1-tema: Ekonomikalıq geografiya pániniń predmeti, izertlew usılları hám wazıypaları

Ekonomikalıq geografiyanı tábiiy hám ekonomikalıq pánler

sistemasındaǵı ornı
Málim bolǵanınday, islep shıǵarıw kúshlerin aymaqlıq shólkemlestiriw máselelerin social-ekonomikalıq geografiya páni menen bir qatarda ekonomika pánleri de úyrenedi. «Social-ekonomikalıq geografiya» páni óndiristi aymaqlıq shólkemlestiriw táreplerin úyrene barıp, aymaqlıq social-ekonomikalıq sistemalardıń qáliplesiwi hám rawajlanıwı ózgesheliklerinen keń kólemde izertleydi. Bul barada ol, pán kóleminde islep shıǵılǵan, tómendegi ilimiy koncepciyalarǵa tayanadı:

• 
  ekonomikalıq rawajlanıw koncepciyası – belgili mámleket ekonomikalıq processlerdiń quramalı sisteması bolıp, ol nızamlı tárizde qáliplesedi;
  
• 
  aymaqlıq óndiris kompleksleri koncepciyası – óndiris kárxanaları, xalıq jasaw orınların shegaralanǵan aymaq bolmasa ekonomikalıq rayon yaki kishi rayon aymaǵında óz-ara jámlesiwi;
  
• 
  ekonomikalıq geografiyalıq orın koncepciyası – bunda mámleketlerdiń bir-birine jaqınlıǵı, mikro, mezo, makrogeografiyalıq orınlar ekonomikanı aymaqlıq shólkemlestiriwde hár tárepleme úyreniledi;
  
• 
  energiya óndiris ciklleri koncepciyası – process payda etiwshi nızamlıqlar cikli bolıp social-ekonomikalıq geografiyanıń aymaqlıq ekonomika menen úzliksiz baylanıslı ekenligin atap ótiw zárúr. Házirgi waqıtta ekonomikalıq geografiya páninde aymaqlıq jantasıw jaqsı rawajlanǵanlıǵın hám onnan keń paydalanılıp atırǵanlıǵı esten shıǵarmaslıq kerek. Usı ózgeshelikler ekonomikalıq geografiya menen ekonomika pánleriniń izertlew usılları ortasında úzliksiz baylanıslılıq barlıǵın kórsetedi.
  

Málim bolǵanınday, barlıq izertlew usıllarınıń tiykarında ob`ektiv barlıq nızamları jatadı. Usı nızamlardı ańlawda hár túrli ilimiy biliw formaları jáne de izertlew usıllarınan paydalanıladı. Bunda hár bir pánniń ózine tán jeke izertlew usılları da bar.
Ekonomikalıq geografiyada dástúrli izertlew usılları qatarına salıstırıw, kartografiyalıq hám ekonomikalıq geografiya boljaw usılları menen bir qatarda ekonomika pánlerinde paydalanılatuǵın balans, ekspertiza, ekonomikalıq-matematika modellestiriw usıllarına da kóp jaǵdaylarda múrajáát qılınadı.

• 
  salıstırıw usılı izertlew maqseti anıq belgilengennen keyin, geografiyalıq ob`ektlerdi olarǵa tán belgiler (maydan, muǵdar, kólem hám basqalar) boyınsha salıstırıwǵa tiykarlanadı. Sonıń menen birge, ekonomikalıq rawajlanǵan, rawajlanıp atırǵan hám qalaq mámleketlerge tán jámi kórsetkishler.yu salıstırıw jolı menen bahalanadı;
  
• 
  ekonomikalıq geografiyada kartografiya usılınan da keń paydalanıladı. Rawajlanǵan, rawajlanıp atırǵan hám qalaq region jáne de mámleketlerge tán kórsetkishlerdi bahalawda sapalı ráń beriw, tablica, sızılma (kartosxema), kartodiagramma, shártli belgiler hám basqa usıllardan paydalanıladı;
  
• 
  ekonomikalıq geografiyalıq boljaw usılında mámleketler hám olardıń aymaqların keleshekte kompleksli rawajlandırıwdı hár túrli kórsetkishler analizi arqalı belgilewge járdem beredi;
  
• 
  balans usılınıń tiykarǵı áhmiyeti sonnan ibarat, onda bar resurslar menen olarǵa bolǵan talap salıstırması bahalanadı. Ámeliyatta materiallıq-texnika, miynet hám finanslıq resurslardıń balansları dúziledi hám analiz etiledi;
  
• 
  ekspertiza usılları ol yaki bull geografiyalıq ob`ekttiń rawajlanıwı baǵdarların alım hám qánigeler tárepinen bahalawǵa tiykarlanadı;
  
• 
  ekonomika-matematikalıq modellestiriw usılı xojalıq tarmaqlarınıń rawajlanıwı hám óndiris kúshlerin jaylastırıw jáne de rawajlandırıw mashqalaları menen baylanıslı bolǵan izertlewler processinde paydalanıladı.
  

Ekonomikalıq geografiyada joqarıdaǵı usıllardan tısqarı sistemalı analiz hám kompleksli jantasıwlardan da keń kólemde paydalanılmaqta. Usı usıllardıń nátiyjeli tárepleri sonnan ibarat, olar bárshe ob`ektlerdi óz-ara baylanıslılıqta úyreniwge imkan beredi.