1. Tovar va tovar raqobatbardoshligi xaqida tushuncha

2.RAQOBATNI TA’MINLASH SOHASIDAGI DAVLAT SIYOSATI OʻZGARTIRILDI
28.07.2020
QHTBT portalida Prezidentning «Raqobatni ta’minlash va iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish sohasida davlat siyosatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi Farmoni loyihasi joylashtirilgan.

Hujjat Prezidentning 6.07.2020 yildagi «Raqobat muhitini yanada rivojlantirish va iqtisodiyotdagi davlat ishtirokini qisqartirish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida»gi PF-6019-son Farmoni ijrosini ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan. U iqtisodiyot tarmoqlarining raqobatbardoshligini oshirish, raqobatni himoya qilish va iste’molchilar huquqlarini himoya qilish qonunchiligiga rioya etilishini nazorat qilishning samarali tizimini yaratishga yoʻnaltirilgan.

Raqobatni ta’minlash sohasida davlat siyosatining asosiy prinsiplari sifatida quyidagilarni belgilash nazarda tutilmoqda:

raqobatni rivojlantirish va himoya qilish boʻyicha davlat siyosatini amalga oshirishda iste’molchilar huquqlarining ustuvorligi;

teng shartlar va iqtisodiy faoliyat erkinligini hamda bozorlarning faoliyatida davlatning minimal aralashuvini ta’minlash;
raqobatga qarshi har qanday хatti-harakatlarga nisbatan murosasizlikni shakllantirish va raqobatni rivojlantirish va himoya qilish borasida davlat siyosati vositalarini qoʻllanishida raqobat betarafligi;
raqobatni rivojlantirish va himoya qilish boʻyicha davlat siyosati natijalarini oʻlchay olishlik;
davlat organlarining oʻzlari mas’ul boʻlgan tarmoqlarda raqobatni rivojlantirish uchun javobgarligi;
tabiiy monopoliya sohalarining iqtisodiy asoslangan holda raqobat bozoriga holatiga oʻtishi uchun toʻsqinlik qilishga yoʻl qoʻymaslik.
Xoʻjalik yurituvchi sub’yektlar, davlat organlari hamda banklar bilan munosabatlarda tovarlarni (ishlarni, хizmatlarni) sotib olish munosabati bilan qonun hujjatlarida yuzaga keladigan barcha bartaraf etib boʻlmaydigan ziddiyatlar va noaniqliklarni iste’molchilar foydasiga talqin etish taklif etilmoqda.

Monopoliyaga qarshi kurashish qoʻmitasi (keyingi oʻrinlarda – Qoʻmita) oʻz vakolatlarini barcha davlat organlari va tashkilotlaridan mustaqil ravishda amalga oshiradi. U Vazirlar Mahkamasi tomonidan mutasaddilik qiladigan davlat organlari roʻyхatidan chiqariladi. Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish agentligi esa iste’molchilarning huquqlari boʻyicha Ombudsman rolini bajaradi.

Asosiy va qoʻshimcha vazifalar bilar bir qatorda, Qoʻmitaga qoʻshimcha huquqlarni, хususan, mulkchilik shakllaridan qat’i nazar barcha tashkilotlarda uning vakolatiga kiradigan masalalar boʻyicha tekshiruvlarni amalga oshirish huquqini berish taklif etilmoqda.

Qoʻmita zimmasiga yuklatilgan vazifalarni samarali amalga oshirishi uchun unga soliq, bojхona va boshqa davlat organlari ma’lumotlar bazalariga moneliksiz kirish imkoniyati beriladi.

