1. Turizm to‘g‘risida tushuncha Turizm turkum (kategoriya) lari

1.5. Iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va demografik omillar 
Iqtisodiy omillar. Turizm rivojlanishiga makroiqtisodiy omillar bilan bir qatorda 
mikroiqtisodiy omillar ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Makroiqtisodiy berqarorlik, ishsizlik darajasini 
o‘sishi, pulning qadrsizlanishi kabilar jamiyatni qo‘zg‘atadi va bezovta qiladi. Ayrim hollarda esa 
kishilar ishi o‘z uyida qolib, hech qayoqqa sayyohatga bormasdan o‘tirishga to‘g‘ri keladi. 
Qachonki, biror mamlakatning iqtisodiyoti yuksalishda bo‘lsa, qaysi kim ishlab chiqarish 
imkoniyatlari, ya’ni valyutalar miqdorining ortib borishi bilan belgilanadi. Qaysi bir mamlakatda 
turizmdan keladigan foyda YAIMda salmog‘i anchagina bo‘lgan taqdirda investitsiyalar ya’ni 
mehmonxonalar qurishga va infratuzilmasini rivojlantirishga sarf etiladi. Shu bilan birga milliy 
daromadini o‘sishi, ayniqsa aholi shaxsiy ehtiyoji qobiliyatini qondirishga qaratilgan 
xarajatlarning o‘sishi darajasi, ularning sayyohlikka bo‘lgan qiziqishini uyg‘otadi. Kishilarning 
dam olishida turistik mahsulotlar va turistik tovarlar bahosi eng muhim omillardan biri bo‘lib 
hisoblanadi. Ayniqsa, turizmni moliyalashtirishda valyuta kursi muhim rol o‘ynaydi. Valyuta 
almashtirishning soddaligi, uning osonligi kabilar. 2002 yil 1 yanvardan boshlab Yevropa Ittifoqi 
(YEI) davlatlari o‘rtasida yevroning muomalaga kiritilgani. Ushbu hududdagi sayyohlar uchun 
yagona valyutaga o‘tilishi juda katta imkoniyatlar to‘g‘diradi. 
Savdo aloqalari. Horijiy mamlakatlarda sayyohatga boradigan turistlar, odatda, o‘sha yerda 
nimalarni xarid qilishi qiziqtiradi. Bu noyob, mahalliy hunarmandchlik mahsulotlarini, 
suvenerlarni, qarindosh urug‘lari, oila a’zolari uchun xarid qilishidir. Bunday suvenerlar, sovg‘alar 
odatda sayyohlar gavjum joylarda magazinlarda, do‘konchalarda sotiladi. 
Turizm rivojlangan bir qator mamlakattlarda xorijiy davlatlardan keladigan sayyohlarning 
talab va ehtiyojlarini hisobga olgan holda sanoat eksportini rivojlantiradi. Hozirgi kunda 
Birlashgan Arab Amirligi (BAA), Gretsiya, Italiya, Singapur, Hindiston, Xitoy, Janubiy Koreya 
kabi mamlakatlar xorijiy turistlarga uzoq muddatli foydalaniladigan tovarlar (kiyim-kechaklar, 
ro‘zg‘or buyumlari, elektornika, radio, telefon, televizor, videotexnika asboblar)ini sotishga 
kirishganlar. 
Siyosiy omillar. Siyosiy omillarga kelganda turistlarni qabul qilib oluvchi va turistlarni 
jo‘natuvchi mamlakatlarda muhim turistik marshrutlar yo‘nalishidagi hududlarda, mintaqalarda 
siyosiy vaziyatning holatiga ham bog‘liq bo‘ladi. 

---

Ma’lumki, mamlakatdagi ichki vaziyatning qay darajada turg‘unligi ko‘p hollarda xalqaro 
turizm oqimining yo‘nalishini belgilaydi. Tabiiyki, davlatlararo turistlarni almashtirishda, 
mamlakatlar o‘rtasidagi o‘zaro kelishuvchilik munosabatlari ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Odatdagi diplomatik aloqalar, turizm sohasidagi kelishuvlar, shartnomalar, kommunikatsiyalar va 
transport vositalaridan hamkorlikda foydalanish, turistik reklamalarni bir-birlari bilan 
almashtirish-bularning hammasi turizmning rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Ijtimoiy - demografik omillar. Dunyo mamlakatlarida demografik jarayonlar (aholining 
tug‘ilishi, o‘limi, tabiiy ko‘payishi, aholi migratsiyasi kabilar) ham xalqaro turizm sohasining 
rivojlanishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Yer sharining turli davlatlarida, hududlarida va 
mintaqalarida aholi sonining ko‘payib borishi, ayniqsa shahar aholisi aglomeratsiya doirasining 
borgan sari kengayib borishi kishilarning dam olishi va sayyohlikka chiqishni taqazo qiladi. Shu 
borada turizmning rivojlanishiga ta’sir etuvchi demografik omillarni quyidagicha ifodalash 
mumkin: 
 dunyo xalqlaridagi bir-biriga o‘xshashlik bo‘lish umumiy tomonlari, ularning qiziqishlari 
h.k; 
 ayrim malakaviy sohalardagi kishilarning maxsus sayyohlik guruhda faol ishtirok etishning 
kuchayib borishi; 
 turizm tarkibidagi xotin-qizlar va yoshlar salmog‘ining ortib borishi; 
 xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan kurort va sanatoriyalar tarmog‘ining ko‘payib borishi, 
ularda davolanishga moil bo‘lgan kasallar sonining ortib borishi; 
kishilarning atrof muhitga bo‘lgan qarashlari, tushunchalari va munosabatlarning o‘zgarib 
borishi h.k. juda katta rol o‘ynaydi.