1-topshiriq: Boshqaruvning ilmiy maktablarining tahlil qilish

BOSHQARUV TAMOYILLARI FANIDAN

1-TOPSHIRIQ:

1. Boshqaruvning ilmiy maktablarining tahlil qilish.

Boshqaruvning ilmiy menejment maktabi, maʼmuriy menejment maktabi, insoniy munosabatlar maktabi, zamonaviy menejment maktablari bor. Boshqaruvning ilmiy maktab nazariyasi tashkilotning barcha tarkibiy qismlarini ratsionalizatsiya qilish, tashkilotning barcha tarkibiy bo'linmalarini maqsadlariga yo'naltirish va umumiy maqsadga muvofiqligi g'oyalariga asoslangan.

Tashkilotda umumiy maqsadga muvofiqlik va ratsionallikka erishish, avvalambor, tashkilotning barcha organlari va pozitsiyalarini boshqarishning qat'iy ierarxiyasidir, bu esa eng qat'iy kompleks nazoratni amalga oshirishga yordam beradi.

Boshqaruvning ilmiy menejment maktabi- o’z ilmiy ishlarini asosan korxona, tashkilot boshkaruvini takomillashtirishga bag’ishlashgan. Ular boshqaruvning quyi darajasidagi masalalar bilan, faqat ishlab chiqarish darajasidagi boshkaruv bilan shugullanishgan.

Frederik V. Teylor ilmiy boshqaruvning klassik nazariyasining otasi hisoblanadi. Ilmiy menejment maktabining shakllanishi uning 1911 yilda "Ilmiy boshqarish asoslari" kitobining nashr etilishi bilan bog'liq. U inson va moddiy resurslardan eng samarali foydalanish uchun boshqaruvga ilmiy yondoshish zarurligini birinchi bo'lib asoslab berdi. Teylor shaxsning samaradorligi bilan emas, balki tashkilot bilan qiziqdi. Uning tashkilotni boshqarishni takomillashtirishga bo'lgan yondashuvi muhandislik echimlarini birinchi o'ringa qo'yadi.

Uning nazariyasi bir tomonlama ta'sirni ta'minladi boshqaruv tizimi xodim va uning rahbarga bo'ysunishi to'g'risida. Rag'batlantirish va harakatlantiruvchi kuchlar mehnat faoliyati Teylor ishi va shaxsiy iqtisodiy manfaatdorligi uchun moddiy mukofotlar olishni o'ylab ko'rdi.

Teylor menejmentning to'rtta ilmiy tamoyillarini ilgari surdi:

• 
  ishning iqtisodiy usullarini joriy etish;
  
• 
  kadrlarni kasbiy tanlash va tayyorlash;
  
• 
  kadrlarni oqilona joylashtirish;
  
• 
  ma'muriyat va xodimlar o'rtasidagi hamkorlik.
  

Teylorning g'oyalari uning izdoshlari - G. Gant, F. Gilbrayt, G. Emerson tomonidan ishlab chiqilgan.

Ilmiy menejment maktabining afzalligi shundaki, uning vakillari:

• 
  mehnat unumdorligini oshirish uchun uni ilmiy boshqarish zarurligini asoslab berdi;
  
• 
  tamoyillarni ilgari surdi ilmiy tashkilot mehnat;
  
• 
  samarali mehnat motivatsiyasi muammosini hal qilish zarurligiga yaqinlashdi.
  

Biroq, inson omili deyarli ushbu maktab e'tiboridan chetda qoldi.

Maʼmuriy menejment maktabi- menejmentning roli va funksiyalariga bo‘lgan savollar. mutaxassislar umumtashkilot darajasidagi boshqaruv muammolari bilan shug’ullanishgan. «Ma’muriy maktab» klassik maktabning yuqori pog‘onasi hisoblanadi.

Insoniy munosabatlar maktabi- har doim insoniy munosabatlarni birinchi o’ringa qo’ygan. «Inson munosabatlari maktabi»ning asoschisi E. Mayo ishchilar guruhini — ijtimoiy tizimi deb aniqladi, ular o‘zining nazorat tizimiga ega. Bunday tizimga ta’sir qilib, mehnat natijalarini yaxshilasa bo’ladi.
40—60-yillarda «Inson munosabatlari maktabi»ga bixeyvioristlar o‘z hissalarini qo‘shdilar. Ular bir qator dalillar nazariyasini ishlab chiqdilar. Ulardan biri A. Maslouning iyerarxik iste’mol nazariyasi hisoblanadi.
U quyidagi shaxsiy iste’mol tasnifini tavsiya qildi:
1. Fiziologik.
2. Mavjudlik xavfsizligi.
3. Ijtimoiy (kollektivga tegishli, muloqot, o‘ziga e’tibor,
boshqalar to‘g‘risida qayg‘urish va boshqalar).
4. Prestij (obro‘, xizmat statusi, izzat-hurmat).
5. O‘z fikrini bildirish, maqsadlarga erishish va shaxsiy
o‘sishda o‘z imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish.

