1. Tarixi Amir Haydar asari A. Jyenkinson elchiligi

3.I.Maqsudov missiyasi. XVIII asrning ikkinchi yarmi Rossiya Buxoro savdo
va diplomatik aloqalari tarixida Rossiya elchiligining 1774-1776 yillarda
Rossiyaga borishlik katta qiziqish uyg’otdi. Shu bilan birga bu elchilik siyosiy
ahamiyati ham bor edi. I.Maqsudov rus hukumatiga qilgan takliflariga ko’ra,
Rossiya bilan Buxoro o’rtasidagi savdo aloqalari yanada rivojlantirish uchun qozoq
juzlarida Rossiya mavqyeini mustahkamlash zarur edi. Impyerator kyengashi
majlisida ko’rib chiqilgan bu taklif Rossiya diqqatini jalb etdi. Rus hukumati
I.Maqsudov elchiligida katta e’tibor byerar edi. 1779-1780 yillarda I.Maqsudov
Rossiyaga ikkinchi elchilik boshlig’i bo’lib bordi. 1797 yilda esa Rossiyaga
Shomurodning elchisi Polvonqul qurchi tashrif buyurdi.
Ivan Xoxlov elchiligi. 1620-1622 yillarda rus podshosi Mixail Fyodorovich
Ruslano Buxoroga boyon Ivan Danilovich Xoxlov boshchiligida elchilik yuboradi.
U 1620 yildan boshlab diplomatik xaraktyerdagi turli xil topshiriqlarni bajarib
kyelardi. Ivan Xoxlov Eron elchisi Pirqulibyekka nazoratchilardan biri etib
tayinlanib, uni Saratovga kuzatib qo’ygandi. Usha vaqtda Ivan Xoxlov akasi
Vasiliy bilan birga «o’z vatani bo’lmish Qozonda davlat xizmatidagi stryelyec
boshliqlar hisoblanardilar». Ivan Xoxlov n Buxoro xoni Imomqulixonga elchi etib
tayinlangan… 1620 yildayoq tilga olingan.
Ivan Xoxlov elchi sifatida Buxoro elchisi bilan birga Imomqulixon huzuriga
yuboriladi. U Rossiya bilan savdo va elchilik aloqalarini mustahkamlash, rus
asirlarini ozod qilish to’g’risida xon bilan olib boriladigan muzokaralar
muvaffaqiyatini ta’minlash, shuningdyek Buxoroning tashqi siyosati ahvoli
to’g’risida ma’lumotlar to’plashi kyerak edi. U xonni Rossiyaning kuch-qudrati va
ulug’vorligiga ishontirib, u bilan savdo hamda siyosiy aloqalarni mustahkamlashga
ko’ndirishi lozim edi. Elchiga, xususan buxoroliklarga turli narsalar bilan savdo
qilishga ijozat byerish hamda ularni «siquvlar va ranjitishlaridan» himoya qilish
to’g’risida Qozon va Astraxan askarboshilariga, shuningdyek boshqa shaharlar
19askarboshilariga podsho farmoyishi bilan byeriladigan xonni xabardor qilish
qiziqtirar edi.
Ivan Xoxlovning elchiligi 1620 yil 21 iyulda Buxoro va Xiva elchilari
Odambiy va Rahimqul bilan birga Qozondan jo’nab kyetadi. Elchilik tarkibida
tarjimonlar Ivan Tirkov va Syemyeyki Gyerasimovlar bor edi. Elchilik bosib
o’tgan yo’l Astraxan Kaspiy dyengizi – Tupkaragan pristani – Xayrobod-Buxoro
orqali tushgan edi. Xoxlov va uning hamrohlari yo’lga kyetgan vaqtini
hisoblaganda 30 oyga (1620 yil 21 iyuldan 1622 yil 12 dyekabrga) qadar bo’lgan
edilar.
Ivan Xoxlov hisobidan ma’lum bo’lashicha elchilik o’z oldiga qo’yilgan
maqsadga erishgan edi. Elchilik qaytib kyetayotganida Xivada unga
Imomqulixonning elchisi Odambiy boy sovg’alar bilan yetib oladi. Elchilik
Moskva podshosi uchun «ikki arg’umoq, chodir uy, pichoq, toshlar bilan
byezatilgan qinlar, oltita baxmal, to’qqizta ipak, tuya» byeriladi. Imomqulixon
unga yo’l xarajatlari uchun 400 tanga, o’zi uchun boy sovg’alar – egar va yuganlik
arg’umoq, tilla ip bilan tikilgan shohi byelbog’ byergan edi. U o’z saroyidagi 23
nafar rusni ozod etgan edi. Elchilikning moddama-modda ro’yxati va boshqa
hujjatlarda ikkala O’rta Osiyo xonligi – Xiva va Buxoro xonliklarining XVII asr
birinchi choragidagi ichki va xalqaro ahvoli to’g’risida eng qimmatli ma’lumotlar
keltirilgan.