1. Tayanchlarning turlari va reaksiya kuchlari Tayanch reaksiyalarini aniqlash

Tayanch reaksiyalarini aniqlash. Reaksiya kuchlarini aniqlash uchun
balkaning muvozanat holatini tekshiramiz.
Balka qo'yilgan yuklar va tayanch reaksiyalari ta’sirda muvozanatda
turadi.Masalan, ikki uchi bilan shamirli tayanchlarga mahkamlangan balka
Fj, F2 kuchlar ta’sirida bo'lsin (6.2-rasm). Shu balkaning tayancn reaksiya
kuchlarini aniqlaymiz. Reaksiya kuchini R haifi bilan belgilab A va В
Ra, Rb, Ҳа. kuchlari hosil bo'ladi. Ulami topish uchun
I M A = 0
tayanchlarda
statikani uchta tenglamasini yozamiz.
Z X = 0 L Y - 0
Bu tenglama yordamida balkaga qo'yilgan hamma kuchiaming
tayanch shamir markazlariga nisbatan olingan momentlaming yig'indilarim
nolga tenglashtirib, quyidagi ikkita tenglamani hosil qilamiz:
ш А=о. -Rl e+Fl el + F2( t- e1)=o.
„ Fl li+ F2( i - (2)
I \ a — .
ш„=о. RA (-F,(e-et)-F2e2= o.
Ra~ t ’
У
f, Ft
Natijada Y o'qidagi reaksiyalaming yig‘indisi ЕУ = 0 bo'lishi kerak,
ya’ni
ЕУ=0. RA-Fl -F1+RB =0.
Agar balkaga ta’sir qilayotgan yuklar yoyilib qo'yilgan bo'lsa, 6.3-rasm
u holda yoyilgan yukning birligi og'irlik markaziga qo^yilgan deb qaraladi,
ya’ni: ￡ л / , = 0 g l - - R B l = 0 bundan
RB= _g_l~2 _ S ‘I В shamimi markaziga nisbatan momentlar
tenglamasini tuzsak, у д / в _ q о 2 ^ ./ = q bo'lib rл =i2L kehb
chiqadi. Sngra ЕУ = 0 tenglama orqali RA, Rg reaksiya kuchlarining
to'g'riligini tekshiramiz. iL_„i + iL = o demak, to'g'ri topilgan.
Balkada Mx moment, Qx kuch ta’sirida har xil deformatsiyalar hosil
bo'lishi mumkin. Bulami bir-biridan ajratish uchun quyidagi ishoralar
qabul qilingan.

Balkaning ch ap tom o n i uchun eguvchi Mx m om en t soat milkini

harakati y o ‘nalishi b o 'y ich a aylanib, kesuvchi Q kuch esa yuqoriga qarab
v o 'n a lsa , balkaning o 'n g qismi uchun Mx moment soat milkini harakat
vo'n a lish ig a teskari aylanib, kesuvchi Q kuch pastga q arab y o ‘nalgan
b o 'lsa , M m om ent va Q kuch musbat hisoblanadi. Aksincha, manfiy
ishorada o linadi (ft Д-гакт^
Ish o ra la r shu ta rzd a tanlansa, balkaning o 'n g yoki c h a p qismini
tek sh irish d an q a t’i n a z a r M va Q lar bir xil qiymatlarini olamiz. M va Q
lar X n in g funksiyasi b o ‘lganli<*i sababli balkaning o ‘qi b o 'y lab ularning
qiymati o 'zg a ru v ch an b o 'lad i. Snu o'zgarish q o n u n in i tasvirlovchi grafikka
eguvchi m om e n t va kesuvchi kuch epyuralari deyiladi.
Mx va Qx epyuralarni chizish u ch u n balkaning o 'q ig a parallel qilib
balka tagida absissa o 'q i o'tkaziladi. O rdinata o ‘qi b o 'y lab m a ’lum
m a ssh tab a a h a r qaysi kesimdagi Mx va Qx ning qiymatlari qo 'y ilad i.
Mx va Qx qan ch a katta b o'lsa a va t kuchlanishlar ham sh u n ch a
katta b o 'la d i. Balkaning mustahkamligini tekshirish u c h u n bu
k u ch lan ish lam in g eng katta qiymatlarini aniqlashimiz lozim. Mx va Qx lar
maksimal qiymatlarga erisngan kesim xavfli kesim deyiladi. Xavfli
kesimlarni izlashda balkaning o 'q i b o'ylab Mx va Qx lam in g o 'zg a rish in i
tasvirlovchi epyura katta yoraam b e rad f
6.2. Eguvchi moment va kesuvchi kuch epyuralarini qurish
B alkalarning k o 'n d a lan g kesimda hosil b o 'ladigan normal va urinma
k u ch lan ish la r qiymati eguvchi mominl M va kesuvchi kuch Q qivmatlariga
bog'lig. S h u n in g uchun balkaning eng xavfli kesimini an iqlashda balka
kesimi va uzunligi b o'ylab eguvchT moment va kesuvchi kuch qiym atlarin i
o 'zg a rish in i bilisn kerak bo'ladi. Asosan bu o'zg a rish la r grafik ravishda
o lin ad i va bu grafik eguvchi mominl M va kesuvchi kucfi Q epyuralari
deyiladi.