2020 yil 1 iyuldan boshlab Qoʻmitaning oʻz vakolatlari doirasida qabul qilingan qarorlari yuzasidan faqatgina Oliy sudga shikoyat qilinishi mumkin. Oliy sudga raqobatni himoya qilish sohasida nizolarni koʻrib chiqish boʻyicha maхsus sud hay’atini tashkil etish tavsiya etildi.
2021 yil 1 yanvarga qadar Qoraqalpogʻiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda 2021-2024 yillarda raqobatni rivojlantirish boʻyicha hududiy dasturlarning ishlab chiqilishi ta’minlanadi.
Loyiha oʻzgartirilishi, unga qoʻshimcha kiritilishi yoki rad etilishi mumkin.
Zamonaviy mahsulot sifati iqtisodiy sharoitlar korxona raqobatbardoshligining eng muhim omiliga aylandi. Tabiiyki, bozor munosabatlarida ishlab chiqaruvchi o‘z mahsulotining barqaror sifatiga erishishga, jahon va mahalliy amaliyotda ishlab chiqilgan barcha vositalardan foydalanishga intiladi. Ulardan eng muhimi sifatni ta'minlash tizimi (sifat tizimi). Sifat tizimi - umumiy sifat menejmentini amalga oshirishni ta'minlaydigan tashkiliy tuzilma, mas'uliyat, jarayonlar va resurslar to'plami. Mahsulot sifati Ovqatlanish Avvalo, bu kiruvchi xom ashyo sifatiga bog'liq. Oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib berish yoki logistika uchun shartnoma tuzayotgan firmalar yoki yakka tartibdagi korxonalar yetkazib beruvchiga ishonch hosil qilishlari kerak. Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va chiqarish korxonalarida mahsulot sifatini boshqarish tizimini joriy etish zarur. Sifat tizimi nafaqat tovar sifatini ta'minlash vositasi, balki yetkazib beruvchining ishonchliligini baholash mezoni hamdir. Mahsulotning sifatli ekanligiga ishonch hosil qilishning ikki yo'li mavjud. Birinchisi, mahsulotning o'zini tekshirish, nazorat qilish. Ushbu usul oz miqdorda tovarlar sotib olinganda juda maqbuldir. Ammo agar biz ulgurji xarid haqida gapiradigan bo'lsak, unda tasodifiy omillar tufayli to'liq nazorat bilan ham, siz nuqsonli mahsulotni o'tkazib yuborishingiz mumkin. So'nggi yillarda yana bir usul ko'proq qo'llanila boshlandi: mahsulotni emas, balki korxonaning iste'molchini qoniqtiradigan sifatli mahsulot ishlab chiqarish qobiliyatini tekshirish. Bu umumiy ovqatlanish korxonalariga ham tegishli. Integratsiyalashgan sifat menejmentining umumiy tan olingan eng muhim vositasi bu sifat tizimidir. Sifat tizimi qanday mezonlarga javob berishi kerak? Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) javobni oldi. Ushbu tashkilot boy tajribani hisobga olgan holda ISO 9000 indeksini olgan beshta xalqaro standartni chiqardi. eng yirik kompaniyalar tizimli yondashuv sifat masalasiga. Sifat tizimining asosiy printsipi barcha bosqichlarni qamrab olishdir hayot davrasi mahsulotlar, yoki "sifat halqasi" bosqichlari. Umumiy ovqatlanish korxonasi uchun "sifat halqasi" ning quyidagi bosqichlarini ko'rsatish mumkin (10-sxema): 1. Marketing, qidiruvlar va bozor tadqiqotlari. 2. Rivojlanish texnik talablar mahsulotlarga, korxona standartlariga. 3. Logistika. 4. Ishlab chiqarish jarayonlarini tayyorlash va ishlab chiqish. 5. Ishlab chiqarish. 6. Nazorat, sifatni tekshirish. 7. Texnik yordam va xizmat ko'rsatish. 8. Amalga oshirish va tarqatish tayyor mahsulotlar. Sifat tizimidagi "sifat halqasi" bosqichlariga ta'sir qilish xususiyatiga ko'ra, uchta yo'nalish mavjud: Sifat tekshiruvi; Sifat nazorati; Sifatni yaxshilash. Sifat tekshiruvi mahsulotlar sifat talablariga javob berishi uchun “sifat halqasi”ning har bir bosqichini amalga oshirish bo‘yicha rejalashtirilgan va tizimli ravishda olib boriladigan tadbirlar majmuidir. Sifat nazorati operativ xarakterdagi usullar va faoliyatni o'z ichiga oladi. Bularga quyidagilar kiradi: jarayonlarni boshqarish, mahsulotlardagi turli xil kamchiliklarni aniqlash, ishlab chiqarish va bu kamchiliklarni va ularning sabablarini bartaraf etish. Sifatni yaxshilash- bu