Zamonaviy menejment maktab- tizimli yondashuv asoslarini ishlab chiqishdi, yaxlit tizim bilan uning qismlari munosabatlari masalalalarini kurib chiqishdi, bir qancha o’zgaruvchi omillarning boshqaruvga taʼsiri o’rganishdi.

2. Agar siz rahbar bo’lsangiz qanday maktab usulidan foydalangan bo’lardingiz.

Men rahbar bo’lganimda inson munosabatlari maktabidan foydalangan bo’lar edim. Sababi bunda har doim inson munosabatlari birinchi o’ringa qo’yilganligidadir. Bu maktabda ishchilar guruhini — ijtimoiy tizimi deb aniqlanadi va ular o‘zining nazorat tizimiga ega. Bunday tizimga ta’sir qilib, mehnat natijalarini yaxshilasa bo’ladi. Bu tizimda hodimlar o‘z fikrini bildirish, maqsadlarga erishish va shaxsiy

o‘sishda o‘z imkoniyatlaridan to‘liq foydalanishadi. Boshqaruv to‘g‘risidagi ilm doimiy harakatda. Yangi yo‘nalishlar, maktablar, oqimlar shakllanmoqda, ilmiy apparat o‘zgarmoqda va mukammallashmoqda, qolaversa tadqiqotchilar va ularning qarashlari o‘zgardi. Vaqt o‘tishi bilan menejerlar iste’mol mo‘ljallarini boshqaruv kuchlarini o‘rganishga qaratdilar. Ayrimlari boshqaruv muammolarini o‘tgan davri usullari bilan yechishga harakat qiladilar, boshqalar esa zamonaviy boshqaruv usullaridan foydalandi. Ularning individual muvaffaqiyatlari, yutqizishlari hozirgi zamon menejerlari uchun ham ibratli darsliklar bo‘lib qolishi mumkin.

Savol:Amerika va Yaponiya modellarinig oziga xos xususiyatlari nimada?

Yaponiyaning boshqaruv modeli	Amerika boshqaruv modeli
1. Guruhning ishlashi, ish staji va boshqalar bo'yicha ish haqi.	1. Shaxsiy yutuqlar uchun mukofot
2. Uzoq muddatli ish bilan ta'minlash	2. Qisqa muddatga yollash
3. Nostandart, moslashuvchan boshqaruv tuzilishi	3. Qattiq rasmiylashtirilgan boshqaruv tuzilishi
4. Jamoa javobgarligi	4. Shaxsiy javobgarlik
5. Jamoa nazorati	5. Shaxsiy nazorat
6. Quyidagilar bilan shaxsiy norasmiy munosabatlar	6. Quyidagilar bilan rasmiy munosabatlar
7. Boshqaruvni guruhga yo'naltirish	7. Menejment shaxsga qaratilgan
8. Universal turdagi menejerlarni tayyorlash	8. Yuqori ixtisoslashgan menejerlarni tayyorlash
9. Jamoa ichida va jamoaviy natijada uyg'unlikka erishish uchun boshqaruvni baholash	9. Shaxsiy natija bo'yicha boshqaruvni baholash
10. Nazoratning norasmiy tashkil etilishi	10. Nazoratning aniq rasmiylashtirilgan tartibi
11.Ish staji va ish stajiga qarab ko'tarilish	11.Shaxsiy natijalarga asoslangan biznes karerasi
12. Xodimlarning ish faoliyatini sekinlashtirish va martaba o'sishi	12. Mehnat natijalarini tezkor baholash, tezlashtirilgan reklama
13. Boshqaruv qarorlari jamoaviy ravishda bir ovozdan qabul qilinadi	13. Shaxsiy qarorlarni qabul qilish
14. Liderning asosiy sifati - bu mahorat muvofiqlashtirish va boshqarish	14. Liderning asosiy sifati bu professionallik

