‘zg‘atish toki I_qo‘z. qt ni aniqlab qo‘yiladi.
(Izoh: Qisqa tutashuv xarakteristikada ham yakor reaksiyasi induk­sion xarakteristikadagi kabi mashinaning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha mag­ni­tsizlovchi ta’sir qiladi).

5-rasm. Sinxron generatorning: 1 - salt ishlash xarakteristikasi (S.I.X) va 2 - uning boshlan ich (magnit zanjiri to‘yinmagan olatdagi, ya'ni to‘ri chiziqli) qismini davom qildirib osil qilingan S.I.X; 3- induksion yuklanish (I.Y.X) va 4 - simmetrik qisqa tutashuv (Q.T.X) xarakteristikalaridan boshlanmay, balki absissalar o‘qidagi birorta «A» nuqtadan boshlanadi.
SGninginduksionyuklanishxarakteristikasi (I.Y.X), yakorreak­siya­siningbo‘ylamao‘qbo‘yichamagnitsizlovchita’siri(kamquvvatlisinxrongeneratorlardayakorzanjiriaktivqarshiligir₁nihame’tiborgaolgandaundagikammiqdordagikuchlanishtushishi) tufаyliS.I.Xdanpastroqdajoylashadi (5-rasm, 2).
SG ning salt ishlash, yuklanish va qisqa tutashuv xarakteristikalari mashinaning parametrlari (induktiv qarshiliklari)ni aniqlashda muhim ahamiyatga egadir.
5-rasmda punktir chiziq bilan ko‘rsatilgan qo‘shimcha ordinata­lar o‘qi keyingi amaliy diagrammalarni qurishda zarur bo‘ladi (bunda qol­diq magnit oqimining qiymati kichikligidan, u e’tiborga olinmaganda mashinaning salt ishlash xarakteristikasi koordinatalar boshidan boshla­nib, amaliy diagramma qurish va uni tahlil qilish ancha osonlashadi).