1. Toponimika tushunchasi va uning mohiyati haqida

SHayx Zayniddin bobo maqbarasi
1214 yili SHayx Zayniddinga atab solingan yodgorlik Arxeologik tekshirishlarga ko`ra, yodgorlik yonida joy-lashgan chillaxona XII — XIII asrlarga, maqbara o`rnida bo`lgan xonakoh, XIV asrga oid. Maqbara devorlari asosi XVI asrda qurilgan, tepasi va peshtoqi XIX asr oxiri va XX asr boshlaridata`mir qilingan. YOdgorlik peshtoq — gumbazli cho`zinchoq maqbara — xonakohlar tipiga mansub. CHortoq xonakohning to`rt tomonida eshiklar ochilgan. Tashqi gumbaz baland asosga o`rnatilgan. YOg`och darvozaga ustaning nomi — «Mirshaxob Abdumo`min o`gli» o`yib yozilgan. Darvoza tepasidagi deraza o`rnida yog`och panjara saqlanib qolgan. XIII — XIV asrlarda maqbara atrofida qabriston vujudga kelgan.
SHayx Xovand Tohur maqbarasi
Bu nodir maqbara Navoiy shoh ko`chasida joylashgan me`moriy yodgorliklardan biri. Maqbara shayx Umar Bog`istoniyning o`g`li — SHayx Xovand Taxurga atab solingan. XV asrda yashagan nufuzli ruhoniy Xo`ja Axror SHayx Xovond Tahurning avlodi bo`lgan. Mavjud yodgorlik XV asrga oid ko`hna maqbara poydevori ustiga XVIII — XIX asrlarda qurilgan; bunda Movarounnahrda XIV asr oxiridan rivojlangan ikki xonali bo`ylama maqbara — kompleks tarxlari saqlab qolingan. G`arbdan sharqqa yo`nalgan o`q bo`ylab bino yuzasidan sal chiqib turuvchi kichik peshtoq, ziyoratxona, so`ng go`rxona joylashgan. Xonalar gumbazlar bilan yopilgan; go`rxona gumbazi qo`shqavat bo`lib, 12 qirrali asosga o`rnatilgan; ziyoratxona me`morchiligi o`ziga xos xonakoh bo`lib, sakkiz ravoqdan iborat. Darchalardagi koshinkor panjaralar saqlanib qolgan. Maqbara yupqa chorsi pishiq g`ishtdan terilgan.
Qaldirg`ochbiy maqbarasi
BO` maqbara XV asrning 1- yarmida qurilgan me`morchilik yodgorligi bo`lib, SHayx Xovandi Taxur maqbarasidan shimolroqda. Maqbarani kim qurganligi va unga kim dafn qilinganligi noma`lum. Rivoyatga ko`ra, bu erga Qaldirg`ochbiy ismli nufuzli a`yon, boshqa bir rivoyatda Qaldirg`ochbibi ismli kifchoq malikasi dafn etilgan. Maqbaraga janubiy tomondagi peshtoqsiz taxmonsimon ravoqdan kiriladi. Xona chortoq bo`lib, to`rt tomonidagi taxmonlar orasida kichik hujralar va g`ishtdan ishlangan aylanma zina joylashgan. Beshta ravoq gajaklari pastak, bu uslub Toshkent maqbaralariga xos. Maqbara devorlari to`rtburchak pishiq g`ishtdan terilgan. Maqbaraning 12 qirrali tashqi gumbazi 1970 yilita`mir qilingan.