1. Suniy intelekt va ekspert tizimi tushunchalari Ekspert tizimlarining instrumental vositalari

Tushuntirish  (izohlash)  bloki  foydalanuvchining  texnologiyada  bilimlar  bazasidan  foydalanish 
ketma-ketligini aks ettiradi va «nima uchun?» degan savolga javob beruvchi xulosaga keladi. 
Hozirgi  vaqtda  bilimlar  bazasining  joriy  etilishi  kasbiy  bilimlarning  to‘planish  sur’ati  bilan 
belgilanadi. 
Kasbiy faoliyatning shakllantiruvchi, ya’ni EHM bazasida avtomatlashtiradigan qismi — bu inson 
tomonidan to‘plangan bilimlarning uncha katta bo‘lmagan qismidir. To‘plangan bilimlarning kattagina 
qatlamini yakka tartibda yig‘iladigan bilimlar tashkil etadi. 
Bilimlarni  strukturalashtirish  yoki  rasmiylashtirish  bilimlarni  taqdim  etishning  turli  usullariga 
asoslangan.  Zamonaviy  axborot  tizimlarida  eng  ko‘p  faktlar  va  qoidalar  usulidan  foydalaniladi.  Ular 
ayrim predmet sohalaridagi jarayonlarni bayon etishning tabiiy usulini bayon etadi. 
Qoidalar  odatda  tavsiya,  ko‘rsatma,  strategiyalarni  taqdim  etishning  formal  (rasmiyatchilik) 
usulini  ta’minlaydi.  Ular  agar  predmet  bilimlari  biror  sohadagi  masalani  yechish  bo‘yicha  to‘plangan 
amaliy  tasavvurlardan  paydo  bo‘lgandagina  to‘g‘ri  keladi.  Qoidalar  ko‘pincha  «Agar  bu...»  xilidagi 
tasdiq  ko‘rinishda  ifodalanadi.  Bilimlar  bazasida  predmet  sohasini  bayon  etish  ma’lumotlarni  tashkil 
etish  va  taqdim  etish,  vazifalarni  shakllantirish,  qayta  shakllantirish  va  yechish  usullarini  ishlab 
chiqishni nazarda tutadi. Predmet sohasi tushunchasi (obyektlari) ramzlar yordamida tasavvur qilinadi. 
Masalan,  bu  ramz  bank  tizimi  uchun  mijoz,  jamg‘arma  vositasi,  operatsiya,  vazifa  va  shu  kabilar 
bo‘lishi  mumkin.  Tushunchalarni  manipulyatsiya  qilish  uchun  munosabatlar  aniqlanadi,  turli 
strategiyalar  (mantiqiy  yoki  tajriba  natijasida  olingan)  qo‘llaniladi.  Bilimlarni  taqdim  etish,  ularni 
tarkiblashtirish  tushunchalarni,  murakkab,  oddiy  bo‘lmagan  vazifalarni  nazarda  tutadi.  Shuning  uchun 
qoidalar ham bilimlar bazasida murakkab yoki ko‘p miqdorda va hajmda bo‘ladi. 
Ekspert tizimlari shunday ishlab chiqiladiki, bunda yechim tanlash mantiqini asoslash va o‘rgatish 
hisobga  olinadi.  Ko‘pgina  ekspert  tizimlarida  tushuntirish  (izohlash)  mexanizmi  bo‘ladi.  Mazkur 
mexanizm  qanday  qilib  tizim  ushbu  qarorga  kelganini  tushuntirish  uchun  zarur  bo‘lgan  bilimlardan 
foydalanadi.  Bunda  ekspert  tizimini  qo‘llash,  undan  foydalanish  va  harakat  chegarasini  aniqlash  juda 
muhimdir. 
Axborot  texnologiyasining  ekspert  tizimida  foydalaniladigan  asosiy  komponentlari  (tarkibiy 
qismlari)  quyidagilar:  foydalanuvchining  interfeysi,  bilimlar  bazasi,  interpretator,  tizimni  yaratish 
moduli. 

 
36