1. Social pedagogi kan in pr incipler i. Social pedagogi kaliq i zer tlew obekti
Download 147.03 Kb. Pdf ko'rish
|
9-Tema Social pedagogikanıń principleri
|
9-Tema: Social pedagogi kan in pr incipler i. Social pedagogi kal iq i zer tlewler . Joba: 1. Social pedagogi kan in pr incipler i . Social pedagogi kaliq i zer tlew obekti. 2. Sociallasi w pr ocessinde alip bar i latu? i n i zer tlew j umisl ar inin mazmuni . - Princip t úsinigi latin tilinen ali?an bolip ? tiykar degen mánisti anlatadi. - Princip sózi latinsha ¸Principium ózinen payda bol?an ? tiykar, ? baslaniw mánilerin bildiredi. Hár qanday pán ushin isletiletu?in turaqli qa?iydalardan kelip shiqqan. Pánler princip hám qa?iydalar bizlerge baylanisli bolma?an ja?dayda bar. Olardan shetke shi ? iw múmkin emes, bolmasa pedagogikaliq iskerlik paydasiz bálkim ziyanli boladi. Sociyal pedagogika, pedagogikad n ajratilip shiqti, sonliqtanda bul pán ózinin principlerine súyenedi . Biz sociyal pedagogikanin principin kórip shi?amiz: Tárbiyani n tábiyatqa baylanisli boliwi principi, tárbiyanin mádeniyatqa baylanisli boliwi principi hám gumanizim principi. Usi principlerden hár bir sociyal pedagogikada ózinin ornina hám ózine tán ó zgesheliklerine iye. Tárbiyanin tábiyaqa baylanisli boliwi principi. T árbiyanin tábiyatqa baylanisli boliwi - sociyal pedagogika principi, so?an kóre sociyal pedagog óz ámeliy jumisinda balanin tábiy ja?dayda rawajlandiriw principlerine tayanadi. T árbiyanin tábiyatqa baylanisli boliwi principi birinshi márte slavyan pedagogi Y an Amos Komenskiy (1592 - 1670) menen onin ? Ulli didaktika? (1632) degen en tiykar?i jumisinda táriplengen. Komenskiy, insan tábiyatinin bir bólimi hám ol tábiyattin bir bólimi sipatinda , onin en tiykar? i uliwma qa ? iydalarina boysinadi, deb esaplanadi. Komenskiydin pikirinshe tábiyattin bul nizamlari ósimlikler hám haywanlar dúnyasinda da sonin menen birge, insan?a qara?anda da óz tásirin ótkizip turadi. Komenskiy tek tábiyattin uliwmaliq nizamlarina, bala shaxsi psixologiyasina súyenedi. Ol balalar óspirimler hám jas jigitlerdin jasina qarap kórsetpelerine súyengen halda óz balalar tálim - tárbiyasi sistemasin al?a súredi, tiykarlaydi hám quradi. Komenskiydan burin Shi?is oyaniw dáwiri ulli alimi hám oyshili Abu Ali Ibn Sino (980 - 1037) óz shi?armalarinda Tárbiyanin tábiyatqa baylanisli boliwi haqqinda aytqan edi. M áselen, ? úy xojali?in tutiw? haqqinda shi?armasinda Ibn Sino jaza?an edi, insan sanali organizm, sonin ushin tábiyatta bólek orin tutadi hám oni n nizamlarina kóre rawajlanadi. ? Jal?an sezimlerdi qayta tárbiyalaw shi?armasinda Ibn Sino jazadi, kimde kim ádepli insandi tárbiyalamaqshi bolsa onda, ol buni hár tárepleme úyreniwi, insanni n tábiyati nizamliqlarin biliwi kerek. N átiyjede tárbiyanin tábiyat penen baylanisli boliwi principi kóplegen ulli pedagog ar tárepinen óz edagogikaliq hám sociyal pedegogikaliq teoriyalarin qu w tiykari sipatinda alin?an edi. M áselen, Franciya filosofi Jan Jak Russo bala tárbiyasi tábiyat