Savol:Boshqaruv usullari

1.boshqarishning iqtisodiy usuli

Boshqarishning iqtisodiy usullari - iqtisodiy manfaatlardan foydalanishga
asoslanadi. Zero, har qanday jamiyatning iqtisodiy munosabatlari, eng avvalo
manfaatlarda namoyon bo’ladi. Manfaatlar uch xil bo’ladi:
 umumjamiyag manfaatlari;
 jamoa manfaatlari;
 shaxsiy manfaatlar.
Bu manfaatlarni uyg’un sur'atda bog’lab olib borish muammosi bir qator
muammolarni hal qilishga, har bir davr sharoitlariga muvofiq keladigan
munosabatlarni o’rnatishni talab qiladi.
Masalan, bozor iqtisodiyoti sharoitida umumjamiyag manfaatlarini ro’yobga
chiqarish maqsadida quyidagi iqtisodiy boshqaruv usullariga, ya'ni:
 korxonalar va xo’jaliklarga faoliyat yuritishlarida erkinlik va mustaqillik
berish;
 xo’jaliklarni pirovard natijalariga binoan moddiy rag’batlantirish, soliq
imtiyozlarini berish;
 korxona va xo’jaliklar o’rtasidagi o’zaro shartnomalarning bajarilish
intizomini mustahkamlash va ularning rolini oshirish;
 moliya-kredit munosabatlarini takomillashtirish;
 bozor munosabatlari mexanizmlari: baho, foyda, soliq, rentabellik, raqobat
va hokazolarga keng e'tibor beriladi.
Iqtisodiy boshqaruv usullarining asosiy vazifasi ishlab chiqariladigan
mahsulot (xizmat) birligiga sarflanadigan xarajatni kamaytirishga imkon beruvchi
xo’jalik mexanizmlarining yangi usullarini, shuningdek, manfaatdorlik muhitini
vujudga keltirish va ulardan samarali foydalanishdir.
Bu usulda kishilarning shaxsiy va guruhiy manfaatlarini yuzaga chiqarish
orqali ularning samarali ishlashi ta'minlanadi. Bu maqsadga qo’shimcha ish xaqi
to’lash, mukofotlar berish, bir yo’la katta pul bilan taqdirlash kabilar muhim
ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy metodlar boshqarishning barcha metodlari ichida
etakchi o’rinni egallaydi. Har qanday darajadagi rahbar bu usulning mazmunini
yaxshi bilishi va ularni to’gri qo’llay olishi kerak. Boshqariluvchi ob'ektga
iqtisodiy usullar orqali ko’rsatiladigan ta’sir korxonalarni:
 jiddiy rejalar qabul qilishga:
 mehnat va moliya resurslaridan yanada unumliroq foydalanishga;
 yangi texnologiyalarni joriy qilishga;
 mehnat unumdorligini oshirishga;
11
 raqobatbop mahsulotlarni ishlab chiqarishga rag’batlantiruvchi va shunga
da'vat etuvchi bo’lishi kerak.
Shu bilan birga iqtisodiy metodlar shunday tanlanishi va qo’llanilishi
kerakki, bunda jamoalar va har bir xodimning manfaatlarigagina emas, balki butun
jamiyat manfaatlariga rioya qilinadigan bo’lsin. Bir korxona uchun foydali tadbir
davlatga ham foydali bo’lsin.
Boshqarishning iqtisodiy usullari jumlasiga:
 kredit va foiz stavkasi;
 soliq va soliq yuki;
 boj to’lovlari;
 subsidiya va sanktsiya;
 litsenziya;
 transfert to’lovlari;
 narx-navo va hokazolar kiradi.
Boshqaruv organlari, xususan, davlat bu usullarni qo’llab, bozorni
shakllantirish chog’ida ham, uning o’zini o’zi boshqarishi bosqichida ham g’oyat
muhim jarayonlarni boshqaradi.
Agar ma'muriy boshqarish usullari o’zini o’zi boshqaradigan bozor
mexanizmlariga qarshilik ko’rsatsa, ularga to’sqinlik qilsa, iqtisodiy usullar esa
aksincha, ulardan foydalanishga tayanadi. Xo’jalik sohasiga davlatning ta'siri ham
tubdan o’zgaradi. Binobarin, ma'muriy boshqarish usulida davlat korxonalarga o’z
ta'sirini qat’iy belgilangan reja orqali o’tkazadi.

2.boshqarishning tashkiliy ma'muriy usuli

3.boshqarishning sosial-ruhiy usuli

Misollar bilan tushuntiring