1. Uglevodorodlar. Tabiiy gazning fizik xususiyatlari: Neftni tashkil etuvchi asosiy kimyoviy elementlar

Tabiiy gazdan ammiak qanday olinadi?
 
Birinchidan, tabiiy gaz oltingugurtdan tozalanadi, so‗ngra qizdirilgan suv
bug‗lari bilan aralashtiriladi va reaktorga kiradi, u yerda katalizator qatlamlari 
orqali o‗tadi. Bu bosqich birlamchi islohot yoki bug‘-gaz islohoti deb ataladi. 
Reaktor vodorod, metan, uglerod (IV)-
oksidi CO
2
va uglerod (II)-oksidi CO dan iborat
gaz aralashmasini qoldiradi. Keyin bu aralashma ikkilamchi reformingga havo-
bug‗ riformingiga yuboriladi, u yerda havo kislorodi, bug‗ va azot bilan kerakli 
nisbatda aralashtiriladi. Keyingi bosqichda CO va CO
2
aralashmadan tozalanadi.

---

II BOB
 
89
 
Shundan so‗ng vodorod va azot aralashmasi ammiakning haqiqiy sinteziga o‗tadi. 
Odatda, neftda erigan holda bo‗ladigan va uni qazib olishda ajralib chiqadigan 
yo‘ldosh gazlar ham tabiiy gazlar jumlasiga kiradi. Yo‗ldosh gazlar tarkibida 
metan kamroq, lekin etan, propan, butan va yuqori uglevodorodlar ko‗proq bo‗ladi. 
Bundan tashqari, ular tarkibida neft konlariga aloqador bo‗lmagan boshqa tabiiy 
gazlardagi kabi qo‗shimchalar, chunonchi, vodorod sulfid, azot, nodir gazlar, suv
bug‗lari, karbonat angidrid bo‗ladi.
Ilgari yo‗ldosh gazlar ishlatilmas va neft qazib olishda mash‘ala usuli bilan 
yondirib yuborilar edi. Hozirgi vaqtda ularni tutib qolishga va yoqilg‗i sifatida 
ham, qimmatli kimyoviy xomashyo sifatida ham foydalanishga harakat 
qilinmoqda. Yo‗ldosh gazlardan, shuningdek, neftni krekinglashda olinadigan 
gazlardan past
temperaturalarda haydash yo‗li bilan alohida-alohida uglevodorodlar olinadi. 
Propan va butandan degidrogenlash yo‗li bilan to‗yinmagan uglevodorodlar — 
propilen, butilen va butadiyen olinadi, so‗ngra ulardan kauchuk va plastmassalar 
sintez qilinadi.
Neft o‗ziga xos hidga ega bo‗lgan tabiiy moysimon yonuvchan suyuqlikdir. 
Neftning rangi ko‗p hollarda jigarrang, to‗q jigarrang (qoragacha), kamroq sariq va 
yashil rangli bo‗ladi. Deyarli rangsiz, ―oq moy‖ deb ataladigan turi juda kam 
uchraydi. Neftning rangi ularda erigan qatronlarga bog‗liq. Neft suyuq 
uglevodorodlar (parafin, naften va aromatik) aralashmasi bo‗lib, ularda gazsimon 
va qattiq uglevodorodlar eriydi. Kam miqdorda oltingugurt va azot birikmalari, 
organik kislotalar va boshqa kimyoviy birikmalar mavjud.
Yer ostidan olinadigan tabiiy neft har doim
ma‘lum miqdorda erigan gazlarni (yo‗ldosh va tabiiy gazlar), asosan metan va 
uning gomologlarini o‗z ichiga oladi.