penen baylanisli tárizde ámelge asiriliwi kerek dep esaplap jazadi. ? Balalar úlken boliwinan aldin, bala boliwi kerek. Shvecsaya pedagogi Iogan Genrix Pestalocci. Jetim hám qarawsiz balalar ushin mákemeler hám balalar úyi jaratil?an bolip esapladi, tárbiya maqseti - insan tábiy kúshleri hám talantlarin rawajlandiriw, bunda rawajlaniw hár tárepleme oyan?an boliwi kerek. Nemis alimi hám pedagogi Adolf Disterveg de óz jumislarin tálim - tárbiya procesinde jas hám individual ózgesheliklerdin itibar?a aliwi kerek ekenligin tayinlaydi. T árbiya menen baylanisli boliwi rus klassik pedagoglari jumislarinda óz kórinisin taw?an. K.D .Ushinskiy ózinin tiykar ? i ? Insan tárbiya predmeti sipatinda degen psixologiyaliq - pedagogikaliq shi?armasinda jaz?an edi, bala tárbiyasi hám tálimi ushin tárbiya principleri hám nizamlarin biliw, kórsetip bile aliwi kerek. Ushinskiy fizologiya, gigena hám psixologiya (diqqat, este saqlaw, eleslew, rk) tiykarlarin úyreniw zárúrligin tiykarlap berdi, onin tiykari sóylew qábiletin tárbiyaliq, estetikaliq hám diniy sezimleri, didaktikani úyreniwge ótiw múmkin. Sociyal pedagogikada tárbiyanin tábiyati menen baylanisli boliw principine ámel qiliw, tómendegi qa ? iydalar?a tayaniw lazim: – balalardin jas ózgesheliklerin itibar?a aliw; – balalardi n j inisiy ózgesheliklerin itibar?a aliw; – normadan sheginiw memen baylanisli bol?an balard i n individual ózgesheliklerin itibar?a aliw; – bala shaxsinda?i unamli, kúshli táreplerine tayaniw; – bala shólkemlestiriwshenligin hám mustaqilli ? in rawajlandiriw. Mádeniyat penen baylanisli boliw principi. Bul princip tárbiyanin tábiyat penen baylanisli boliwi principinin dawami. Oni n mútájli insan tábiyati menen sheklengen. Insan biologiyaliq janzat sipatinda tuwiladi, shaxs bolip ese bir áwladdan ekinshi awladqa shaxs tárbiyasi hám rawajlaniw procesinde ótetu ? in ózin tutiw social tájiriybeni ózlestirip jetilistiredi. Antik jámiyettegi filosof hám pedagoglar shaxs rawajlaniwi hám mádeniyat ortasinda shuqir baylanisliliqti analiz qil?an. Usi nársege Shi?is oyaniw dáwiri oyshillari Farabiy, Beruniy, Ibn Sino, Nawayi hám óz arasinda da toqtap ótkenler. Bunda eki tiykar?i tezis belgilendi: shaxs mádeniyat arqali rawajlanadi, hár qanday mádeniyat tiykari bayli?i bolsa insandir. M ádeniyat joqari ádepli insandi rawajlandiriw?a zárúr hám M.Q.Quranov,Z.Q.Qurbanyazov ijtomoiy pedagogika T ashkent - 2003 16-bet. en kerekli faktor. M ádeniyat penen baylanisli boliw principi pedagogikada A.D isterveng (XIX) tárepinen al?a súrilgen. On in pikirinshe bala tárbiyalaw waqtinda onin tuwil?an jeri, shártsharayati, bir sóz benen aytqanda, oni orab tur?an mádeniy tárepleri itibardan shette qalmawi lazim. Barliq insaniyat hár bir xaliq, hár bir áwlad mádeniyat málim bir basqishlardan turadi. Eger bala óz normasinda rawajlan?an bolsa, ol sol jámiyetti n mádeniyetin ózlestiredi, ya?niy jámiyet penen integraciya?a kirisedi. Usi menen onin ózinde sol mádeniyattin jaratiwshisina aylanadi. Bul teoriya?a balalardin