1-tema. Zamanagóy informaciyalıq-kommunikaciya texnologiyaları hám olardan bilimlendiriw processinde paydalanıw imkaniyatları

Processler – bul qoyılġan maqsetke erisiw ushın málim háreketler jıyındısı.
Xabar texnologiyası – xabarlardı jıynaw, saqlaw, izlew, qayta islew hám tarqatıw ushın paydalanılatuġın usıllar, qurılmalar, metodlar hám processler.
Házirgi waqıtta xabar texnologiyası haqqında pikir júrgizgende «jańa», «kommunikacion» yaki «zamanagóy» sózlerin qosıp qollanıladı. Zamanagóy xabar-kommunikaciya texnologiyası (AKT) – bul zamanagóy kompyuterler hám telekomunikacion qurallarınan paydalanatuġın, qollanıwshı islewi ushın «dos sıpatında» interfeyske iye bolġan xabar texnologiyası degeni.
AKT rawajlanıw basqıshların kórip ótemiz.
1. Másele túri hám maġlıwmatlarġa islew beriw processi boyınsha:
1-basqısh (1960-1970j) – jámiyetlik paydalanıw rejimı negizinde esaplaw oraylarında maġlıwmatqa islew beriw.
2-basqısh (1980 jıllardan baslap) – strategiyalıq máselelerdi sheshiwge baġdarlanġan informaciyalıq texnologiyalardı jaratıw.
2. Jámiyetti xabarlandırıw jolında turġan problemalar boyınsha:
1-basqısh (1960 jıllardıń sońı) apparat quralları imkaniyatlarınıń sheklengenligi shártı astında úlken kólemdegi maġlıwmatlarġa islew beriw máselesi.
2-basqısh (1970 jıllardıń sońına shekem) IBM1360 atamalı EEMlarınıń keń tarqalıwı. Usı basqıshtıń máselesi-programmalıq táminattıń apparat quralları rawajlanıwı dárejesinen arqada qalıwı.
3-basqısh(1980 jıllardıń basınan) - kompyuter professional bolmaġan paydalanıwshınıń quralına aylanadı, informacion sistema bolsa onıń qararın qabıl qılıw ushın qollap-quwatlawshı qural bolıp qaladı.
4-basqısh (1990 jıllardıń bası) – mákemeler arasındaġı zamanagóy texnologiyalar hám informacion sistemalardı jaratıw.
Usı basqıshtıń máseleleri júdá kóp.
Olardan áhmiyetlileri:
 kompyuter baylanısı ushın protokollar;
 strategiyalıq maġlıwmatlarġa kiriw imkaniyatların payda etiw;
 maġlıwmatlardı qorġaw hám qáwipsizligin payda etiw.
Kompyuter texnologiyası abzallıqları boyınsha:
1-basqısh (1960-jılardıń bası) – oraylasqan jámiyetlik paydalanıwġa arnalġan esaplaw oraylarında qıyın esaplawlardı basqarıwda maġlıwmatlarġa nátiyjeli islew beriw menen xarakterlenedi.
2-basqısh (1970-jıllardıń ortalarınan baslap) jeke kompyuterlerdiń payda bolıwı.
3-basqısh (1990-jıllardan baslap) – bizneste strategiyalıq abzallıqlardı talqılawda maġlıwmatlarġa bóleklengen islew beriw telekomunikacion texnologiyasına tiykarlanadı.
4. Texnologiya úskenelik ortalıqtıń túrleri boyınsha:
1-basqısh (XX ásirdiń birinshi yarımında) pero, sıya quyġısh, kitapqa tiykarlanġan «qolda» orınlanatuġın informacion texnologiya.
2-basqısh (XX ásirdiń ekinshi yarımınan baslap) – jazıw mashinkası, telefon, diktofonġa tiykarlanġan «mexanik» texnologiya.
3-basqısh (XX ásirdiń 1940-1960 jılları) – úlken EEM, elektron jazıw mashinaları, kseroksqa tiykarlanġan «elektrik» texnologiya.
