1-Tema: Sotsial filasofiyanin’ mazmun-ma’nisi ha’m waziypalari. Joba

5-Tema: Ja’miyettin’ ekanomikaliq turmisi.


Jobasi:

1. Ja’miyettin’ ekanomikaliq turmisi. Ma’terialliq islep shig’ariw ja’miyet ekanomikaliq turmisinin’ tiykari.

   
   

2. Ma’terialliq islep shig’ariw,onin’ strukturasi.

   
   

3. Islep shig’ariwshi ku’shler ha’m islep shig’ariw qatnasiqlari.

   
   

4. Islep shig’ariw qatnasiqlarinin’ islep shig’ariwshi kushler xarakteri ile rawajlaniw darejesine muwapiq keliwi nizami-sotsialliq rawajlaniw nizami sipatinda.

   
   

5. G’arezsiz O’zbekistannin’ ekanomikaliq turmisi ha’m rawajlaniwi.

   
   

Adamlardin’ o’z ma’terialliq turmis sha’rayatlarin islep shig’ariw menen baylanisli bolg’an ba’rshe iskerlik tu’rleri ha’m de sol jarayanda qa’liplesetug’in sotsialliq qatnasiqlar ja’miyettin’ ekanomikaliq turmisi salasin qa’liplestiredi.

Ja’miyet ma’terialliq turmisi salasinin’ tiykari ma’terialliq islep shig’ariw qa’liplestiredi. Ma’terialliq islep shig’ariw degende, da’slep, insan o’miri ushin za’rur bolg’an, ma’terialliq zatlardi islep shig’ariw na’zerde tutiladi.

Usi waqitta ma’terialliq islep shig’ariw insan turmisinin’ ozin islep shig’ariw ha’m qayta islep shig’ariwlardi da o’z ishine aladi.
Ma’terialliq islep shig’ariwdin’ o’zi ja’miyet ag’zalarinin’ ma’terialliq turmis mu’tajliklerin qandiriw zaru’rligi sebebli ju’z beredi.
Ja’miyet adamlari turmisi ushin zaru’r bolg’an ma’terialliq zatlardi ha’m oz’-o’zin islep shig’armastan turip bar bola almaydi. Negizinde insaniyat tariyxi tirishilik dereklerin islep shig’ariwdan baslag’an. Ma’terialliq islep shig’ariw 2 tiykarg’i quramnan quralg’an:

1. Islep shig’ariwdin’ texnologil usili.

   
   

2. Ekanomikaliq islep shig’ariw usili.

   
   

Islep shig’ariwdin’ texnologik usili degende adamlardin’ miynet predmetleri ha’m miynet qurallarina qatnasiqlari na’zerde tutiladi. Ja’miyet ekanomikaliq turmisi haqqinda pikr juritkende «texnika», «texnalogiya» tusiniklerinen ken’ paydalaniladi.

Nemis alimi Ernest Kalpa «Isaniyat tariyxina diqqat penen na’zer taslansa, ol bastan-ayaq miynet qurallarin islep shig’ariwdan ibarat bolg’an» dep quri aytpag’an. Texnika grekshe so’z bolip, sanaat, sheber ma’nilerde qollaniladi. Texnika adamzattin’ turli qurallar, asbap-uskenelerdi jaratiw sanati ma’nisin tastiyiqlaydi. Texnika tusinigi adamlar ta’repinen islep shig’arilg’an asbap-uskeneler, miynet qurallarina tiyisli qollanilg’an. Insan ta’biyatqa ta’sir etiwde olardan paydalang’an.
Texnikanin’ rawajlaniw haqqinda pikr juritkende,insannin’ jaratiw sanaati sipatinda texnika 2millon jilliq tariyxqa iye ekenligin na’zerde tutiw lazim. Texnika da’slep apiwayi asbap-uskeneler, miynet qurallari shen’berinde payda bolg’an. XVII a’sirden baslap Qubla Evropa texnika rawajlaniwi aqibetinde mashina miyneti payda bola basladi. XX a’sirge kelip texnika insan o’miri ha’m iskerliktin’ ba’rshe tarawlarin qamrap aldi.
Ha’zirgi zaman axboratlasqan ja’miyette adamzat turmisi ha’m iskerliginin’ texnika qatnaspay atirg’an birde-bir turi qalmay atir.
Sonnan kelip shig’a otirip texnika tusinigine insan ta’repinen sirtqi dunyani o’zgertiw qurali, insan jasaytug’in ortaliq ha’m insannin’ barlig’I timsalidir, degen ta’riypti beriw orinli.
Texnika - miynet predmetlerine ta’sir ko’rsetiwdin’ qurallari.
Texnalogiya – miynet predmetlerine pa’n ha’m a’meliyat imkaniyatlari, talaplari tiykarinda ta’sir etiw. Texnikani qollaw, onnan paydalaniw usillari texnalogiya dep juritiledi.
Islep shig’ariwdin’ texnologik usili tariyxta 4-turli koriniste payda bolg’an:

1. Tayar zatlardi o’zlestiriw ( qa’dimgi adamlardin’ ta’biyattan aziq-awqat ha’m qural-jaraq arsenali sipatinda paydalaniwi, temirshilik iskerligi).

   
   

2. Agro-o’netmentshilik texnalogiyasi.

   
   

3. Industrial texnalogiya.

   
   

4. Axborat-kompyuter texnalogiyalari.

   
   

Ha’zirgi da’wirde «insan-texnika» mu’na’sabetleri islep shig’ariwdin’ tiykarin quraydi. Ja’miyetler rawajlaniwi islep shig’ariw texnalogiyasi rawajlaniwinda o’z ko’rinisin tapqan. Islep shig’ariw texnalogiyasi rawajlaniwi a’piwayidan quramalig’a qarap barg’an. Bul da’slep asbap-uskenelerden paydalaniw, son’ mexanizatsiyalaw ha’m aqiri onnan avtomatlastiriwg’a o’tiw ta’rizinde ju’z bergen.

Texnika rawajlaniwi pa’ndegi shuqir o’zgerislersiz ju’z bermeydi. Aldinlari pa’ndegi jan’aliqlar texnikag’a usiniladi. Bul izbe-izlikte boladi. Endilikte pa’n ha’m texnikadag’I o’zgerisler bir waqitta ju’z bermekte ha’m bunday o’zgerisler aniq sipat qa’siyetlerine iye. Sonin’ ushin da olar ilimiy-texnika krezis ( pa’n-texnika krezisi ) dep juritiledi.
Pa’n texnika krezisinin’ ha’zirgi basqishi:

• Mikroelektronika, radiotexnika, radioelektronika:

  
  

• Biotexnalogiya:

  
  

• Kompuyterlestiriw, radiotexnika, radioelektronika, sintetik ximya kibi jan’a jo’nelislerdin’ rawajlaniwi menen xarakterlenedi.

  
  

Ja’miyettin’ ekanomikaliq turmisi ko’p pa’nler ta’repinen uyretilinedi. Ekanomika teoriyasi ma’terialliq islep shig’ariw, onin’ nizamlari, ergonomika insan ha’m onin’ islep shig’ariw iskerligin u’yrenedi.

Ja’miyettin’ ekanomikaliq turmisi onin’ ekanomikaliq islep shig’ariw usilida o’z ko’rinisin tabadi.
Ekanomikaliq islep shig’ariw usili degende islep shig’ariwshi ku’shler ha’m islep shig’ariw qatnasiqlari na’zerde tutiladi.