1. Umumiy tushunchalar. Transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi Transformatorning ish rejimlari

B) Nagruzka rejimi. Bu rejimda kuchlanish nagruzkaga bog‘liq emas. Transformatorning ikkilamchi chulg‘amini biror nagruzka ga ulaganimizda EYUK E₂ ta’sirida undan I₂ nagruzka toki o‘ta boshlaydi. Bu tok hosil qilgan magnitlovchi kuch po‘lat o‘zak va havo orqali tutashgan, tarqalgan magnit oqimi F_2S ni hosil qiladi (5.5-rasm). Bu oqim asosiy magnit oqimiga qarama-qarshi yo‘nalgani uchun uni, shuningdek, elektr yurituvchi kuch E₁ ni ham kuchsizlantirmoqchi bo‘ladi. U holda transformator elektrik muvozanat holatini buzilishiga yo‘l qo‘yiladi. Ammo birlamchi chulg‘amning magnitlovchi kuchi shunday o‘zgaradiki, natijada transformatorning muvozanat holati saqlanib, o‘zakdagi asosiy magnit oqimi F miqdor jihatidan o‘zgarishsiz qoladi. Bu holda magnitlovchi kuchlar muvozanati quyidagicha ifodalanadi:
yoki (6)


6-rasm.Magnit oqimning hosil bo’lishi.

Demak, birlamchi tokning magnitlovchi kuchi ikkilamchi tokning magnitsizlash ta’sirini kompensatsiyalaydi. Agar (6) ifodaning ikkala tomonini W₁ ga bo‘lsak, magnitlovchi kuchlar tenglamasidan toklar tenglamasiga o‘tish mumkin:
(7)
Bu erda kattalik ikkilamchi tokning magnitsizlash ta’sirini muvozanatlovchi birlamchi tokning tashkil etuvchi hisoblanadi. SHuning uchun bu kattalik ikkilamchi tok deyiladi. U holda birlamchi tok:
(8)
ya’ni slat ishlash toki bilan keltirilgan ikkilamchi tokning geometrik yig‘indisiga teng. Nagruzka toki I₂ noldan boshlab, tok I₁ esa salt ishlash toki I₀ dan boshlab ortadi. Salt ishlash toki nominal tokning ulushini tashkil etadi. Taxminiy hisoblashlarda deyish mumkin.
Nagruzka toki I₂ ning o‘zgarishi bilan tok I₁ ning tashqi ta’sirisiz o‘z-o‘zidan o‘zgarishi transformatorning o‘z-o‘zidan rostlanishi deyiladi. Buni nagruzka rejimi uchun qurilgan vektor diagrammadan (6-rasm) ko‘rish qulay. U holda ikkilamchi zanjirning nagruzka rejimidagi elektr muvozanati tenglamasi Kirxgofning ikkinchi qonuniga binoan

bu erda: U₂ –ikkilamchi chulg‘am uchlaridagi kuchlanish; - ikkilamchi chulg‘amdagi kuchlanishning aktiv pasayishi; E_2S- tarqalgan magnit oqimi F_2S tufayli induksiyalangan EYUK.
F_2S ikkilamchi chulg‘amdagi kuchlanishning induktiv pasayuvi bilan kompensatsiya qilinadi, u holda

yoki
(8)
Salt ishlash rejimi uchun chizilgan vektor dianrammani asos diagramma hisoblab, unga (8) va (9) tenglamalar yordamida transformatorning nagruzka rejimidagi vektor diagrammasini qo‘shib quramiz (7-rasm).