1. Statistika atamasi qanday kelib chiqqan va ilk bor nimani anglatgan?

Kuzatish vaqti va inuddati deganda statistik kuzatish qachon (qaysi
vaqtda) va necha kunda arnalga oshirilishi tushuniladi. Kuzatish vaqtini
tanlash muhim masala. Odatda, aholi ro'vxatini o'tkazish uchun qish
pavti tanlanadi (oxirgi va’ni. 1989-yilgi aholi ro'yxati 12-19-vanvar
kunlari o’tkazilgan). chunki bu pavtda aholining harakati eng pastdir. 
Kritik fursat (moment) - bu hodisa va voqealarning ma'lum bir
nuqtaga bo'lgan holatidir. Aholi ro'yxati o’tkazilgan 8 kun ichida qancha
o'zgarishlar boiadi: bir tomondan tug’ilish. ikkinchi tontondan. o'lish.
ko'chib kelish va ketish. Shuning uchun ham kritik payt (moment) bel-
gilanib. faqat o ’sha momentga bo’lgan aholi soni aniqlanadi. Shu payt-
ga bo'lgan aholi soni fotosuratga olinadi desak ham xato qilmavmiz.
1989-yilgi aholi ro'yxatida 11-yanvardan 12-yanvarga o’tar kechasi soat
240C kuzatishning kritik pavti deb belgilangan edi. Bu degani, kechasi
soat 23 dan 59 minut o'tganda o’lgan odamga va soat OOdan bir sekund
keyin tug'ilgan bolaga ro'yxat varaqasi to'ldirilmaydi. agarda teskarisi
bo’lganda edi. ikkalasiga ham ro'yxat varaqasi to'ldirgan bo’lar edik. 
Kuzatish qayerda o ’tkazilsa, o'sha joy kuzatish joyi deyiladi.
35.Kuzatish joyi va uni to‘g‘ri aniqlash ahamiyati. 
Kuzatish joyi - bu kuzatish birligi joylashgan makon.Kuzatish joyi deganda makon yoki boshqa 
so‘z bilan aytganda o‘rganilayotgan hodisa ro‘y berayotgan joy tushuniladi.Hisobotda, asbob-
uskunalar ro‘yxatida va boshqa iqtisodiy resurslarni har xil shakl va usullarda kuzatishda 
korxona, tashkilot va muassasa joylashgan joy kuzatish joyi hisoblanadi. 
36.Kuzatish varaqalarini ko‘paytirish va kerakli joylarga junatish tushunchasi. 
37.Statistik kuzatish tashkiliy shakllari.
Tashkiliy va moliyalashtirish jihatidan statistik kuzatishlarni to‘rtta turga bo‘lish mumkin: 1) 
statistik hisobot; 2) maxsus doimiy tekshirishlar; 3) ro‘yxatlar; 4) biznes tekshirishlar. Ular 
keyingi ma’ruzada yoritiladi. 
38.Statistik hisobot buxgalteriya hisobotidan farqi. 
39.O‘rtacha miqdor nima? 
41) VARIATSION MOHIYATI NIMADAN IBORAT VA NIMA UCHUN O’LCHASH 
KERAK 
Variatsiya - bu qator hadlarining tebranuv-chanligi, varianta qiy-matlarining o‘zgaruv-
chanligidir. 
Ommaviy hodisa va jarayonlar taqsimotlari murakkab tuzilmali va ko‘p qirrali masaladir. Ularni 

