1-tema: Bank hám finans bazarı pániniǹ teoriyalıq tiykarları Reje

1.4 Pul bazarı. Kapital bazarı. Bahalı qaǵazlar bazarı
Ózbekstan Respublikasında kommerciya bankleri basqa xojalıq jurgiziwshi sub'yektlar ortasında bahalı qaǵazlar bazarında iskerlik kórsetiw ushın eń qolay shárt-shárayatlarǵa iye boldı.
Birinshiden, dástúr boyınsha, banklerde fond bazarı tuwrısında túsinikke iye bolǵan joqarı maman kadrlar tóplanǵan.
Ekinshiden, bankler tuwrısındaǵı nızamshılıqtı ózi kommerciya bankiniń iskerligin akcionerlik jámiyeti, yaǵnıy aylanısqa bahalı qaǵazlardı hám eń dáslep aktsiyalardı shıǵarıp turıwshı emitent retinde tártipke salındı.
Úshinshiden, ádetdegi kárxana hám shólkem menen salıstırǵanda, bankler úlken muǵdarda óz qarjları hám qarız resurslarin toplaǵanlar, olar fond bazarında iri qarjı iyesi retinde qatnasıw ushın shárt shárayatlar jaratadı. Aqırında, respublika nızamshılıǵı banklerdiń bahalı qaǵazlar bazarındaǵı iskerligin qandayda bir tárzde (mısalı, bir qansha mámleketlerde, atap aytqanda AQShta bolǵanı sıyaqlı) sheklemegen hám áyne waqıtta bankler óz klientleriniń finanslıq xojalıq iskerligi tuwrısında eń keń maǵlıwmatlarǵa iye bolǵan hám maǵlıwmatlardı alıwǵa huqıqı sheklengen qarjı iyeleri aldında jeńillikler bergen.
Ózbekstan Respublikasında bahalı qaǵazlar bazarında kommerciya bankleri tómendegi operatsiyalardı ámelge asıradı:
• bahalı qaǵazlardıń emitenti retinde;
• bahalı qaǵazlardıń iri investorlari retinde;
• milliy bahalı qaǵazlar bazarında dáldalshı retinde.
Bulardan kórinip turıptı, olda, finans bazarında kommerciya bankleriniń áhmiyeti úlken bolıp tabıladı. Sonı da atap ótiw kerek, mámleketimizde bahalı qaǵazlar bazarına da áyne kommerciya bankleri tiykar salǵan.
Ulıwma trast - mayda pul iyeleri menen arnawlı, isenimli dúzilgen shártnama tiykarında basqarıw. Bankler uzaq múddetli kredit institutların akcionerlik tiykarında shólkemlestirilgen. Olar xalıqtıń amanatların satıw formasındaǵı sıyaqlı trast sertifikatların beriw arqalı tartqan, yaǵnıy bul sertifikat amanatshı pul qarjların onıń aldında banktiń isenimli basqarıw minnetlemesi bolıp tabıladı.
Ózbekstan Respublikasında kommerciya bankleri iskerliginde sap trast operatsiyaları joq. Házirgi waqıtta olar emitentlerdiń obligatsiyalarin baslanǵısh jaylastırıw yaǵnıy, anderrayting menen shuǵıllanbaqta. Sonı aytıw kerek, korporativ bahalı qaǵazlardan biri xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń obligatsiyalari esaplanadı. Korporativ obligatsiyalardıń basqa bahalı qaǵazlarǵa salıstırǵanda tómendegi ábzallıq tárepleri ámeldegi:
• investorlar aktsiyonerler huqıqların buzıw jaǵdayı riskınen azat boladı, sebebi korporativ obligatsiyalar múlkshilik hám basqarıw huqıqın bermeydi;
• korporativ obligatsiyalar ápiwayı aktsiyalarǵa salıstırǵanda qatań belgilengen dáramattı kepillikleydi. Kóp jaǵdaylarda korporativ obligatsiyalar boyınsha dáramatlar hár sherekte tólep barıladı. Bul faktor korporativ obligatsiyalarga bolǵan materiallıq mápdarlıqtı kúsheytedi;
• korporativ obligatsiyalar boyınsha pitimlerdi rásmiylestiriw jáne onı ámelge asırıw boyınsha transaktsiya ǵárejetleri sezilerli tárzde qisqaradı ;
• korporativ obligatsiyalardıǹ likvidligi onıń basılıwı boyınsha anderrayter tárepinen támiyinlenedi.