4-basqısh (1970 jıllardıń basında) – úlken EEM hám olar negizinde jaratqan avtomatlastırılġan basqarıw sistemaları (ABT) hám maġlıwmat – izlewshi sistemalı «elektron» texnologiyaları.
5-basqısh (1980 jıllardıń ortalarınan baslap) – jeke kompyuterge tiykarlanġan kompyuter texnologiyası. Zamanagóy xabar texnologiyalarınıń quralları qatarına: kompyuter, skaner, web kamera, videokamera, LCD proektor, interaktiv elektron doska, faks, modem, telefon, elektron pochta, multimedia quralları, İnternet hám İntranet tarmaqları, mobil baylanıs sistemaları, maġlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları, jasalma intellekt sistemaların kiritiw múmkin.
Xabar texnologiyası quralları turaqlı ámellerdı aqılıy hám rejeli ámelge asırıwda ózlestiriledi. Bul process tómendegilerdi óz ishine aladı: kompyuter, sonday-aq, printer, modem, mikrofon hám ses esittiriw
 qurılması, skaner, cifrlı video kamera, multimedia proektorı, sızıw plansheti, muzıkalı klaviatura sıyaqlılar hámde olardıń programmalıq táminatı; 26 úskenelik programmalıq táminat;
 virtual tekst konstruktorları, multiplikaciyalar, muzıkalar, fizikalıq modeller,
 geografiyalıq kartalar, ekran processorları hám t.b.; xabarlar jıyındısı-maġlıwmatlar toplamı, enciklopediyalar, virtual muzeyler
 hám t.b.; texnik kónlikpe trenajyorları (túymesheler jıyındısınan túymeshelerge
 qaramastan maġlıwmat kiritiw, programmalıq qurallardı dáslepki ózlestiriw hám t.b.). Xabar texnologiyaları qurallarınıń orayında turıwshısı kompyuter. Házirgi kúnde kompyuterler
Bilimlendiriw sistemasında negizinen tórt baġdarda: úyreniw obekti sıpatında;
 oqıtıwdıń texnikalıq quralları sıpatında;
 Bilimlendiriwdi basqarıwda;
 ilimiy - pedagogikalıq izleniwlerde qollanılıwda.
 Oqıw procesinde kompyuterler tiykarınan tómendegishe qollanıladı:
passiv qollanıw
– kompyuter ápiwayı esaplaġısh sıyaqlı; aktiv qollanıw
–kompyuter oqıwshıġa jol-joba beriw hám imtihan alıwda; interaktiv qatnas
–kompyuter jasalma intellekt sıpatında, yaġnıy oqıwshı menen qatnas qılıwda paydalanıladı. Bilimlendiriwde zamanagóy xabar hám kommunikaciya texnologiyaların keńen en jaydırıw: ilim tarawların xabarlandırıwda oqıw processin intellektuallastırıwda integraciya processlerin tereńlestiriwde.
Bilimlendiriw sisteması infra dúzilimi hám onı basqarıw mexanizmlerin qáliplestiriwge alıp keledi. Pedagogikalıq Bilimlendiriw proceslerin zamanagóy xabar texnologiyaları tiykarında náiyjeli shólkemlestiriw: aralıqtan oqıtıw kursların hám elektron ádebiyatlardı jaratıwshı toparġa pedagoglar, programmistler, tiyisli qánigelerdiń birlesiwin; pedagoglar arasında wazıypalardıń bólistirilwi;
Bilimlendiriw procesin shólkemlestiriwdi qáliplestiriw hám pedagogikalıq processiniń nátiyjeliligin monitoring etiw.