mahsulot sifatini oshirish, uning tannarxini pasaytirish, ishlab chiqarishni yaxshilashga qaratilgan doimiy faoliyatdir. Sifatni yaxshilash jarayonining ob'ekti ishlab chiqarishning har qanday elementi bo'lishi mumkin, masalan, texnologik jarayon, amalga oshirish ilmiy tashkilot mehnat, zamonaviy asbob-uskunalar, inventar, asbob-uskunalar bilan ta'minlash, kadrlar malakasini oshirish va hokazolar Sifatning doimiy ravishda yaxshilanishi mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish bilan bevosita bog'liq. Firma, kompaniya (korxona) rahbariyati sifat siyosatini ishlab chiqadi va belgilaydi, boshqa faoliyat bilan bog'liqligini ta'minlaydi va uning korxonada amalga oshirilishini nazorat qiladi. Sifat tizimini ishlab chiqish va joriy etishdagi asosiy hujjat "Sifat bo'yicha qo'llanma" bo'lib, unda ma'lumotnoma ma'lumotlari (normativ va texnologik hujjatlar, standartlar, mahsulot sifatini tasdiqlovchi hujjatlar, EMAS rejalari, ishlab chiqarishni takomillashtirish, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish va korxonalar va boshqalar). "Sifat bo'yicha qo'llanma" boshqa tashkilotlar (iste'molchilar), sertifikatlashtirish organlari uchun sifat tizimining samaradorligini tasdiqlovchi ko'rgazmali material sifatida, shuningdek sifat tizimini ixtiyoriy sertifikatlash uchun ishlatilishi mumkin. Korxonada “sifat tizimi” mavjudligini tasdiqlovchi sertifikat kompaniyaning raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. Sifatli ma'lumotlarni yozib olish talab
Sifatli ma'lumotlarni yozib olish talab qilinadigan sifatga erishilganligini tasdiqlash uchun amalga oshirilishi kerak. Sifat tizimining barcha elementlari doimiy va muntazam tekshirilishi va baholanishi kerak. Tekshiruvlar tashqi va ichki bo'lishi mumkin. Tashqi nazorat mahalliy ma'muriyat, sanitariya-epidemiologiya nazorati, savdo inspektsiyasi va boshqalar tomonidan amalga oshiriladi Korxonaning oziq-ovqat sifatini baholash nazorat jurnalida, rad etish jurnalida qayd etiladi. Agar qonunbuzarliklar aniqlansa, ikki nusxada tekshirish dalolatnomasi tuziladi, bir nusxasi korxonada qoladi. Ichki nazoratni korxona ma'muriyati: direktor, ishlab chiqarish boshlig'i va ularning o'rinbosarlari, ustaxonalar boshliqlari, shuningdek oshpaz-protibalar amalga oshiradilar. Oziq-ovqat sifatini nazorat qilish tayyor mahsulotlarni rad etish deb ataladi. Sifat tizimining samaradorligini belgilovchi yana bir xarakterli xususiyati shundaki doimiy ish sifat xarajatlarini tahlil qilish va baholash bo'yicha.
Sifat tizimining samaradorligini belgilovchi yana bir xarakterli xususiyati shundaki doimiy ish sifat xarajatlarini tahlil qilish va baholash bo'yicha. Sifat xarajatlari ishlab chiqarish va noishlab chiqarishga bo'linadi. Ishlab chiqarish xarajatlari korxonaning zarur mahsulot sifatini ta'minlash bo'yicha faoliyati bilan bog'liq. Bu nuqsonlarning oldini olish xarajatlari, nuqsonli mahsulotlarni ishlab chiqarishdagi yo'qotishlar (nikohdan zararlar, zararlar va boshqalar). Noishlab chiqarish xarajatlari mahsulot sifatini tasdiqlash bilan, masalan, mahsulot va sifat tizimlarini sertifikatlash bilan bog'liq. ISO 9000 seriyali standartlari mafkurasiga muvofiq, sifat tizimi muammolar paydo bo'lgandan keyin aniqlanmasdan, ularning oldini olish printsipi asosida ishlashi kerak. Yuzaga kelgan nomuvofiqliklarning oldini olish bo'yicha tizimli ravishda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar texnologik jihozlarni, asboblarni, eskirgan hujjatlarni va boshqalarni almashtirishga qaratilgan bo'lishi mumkin. Mahsulot sifatini barqaror ta’minlash borasidagi ishlarda mahsulot nuqsonlarini bartaraf etish bo‘yicha profilaktika tadbirlari alohida o‘rin tutadi. Endi ishlab chiqarishning zarur darajasini ta'minlash uchun mahsulotning hayot aylanish bosqichlarida bajarilishi