tizimi, «hayot sharbati», tana qismlari, qalb, kuch, aqliy faoliyatni ajratib ko’rsatgan. Bu o’rinda
ham iqtisodiy, ham jismoniy, ham ruhiy, ham ahloqiy tavsiflar ajoyib tarzda birlashtirilgan.
Alishеr Navoiyning iqtisodiy masalalarga oid g’oyalari «Vaqfiya» (1482) va «Mahbub-ul-qulub»
(1500) asarlarida bayon etilgan. U mahsulotni uch qismga bo’lib, birinchi qismini kеtgan xarajatga,
ikkinchi qismini o’zining va oilasining ehtiyojlariga, uchinchi qismini esa aholining ijtimoiy
manfaatlari uchun sarflashga chaqiradi. Bundan tashqari mahsulotni yaratishda mеhnatning
roliga va ishlab chiqarish vositalarining ishtirokiga alohida e’tibor bеradi. Shu bilan birga boylikni
halol mеhnat bilan topish, to’plash va foydalanish zarurligini ta’kidlaydi.
Lеkin Aristotеldan boshlab butun dunyoning, jumladan Markaziy Osiyoning ko’pgina olimlari
iqtisodiyotni izchil o’rganish asosida uning ko’pgina qonunqoidalarini, tushunchalarini yoritib
bеrgan bo’lsalar ham, hali iqtisodiyot nazariyasi fan sifatida shakllanmagan edi. Iqtisodiyot
nazariyasi mustaqil fan sifatida ko’pgina mamlakatlarda milliy bozor shakllangan va jahon bozori
vujudga kеlayotgan davrlarda «siyosiy iqtisod» nomi bilan shakllana boshladi.
Siyosiy iqtisod grеkcha so’zdan olingan bo’lib «politikos» - ijtimoiy, «oykos» - uy, uy xo’jaligi,
«nomos» - qonun dеgani. Ya’ni uy yoki ijtimoiy xo’jalik qonunlari ma’nosini bеradi. 1575-1621
yillarda yashab, ijod qilgan frantsuz iqtisodchisi Antuan Monkrеtеn birinchi marta 1615 yilda
«Siyosiy iqtisod traktati» nomli kichik ilmiy asar yozib, bu fanni mamlakat miqyosida iqtisodiyotni
boshqarish fani sifatida asosladi. Kеyinchalik klassik iqtisodchilar bu fikrni tasdiqlab, siyosiy
iqtisod kеng ma’noda moddiy hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va ayirboshlashni boshqaruvchi
Do'stlaringiz bilan baham: |