Zamanagóy xabar texnologiyalarınıń. Bilimlendiriw processlerine eń jaydırılıwı:
-úyrenilip atqan waqıya hám processlerdi modellestiriw arqalı ilim tarawın tereń ózlestiriwge;
-oqıw processiniń hár túrli shólkemlestiriliwi esabına tıńlawshınıń ġárezsiz aktivligi tarawınıń keńeyiwine;
-interaktiv qatnas imkaniyatlarınıń en jaydırılıwı negizinde oqıtıw processin individuallastırıw hám differenciyalastırıwġa;
-jasalma intellekt sisteması imkaniyatlarınan paydalanıw arqalı tıńlawshınıń oqıw materialların ózlestiriw strategiyasın iyelewine;
-xabar jámiyeti aġzası sıpatında onda xabar mádeniyatınıń qáliplesiwine;
Mámleketimizde ġárezsizlik jıllarında ámelge asırılıp atırġan keń kólemdegi reformalar ġárezsizligimizdi bekkemlew, qáwipsizlik hám huqıq tarawın, nızam ústemligin, insan huqıq hám erkinliklerin, milletler arasındaġı tatıwlıqtı támiyinlew ushın tiykar bolmaqta. Xalqımızdıń párawan turmıs keshiriwi, jáhán talapları dárejesinde bilim alıwı hám óner iyelewi, puqalalarımızdıń jaqsı jasawı ushın zárúr shart sharayatlar jaratılmaqta. İsshi oqıw baġdarlaması «Bilimlendiriw haqqında»ġı hám «Kadrlar tayarlaw milliy baġdarlaması haqqında»ġı Ózbekstan Respublikası nızamlarına, 2017-2021- jıllarġa mólsherlengen «Ózbekstan Respublikasın jáne de rawajlandırıw boyınsha Háreketler strategiyası», Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2018 jıl 5- sentyabrdegi «Xalıq bilimlendiriw sistemasına basqarıwdıń jańa principlerin engiziw is-ilajları haqqında» PQ-3931 Qararı, sonday-aq Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2017 jıl 6 apreldegi «Ulıwma orta hám orta arnawlı, kásipóner bilimlendiriwiniń mámleketlik standartların tastıyıqlaw haqqında»ġı 187-sanlı Qararı, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2019 jıl 29 apreldegi «Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw sistemasın 2030 jılġa shekem rawajlandırıw koncepciyasın tastıyıqlaw haqqında»ġı PF-5712-sanlı pármanında belgilengen wazıypalar mazmunınan kelip shıġıp, zamanagóy talaplap tiykarında pán oqıtıwshılarınıń qánigeligin arttırıw processin jáne de jetilistiriw, olardıń kásiplik hám informaciyalıq texnologiyalar boyınsha kompetentligin asırıwdı názerde tutadı. Bilimlendiriw basqıshlarınıń úzliksizligi hám dawamlılıġın támiyinlew, bilimlendiriwdiń zamanagóy metodologiyasın jaratıw, mámleketlik bilimlendiriw standartların kompetenciyalıq tiykarların qáliplestiriw, oqıw-metodikalıq kompleksleriniń jańa áwladların islep shıġıw hám ámeliyatqa engiziw hám de pedagog xızmetkerlerdi qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw sistemasın jánede rawajlandırıwdı talap etpekte. Oqıwshılarġa zamanagóy bilim beriw ushın, oqıtıwshılarımız tınbay izleniwi, jańa pedagogikalıq texnologiyadan, informacionkommunikaciyalıq texnologiyalardan paydalanıwı zárúr. Oqıtıwshılar óz páni 6 kóleminde kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw kónlikpelerine iye bolıwı lazım. «Oqıw processinde informaciyalıq-kommunikaciya texnologiyaların qollanıw» moduliniń isshi oqıw baġdarlaması xalıq bilimlendiriw xızmetkerleri hám pán oqıtıwshıları qánigeligin arttırıw kursı oqıw dástúri tiykarında dúzilgen bolıp, bul pán oqıtıwshılarına bilimlendiriw processinde qollanılatuġın informaciyalıq-kommunikaciya texnologiyalarınıń mazmun hám mánisin ashıp beredi