mádeniyatinin rawajlaniwinda?i sheginiwlerdi esapqa aliw hám de olardin erkin asiriwin talap etiledi. Insaniyliq principi. J.Piaje, K.Rodjers, V.Suxomlinski siyaqli alimlardin pikirinshe, insannin mazmuni tek ?ana biologiyaliq hám social táreplerden ibarat emes. Ol ruwxiy baylanislar menen toli. Gumanistlik tárbiyanin ideyali hár tárepleme rawajlan?an shaxs. Social pedagogikanin waziypasi tek ?ana balalardi súyiw emes, olar?a ata-analari, aja?a-sinilleri, doslari hám átirapda ? i insanlarinda súyiwdi úyretiwden ibarat. Insanparwarliq principi social pedagog ushin júdá kerek, ásirese, rawajlaniwda sheklewler payda bol?an balalar ushin bul princip zárúr áhmiyetke iye. Insaniyliq pricipine kóre: qanday sharayatda jasawina qaramastan jámiyettegi barliq insanlar?a húrmet benen múnásibette boliw; ? menin ózim sheshemen? poziciyasin tanlaw?a, óz mashqalalarin ózi sheshiwge úyretiw hám járdem beriw; balalar?a járdem beriwi olar?a ashiniw sezimi emes, bálkim olardin jámiyetke kirisiwge járdem beriw tiykarinda bildiriw talap etiledi. Social tárbiyani shólkemlestiriwdin tiykar?i principleri: – jeke insannin social óz ara tásirinde, onin turmisliq qatnaslarinin bahali qáliplesiwinde konfliktli hám krizisli ja?daylard i saplastiriwdi individual járdemlesiw; – insannin ózin hám onin jaqin mikro ortali?in fizikaliq, psixikaliq hám socialliq jaqtan jeke insannin individualdóretiwshilik qáliplesiwinde toparli qollaw; – hár bir bala hám eresek adamnin jámiyettegi ilayiqli turmis keshiriw huqiqin onin fizikaliq hám aqiliy rawajlaniwinan, social statusinan ?árezsiz jámiyetlik qor?aw; – berilgen mikroortaliqti saqlaw haqqinda ámeliy ?amqorliq; – hár tárepli social jaqtan múmkin bol?an toparliq hám bos waqit iskerligin (fizikaliq, biliw, kommunikativlik, refleksiv, ámeliy, individual-dóretiwshilik) shólkemlestiriw; – ósip kiyatir?an insann i n tabisli subyekt - subyektlik óz ara tásirin qorsha?an social mádeniy kenislikte támiyinlew hám qollap quwatlaw; - jeke insannin ózbetinshe iskerliginin socialliq tájiriybesin hám kontakt toparda?i óz betinshe qarim - qatnasin shólkemlestiriw arqali juwapkerli ózin-ózi shólkemlestiriwge, jeke ómirin óz basin ádepikramliq ózi quriw?a tayarli ? in támiynlew; – fizikaliq dúzilis, janinin qisiliwi, jeke ómirindegi jo?altiw hám krizislerge qaramastan, jeke at-abroyin, sezimin hám ózine, qorsha?an adamlar?a húrmetin saqla?an halda insann i n jasaw múmkin bol?an turmis sharayatlarin mikroortaliqta dúziwge járdemlesiw; – insannin ózgerip turatu?in sociumda onin óz betinsheligin hám ja?daydi ózi qada?alaw dárejesin kúsheytiw menen readaptaciyasi; Social pedagogtin miyneti psixologiyanin úsh bazaliq kategoriya- i skerlik, qatnas (social pedagogikanin óz-ara tásir) hám jeke insannan kelip shi ? iwi kerek. Social pedagogikaliq kompleks jumislari tómendegi principle tiykarinda quriladi: – mektepti a?artiwshili?i basim bol?an mektepten ruwxiyliq mádeniyat mektebine,oqitiw mektebinen tárbiya mektebine aylandiriw; – insan?a ba?darlangan