---

o‘rganishga statistika turli jihatlardan yondashadi. Avvalambor belgining o‘rtacha darajasi 
(miqdoriy qiymati)ni aniqlab to‘plamni umumlashtirib ta’riflaydi, mazkur to‘plam birliklarida u 
olgan miqdoriy qiymatlar o‘rtasidagi farqlardan chetlanib, ularni tekislab (silliqlab) muayyan 
hodisalar to‘plamining rivojlanish qonuniyatlarini yoritadi. Bu - taqsimot qatorlarini tahlil 
qilishning bir tomoni. Mazkur masalaning ikkinchi 
tomoni qator variatsiyasini
, o‘rganilayotgan 
belgi miqdoriy qiymatlari o‘rtasidagi farqlarni sinchiklab o‘rganishdan, ularni umumlashtiruvchi 
ko‘rsatkichlarni hisoblab, taqsimot qatoriga xos og‘uvchanlik, bo‘yiga cho‘ziluvchanlik yoki 
ayrim oraliqlarda birliklar to‘planishi (kontsentratsiyalanishi) kabi xususiyatlarni aniqlashdan 
iborat. Bu ko‘rsatkichlarda ommaviy hodisa va jarayonlarning sifat aniqligi va xususiyatlari ham 
namoyon bo‘lishini hisobga olsak, u holda masalaning mazkur tomoni nazariy va amaliy jihatdan 
qanchalik katta ahamiyat kasb etishi haqida tasavvur hosil qilish qiyin emas. 
To‘plamda biror belgi qiymatlarining variatsiyasi deganda ayni zamon va makon sharoitida belgi 
miqdorlarining to‘plam birliklari bo‘yicha farqlanishi, o‘zgaruvchanligi tushuniladi. To‘plam 
birliklari turli muhitda harakat qiladi va natijada variatsiya vujudga keladi. Demak, variatsiya 
sababi 
- sharoitlarning xilma-xilligi
, ularda ko‘pdan-ko‘p omil va kuchlar mavjudligi va turlicha 
amal qilib, natijaga har xil me’yorda ta’sir etishidir. 
42) MAHSUS UYISHTIRILGAN STATITIK KO’RSATKICHLAR 
Statistic kuzatish- 
Ommaviy jarayonlarni statistika jihatidan o’rganish, ya’ni bir turli 
hodisalar va ularning belgilari orasidagi bog’lanishlarni miqdoriy ifodalab ularning to’plarida 
namoyon bo’ladigan statistik qonuniyatlarni aniqlash uchun dastlab ular haqida, o’rganilayotgan 
obyektlar to’g’risida boshlang’ich ma’lumotlar yoki boshqa so’z bilan aytganda xom statistik 
materiallarni to’plash kerak. Mana shu jarayon statistik kuzatish deb ataladi. 
. Maxsus statistik tekshirish va ro’yxatlarda ular boshlang’ich ma’lumotlarni qayd qiladi va 
to’playdi. Hisobotda esa boshlang’ich ma’lumotlarni qayd qilish va korxona miqyosida 
umumlashtirib taqdim etish ayrim xo’jalik yurituvchi subyektlar vazifasi bo’lsa, ularni qabul 
qilib olish va o’z hududi chegarasida umumlashtirish bilan statistika tashkilotlari shug’ullanadi. 
Bu holda xo’jalik yurituvchi subyektlar, ya’ni korxonalar, firmalar, tashkilotlar va muassasalar 
hisobot birliklari deb ataladi. 
43) DETERMINATSION KOFFITSIENT FORMULASIVA UNING MOHIYATI 
Korrelyatsiya koeffitsiyentining kvadrati determinatsiya koeffitsiyenti deb ataladi va u 
natijaviy belgi umumiy o‘zgaruvchanligining qaysi qismi o‘rganilayotgan omil x hissasiga 
to‘g‘ri kelishini ko‘rsatadi.

xy
r
-determinatsiya koeffitsiyenti deb nomlanib, natijaviy belgi o‘zgaruvchanligining qaysi 
qismi x-omil ta’siri ostida vujudga kelishini ko‘rsatadi. 
44) Korrelyatsion koffitsienti formulasi va uning mohiyati 
Korrelyatsion tahlil korrelyatsion koeffitsientlarni aniqlash va ularning muhimligini, 
ishonchliligini baholashga asoslanadi. 

---

Ikki belgi orasida korrelyatsion bog`lanish mavjudligi yoki yo`qligi aniqlash uchun 
korrelyatsion koeffitsenti topiladi. O`lchanuvlar natijasida olingan o`rganayotgan belgining son 
qiymatlari yoziladi. 
bu yerda
lar bir belgining son qiymatilari
lar 2-chi belgining son qiymatlari. 
Bu ma’lumotlar asosida korrelyatsiya koeffitsienti quyidagi formula bo`yicha hisoblanadi: 
bu yerda
-
lar(yoki
lar) soni 
=
=
Korrelyatsiya koeffitsienti
larni hisoblamasdan quyidagi formula bilan hisoblash 
mumkin: 
45) To’g’ri chiziqli bog’lanishli regressiya tenglamasi 

---

To‘g‘ri chiziqli regressiya tenglamasi korrelyatsion bog‘lanishning eng umumiy tavsifi 
hisoblanadi. Bu holda natijaviy va omil belgilari orasidagi bog‘lanish to‘g‘ri chiziqli funksiya 
deb qaraladi, ya’ni y=a+bx. 
Differensial hisoblashdan ma’lumki, ikkita o‘zgaruvchi miqdorlar funksiyasi R(a
0
, a
1
) 
ekstreniumga erishishi nolga teng bo‘lishi shart, ya’ni 
0
)
(
0
0



a
a
f
va 
0
)
(
1
1



a
a
f
. Bu xususiy 
hosilalarni hisoblab, quyidagi ifodalarga ega bo‘lamiz:
:
0
a
f


0
)
(
2
)
(
1
0
2
1
0









x
a
a
y
x
a
a
y
:
1
a
f


0
)
(
2
)
(
2
)
(
2
1
0
1
0
2
1
0














x
a
x
a
yx
x
a
a
y
x
a
a
y
Bu tenglamalarni -2 ga qisqartirib, har bir umumiy yig‘indilarni esa uchta tarkibiy 
yig‘indilarga ajratsak, quyidagi normal tenglamalar tizimi hosil bo‘ladi. 
0
1
0





x
a
Na
y
yoki




y
x
a
Na
1
0
0
2
1
0






x
a
x
a
xy
yoki





xy
x
a
x
a
2
1
0
(10.1) 
Bundan, 


 
 



2
2
2
0
)
(
x
x
N
xy
x
x
y
a
(10.2) 


 




2
2
1
)
(
x
x
N
x
y
yx
N
a
(10.3) 
Pirovard natijada to‘g‘ri chiziqli regressiya modelning quyidagi ifoda shaklini oladi.
x
a
a
y
x
1
0
ˆ


46) korrelyatsion bog’lanish uslubi vazifalari