kerak bo'lgan sifat tizimining asosiy talablarini ko'rib chiqamiz - "sifat halqasi". Marketing - bu mahsulot ishlab chiqarish, ishlab chiqarish va sotish bo'yicha korxonaning asosiy iqtisodiy funktsiyalarini bir butunga bog'laydigan boshqaruv vositalari, usullari tizimi. Sifat tizimlarida marketing beriladi katta ahamiyatga ega bozor ehtiyojlarini aniqlash va shakllantirishda fikr-mulohaza mahsulot iste'molchilari bilan. Yirik firmalarda, aktsiyadorlik jamiyatlarida marketing bo'limlari bo'lishi kerak. Marketing birinchi bosqich bo'lib, u asosan korxonaning barcha faoliyati natijasini sifat jihatidan belgilaydi. Korxonada marketingning vazifasi ishlab chiqarish hajmini rejalashtirish uchun zarur bo'lgan bozor talabi va mahsulot sotishning aniq ta'rifini berish, doimiy tahlil asosida iste'molchilar talablarini ob'ektiv baholash, da'volar to'g'risida ma'lumot to'plash va h.k. natijalar marketing tadqiqotlari jarayonlarni aniqlash mahsulot dizayni. Umumiy ovqatlanish uchun bu yangi turdagi xom ashyolardan tayyorlangan taomlar, idishlarni ishlab chiqishni anglatadi. Bu bosqichda retseptlar, spetsifikatsiyalar, standartlar ishlab chiqiladi, tajribalar, sinovlar o'tkaziladi, sifati laboratoriyada tekshiriladi va yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda xatolarning oldini olish juda muhimdir. Ishlar majmuasining maqsadi logistika— kiruvchi xomashyo, yarim tayyor mahsulotlar, moddiy-texnika vositalarining barqaror sifatini ta’minlash. Ushbu bosqichda ishonchli etkazib beruvchilarni tanlash juda muhimdir. Rivojlanish bosqichida nuqsonlarning oldini olish bo'yicha samarali ish uchun zarur shart ishlab chiqarish jarayonlari rejalashtirish usullaridan foydalanish hisoblanadi: qanday asbob-uskunalarni sotib olish kerak, uskunalarni etkazib berish bozorini o'rganish. Bu bosqichda ishlab chiqarish jarayonlari ishlab chiqiladi, yaratiladi optimal sharoitlar me'yoriy hujjatlar talablariga qat'iy muvofiq mahsulotlarni barqaror ishlab chiqarish uchun. Yangi texnologiyani o‘zlashtirish, asbob-uskunalar ishining barqarorligini ta’minlash, kadrlar tayyorlash va hokazo vazifalar hal etilmoqda. Sahnada ishlab chiqarish sifat tizimi me'yoriy hujjatlar talablariga muvofiq mahsulot ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish barqarorligini ta'minlashga qaratilgan chora-tadbirlar majmuini nazarda tutadi. Bu birinchi navbatda sifat nazorati mahsulot ishlab chiqarish, texnologik intizomni ta'minlash, ishlab chiqarishni metrologik ta'minlash. Mahsulot ishlab chiqarishda barqaror sifatni ta'minlash usullari va vositalari orasida korxona xodimlarini rag'batlantirish, shuningdek, ularni tayyorlash va malakasini oshirish tizimi muhim o'rin tutadi. Sifat tizimida bosqich muhim rol o'ynaydi texnik yordam va xizmat ko'rsatish, shu jumladan yuklash va tushirish operatsiyalarini bajarish; mahsulotlar xavfsizligi talablariga qat'iy rioya qilish; optimal saqlash sharoitlarini yaratish; uskunalarga texnik xizmat ko'rsatishda texnik yordam. Shunday qilib, sifat tizimini qurish tamoyillari va "sifat halqasi" bosqichlariga qo'yiladigan asosiy talablar ko'rib chiqiladi. Sifat tizimi quyidagi asosiy tamoyillarga javob berishi kerak: Mahsulot sifatini ta'minlash bo'yicha ishda menejerning shaxsiy ishtiroki va mas'uliyati; Sifat sohasida aniq rejalashtirishning mavjudligi; Har bir faoliyat turi bo'yicha mas'uliyat va vakolatlarni aniq taqsimlash, korxona rejasini sifat sohasida bajarilishini ta'minlash; Mahsulot sifatini ta'minlash xarajatlarini aniqlash; Mahsulotlar, ishlar, xizmatlar iste'molchi va atrof-muhit uchun xavfsizligini ta'minlash; Sifatni yaxshilash ishlarini rivojlantirishni rag'batlantirish; Sifatni ta'minlash va nazorat qilish usullari va vositalarini tizimli takomillashtirish Korxonada mahsulot sifatini oshirish (Atlant YoAJ misolida).