mektepti, bala?a gumanistlik jeke insanliq qatnasti, ata - analar menen sherikleslik qatnaslardi dúziw; – balalardin bilim aliwinda socialliq jenillik, jeke bas i agregaciya yaki selekciyanin joqli?i; – qorsha?an ortaliqti pedagogizatsiyalaw, mektep hám shanaraqtin tárbiyaliq kúsh saliwlarin birlestiriw, mektepte shanaraqta hám sociumda balani tárbiyalawdin bir sistemasin dúziw; – bala baqshalar, shanaraq hám mekteplerdin úylesimliligin, olardin óz ara tásiri hám birge islesiwin támiyinlew. Social pedagogikanin iskerlikti basqariwda jasina qarata qatnasta boliw principi hár bir topardin ózgeshelik hám múmkinshiligin, topar hám jámáátlerdin social psixologiyaliq imkaniyatlarin esapqa ala otirip jeke insannin maqsetke ba?darlan?an rawajlaniwin támiyinlewdi minnetleydi. Jeke islesiw principi basshini pedagog hám tárbiyalaniwshini n socialliq birge islesiw barisinda tárbiyalaniwshi?a qatnasta jeke insan, ózi rawajlanatu?in juwapkerli hám ózin anlaytu?in subyekt dep qarawdi minnetleydi. Bilim beriw iskerliginin tábiyatqa jaqinliq (prirodosoobraznost`) principi tábiy?iy hám socialliq processlerdi ilimiy tiykarda túsiniwge tábiyat, jámiyetshilik hám jeke basinin rawajlaniwinin uliwma nizamlari menen saykeslendiriwge tiykarlan?an boliwin anlatad i. M ádeniyatqa jaqinliq (kul`turosoobraznost`) principi bilim beriw iskerliktin mádeniyattin uliwma insaniyliq bahalili?ina tiykarlaniwin, konkret milliy hám diniy mádeniyat qádiriyatlarina hám normalarina muwapiq dúziliwin, uliwma insaniyliqqa qarsi kelmewine tiykarlan?an boliwin anlatadi. Mikrooray iskerliginin tiykar?i principleri: – bala hám onin shanara ? i menen jumis alip bariwda jekeba?darlan?anliq usilin qollaniw; – bala hám onin shanara ? inin rawajlaniwi; – tárbiya sistemasinin aniqli?i; – social pedagogikaliq kenesliginin subyektlerinin birge islesiwi. Social - pedagogtin basqa (járdemshi) qánigelerdin wákilleri menen mamanliq birge islesiwi. Jámiyettin balalar hám óspirimlerge uliwma qatnasin gumanizaciyalaw, jasi jetpegenlerdin quliqlarinda?i hár qiyli shetlewlerge keshigip jazalaw menen juwap beriwden balalar hám óspirimlerge hár tárepleme hám óz waqtinda járdem kórsetiwge ótiw, ya?niy tárbiyanin jazalawdan ústem boliwin támiynlew boladi. Gumanizaciya tómendegilerdi qamtip aliwi tiyis: – nizamshiliq tarma ? in; – tárbiyalaw (shanaraq, mektepke shekemgi, mektep, mektepten tis), balalar hám óspirimler qizi ? iwi, talabin hám motivlerin, psixikasi hám minez - qulqinin rawajlaniwinda?i irkilisler hám deformaciyalardi psixologiyaliq diagnostika etiwge tiykarlan?an payta tárbiyalaw tarmaqlarin; – qilmis islengen óspirimlerdi jazalaw tarma?in. Bul qilmistin aldin aliw ámeliyati kriminal tarmaqqa emes, al balalar hám óspirimlerdin kúndelikli turmis tarawina uliwma ba?darlaw principinin ámelge asiwin, ya?niy tiykar?i kúsh saliwlardi shanaraq, oqiw orinlari, óspirimlerdin kishi toparlarinda? i tárbiya jumisina ótkeriwdi anlatadi. Járdem kórsetiw túrleri jasi jetpegenler hám ata-analardin jeke basinin