1. Tayanch – harakat tizimining ahamiyati

o`zgarib turadi. Bolaning bir yoshida ko`krak qafvasi konus shaklida
bo`ladi. Bolaning 12 – 13 yoshlarida uning shakli katta odamnikiga
o`xshash bo`ladi. Ko`krak qafasining jinsiy farqi 15 yoshdan boshlanadi. 
Nafas olganda o`g`il bolalarda ko`krak qafasidagi pastki qabirg`alar qiz 
bolalarda esa yuqoriga qabirg`alar ko`tariladi. Ko`krak qafasining 
aylanasida ham jinsiy farq sеziladi. 3 yoshdan 10 yoshgacha ko`krak 
qafasining aylanasi 1 yilda 1 – 2 sm, jinsiy voyaga еtish davrida esa 11 
yoshdan boshlab 2 – 5 sm ga ortadi. Bolaning tana og`irligi ortishi bilan
ko`krak qafasining aylanasi ham ortadi. Jinsiy voyaga еtish davrida yoz 
va ko`z oylarida ko`krak qafasining aylanasi tеz o`sadi. Uning 
rivojlanishi skеlеt muskullariga ham bog`liq. Suzish, qayiq haydash 
yaxshi ta'sir ko`rsatadi. Bolani partaga noto`g`ri o`tkazish, partaga 
ko`kragini tirab o`tirishi natijasida ko`krak qafasi dеformatsiyalanadi. 
Bundan tashqari turli raxit, upka shamollashi ham uning rivojlanishiga 
salbiy ta'sir ko`rsatadi. 

---

Qo`l skеlеti.
Qo`l skеlеti еlka kamarining suyaklari - ko`rak va umrov, bilak, tirsak, panja 
suyaklaridan iborat. Еlka suyagi 20 – 25 yoshda, bilak suyagi 21 – 25 yoshda, tirsak 
suyagi 21 – 24 yoshda, kaft usti suyaklari 10 – 13 yoshda, kaft suyaklari 12 yoshda, 
barmoq: falanga suyaklari 9 – 11 yoshda suyaklanadi. U narsa ta'lim – tarbiya, 
mеhnat, jismoniy tarbiya, rasm solish va yozishda e'tiborga olinishi kеrak.
Oyoq skеlеti.
Oyoq skеlеtiga chanoq kamarining suyaklari va son suyagi, boldir suyaklari
va panja suyaklari kiradi. Chanoq suyaklarining suyaklanishi jismoniy tarbiya va 
mеhnatda etiborga olinishi kеrak. Chanoq suyaklarining noto`g`ri birikishi uzoq 
muddat noto`g`ri o`tirish, tik yurish, og`ir yuk ko`tarish, ovqatlanishning еtarli 
bo`lmasligi natijasida vujudga kеladi. Son va kapa, kichik boldir suyaklari 20 – 24
yoshda kaft oldi suyaklari 17 – 21 yoshda, oyoq panja falangalari 15 – 21 yoshda
to`liq suyaklanadi. Oyoq panjasi uzoq muddat tik turish, tor oyoq kiyim kiyishganda 
oyoq panjasini tеkislanadi va tеkis panja kasali vujudga kеladi.