namisin, abroyin, ózin bahalawin hám óz ara húrmetin kemsitpewi hám ata-analardi qolaysiz ja?day?a túsirmewi tiyis. Járdem kórsetiw jumista tek balanin hám óspirimnin ózi menen emes, al onin mikro social ortali?i menen birge alip bariliwi kerek. Social - huqiqiy hám pedagog-psixolog medicinaliq járdemdi balalar hám óspirimlerge kórsetiwdi shólkemlestiriwde hám jumis alip bariwda tómendegi principlerden kelip shi ? iladi. Nizamliliq, gumanizm, járdemdi jeke tásir kórsetiw tiy arinda differenciaciyalaw hám individuallastiriw, járdemnin óz waqtindali?i, jetkilikligi hám kompleksliligi, jasi jetpegenler hám ata-analar menen birge islesiwi hám koordinaciyasi, jumis p bariwdin ilimiy tiykarlan?anli?i hám aymaqli ? i. Jámiyetshilikti járdem kórsetiw social xizmetinin jumisina tartiw. Jámiyetshiliktin pedagogikaliq, psixologiyaliq kriminalogiyaliq, huqiqiy hám basqada socialiq bilimlerdi qollaniwda talap etetu?in jeke adam?a konkret tásir kórsetiwlerdi ámeli menen baylanisli iskerlikke qatnasiwi tiyisli oqiw hám attestaciyadan ótiwden keyin hám talap etilgen juwapkershiliksheginde xizmettin tiykar?i subyektlerine járdem kórsetiwi múmkin boladi. Xizmetti alip bariwdin aymaqliq principi. Xizmettin barliq tiykar ? i subyektlerinin bir maqsetteligi hám qizi ? iwlarinin joqar i dárejede saykes keliwi eki waziypani sheshiwdi talap etedi. Bir tárepten balalar hám óspirimlerdi socializaciya, reablitaciya, adaptaciya, readaptaciya boyinsha jergilikli máselelerdi kompleksli sheshiw ushin mákemelerdin máplerin integraciyalaw, ekinshi tárepten mákemelik tiyisliligin hákimshilik ba?inishlili ? inin vertical baylanisin buzba?an halda saqlap qaliw. Bul princip xizmetti n baslan ? ish buwinlarinin xaliq ushin qol iskerliligin hám jaqin boliwin támiyinleydi. Bala hám óspirimlerge járdem kórsetiwdin mamanliqlar araliq principi. Insannin ózinin kóp qirlili hám onin turmis iskerliginin konkret túrlerinin kóp variantlili?i hár qiyli ilim bilimleri menen qurallan?an qaniygelerdin kúsh saliwlarinin integraciyasin. Tayan i sh t ú sinikler: ? Princip, ? qa ? iyda, socialliq pedagogikanin princip, tábiyat penen baylanisliliq principi, mádeniyat penen baylanisliliq principi, insaniyliq principi. Qada?alaw ushin sorawlar: 1. Social pedagogikani úyreniwdin qanday principleri bar? 2. Princip sózi qaysi tilden alin?an hám qanday mánisti bildiredi? 3. Pedagogika páni úyreniwdin qanday principlerin bilesiz? 4. Social pedagog óz ámeliy xizmetinde balanin tábiy rawajlaniw faktorlarina súyeniwi talap etiledi-degen pikir qaysi princip esaplanadi? 5. Y an Amos Komenskiydin tabiyatqa muwapiqliq principleri tuwrali pikirlerin keltirin? 6. I.G.Pestolocsiydin pikirlerin úyreniwdin áhmiyeti nede? 7. M ádeniyatqa muwapqliq principine kimler tiykar sal?an? 8. M ádeniyatqa muwapiqliq principin táriyplep berin? 9. Insaniyliq principine sipatlama berin? 10. J.Piaje, K.Rodjers, V.Suxomlinskiy pikirlerin sózlep berin? Document Outline
Download 147.03 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|