1. Urush olib borishni xalqaro-huquqiy tartibga solish. Xalqaro gumantar huquq tushunchasi


Download 34.31 Kb.
Pdf ko'rish
Sana16.02.2023
Hajmi34.31 Kb.
#1204356
Bog'liq
18-mavzu Qurolli ziddiyatlar davrida xalqaro huquq



1. Urush olib borishni xalqaro-huquqiy tartibga solish. Xalqaro gumantar huquq
tushunchasi.
2. Urushning boshlanishi va uning huquqiy oqibatlari.
3. Harbiy harakatlar ishtirokchilari.
4. Urush olib borishning usul va vositalarini tartibga soluvchi xalqaro-huquqiy normalar.
5. Urush qurbonlari va madaniy qadriyatlarni xalqaro-huquqiy himoya qilish.
6. Betaraf davlatlar.
7. Urushning tamom bo‘lishi va uning huquqiy oqibatlari.
1. Urush olib borishni xalqaro-huquqiy tartibga solish. Xalqaro 
gumantar huquq
tushunchasi
Xalqaro gumanitar huquq normalari faqat tinchlik davrida emas, balki urush va qurolli
ziddiyatlar davrida ham amal qiladi. Ikkinchi jahon urushidan so‘ng 200 dan ortiq qurolli
to‘qnashuvlar va ziddiyatlar bo‘lib o‘tdi. Ular o‘zining ijtimoiy xarakteri va maqsadidan
(davlatlararo, fuqarolik urushi), qonuniyligi (mudofaa, milliy-ozodlik, BMT Ustaviga asosan
harbiy sanksiyalar) yoki noqonuniyligi (agressiv urushlar, urush agressiyasi)dan qat’i
nazar, harbiy ziddiyatlar qatoriga kiradi.
Bunday xalqaro huquqiy normalar urush qonunlari va an’analari yoki xalqaro gumanitar
huquq deb ataladi.
Xalqaro gumanitar huquqi — qurolli mojarolar davrida qo‘llaniladigan, qurolli kurash olib
borishning ma’lum usullari va vositalarini qo‘llashni taqiqlovchi yoki cheklovchi, bunday
kurashlar davomida inson huquqlarini ta’minlovchi va ular buzilganligi uchun xalqaro-
xuquqiy javobgarlikni belgilovchi yuridik normalar va tamoyillar tizimidir.
Xalqaro hukuqning ushbu sohasi turli manbalarda turlicha: qurolli mojarolar davrida
qo‘llaniladigan huquq, xalqaro gumanitar huquq, urush huquqi, qurolli mojarolar huquqi,
urush qonunlari, odatlari va hokazolar tarzida nomlanadi.
Xalqaro huquqning amaldagi normalari xalqaro qurolli ziddiyatlarga ham, xalqaro
maqomga ega bo‘lmagan qurolli ziddiyatlarga ham taalluqlidir.
Davlatlar va boshqa ishtirokchilarning qurolli to‘qnashuvlar davridagi faoliyatini tartibga
solib turuvchi xalqaro-huquqiy jihatlar orasida 1899 va 1907 yilgi Gaaga konvensiyalari
alohida o‘rin tutadi. Ushbu konvensiyalar urush harakatlarining boshlanishi, quruqlikdagi
urushning qonun-qoidalari, betaraf davlat va shaxslarning quruqlik yoki dengizdagi urush
harakatlaridagi huquq va majburiyatlar, savdo kemalarini harbiy kemaga aylantirish
borasidagi tartib-qoidalar keltirilgan. Mazkur tartib-qoidalar 1949 yilgi Jeneva
konvensiyasida o‘zining aksini topgan.
2. Urushning boshlanishi va uning huquqiy oqibatlari


Xalqaro gumanitar huquq urushning oldindan e’lon qilinishini talab etadi.
1907 yilda qabul qilingan III Gaaga konvensiyasi davlatlar o‘rtasidagi urush harakatlari
ogoxlantirishdan boshlanishini talab qiladi. U ikki xil shaklda bo‘lishi mumkin:
birinchisi — asosiy ravishda urush e’lon qilish;
ikkinchisi — 
ultimatum
, ya’ni bir davlatning ikkinchi davlatga e’tirozlari bajarilmasa,
ushbu davlatlarga qarshi urushni boshlashidir.
Xalqaro gumanitar huquqda asosan urush e’lon qilinishi agressiyaning bir turi sifatida
e’lon qilinsada, urush boshlanishini oldindan e’lon qilinmaslik bu jinoyatni yanada
og‘irlashtiradi.
Urush holatining boshlanishi amalda urush harakatlari boshlanmasa ham bir qancha
xalqaro-huquqiy oqibatlarni keltirib chiqaradi.
Urush holati oqibatlariga urushayotgan davlatlar o‘rtasida barcha aloqalar (masalan,
diplomatik, konsullik, savdo va boshqalar)ning to‘liq to‘xtatilishi kiradi. Ularning
diplomatik va boshqa vakolatxonalari yopiladi, vakolatxona xodimlari esa o‘sha davlat
hududini tashlab chiqib ketadi.
Urushayotgan davlatlar o‘rtasidagi shartnomalar (ularning turlari va xarakteriga qarab)
to‘xtatiladi yoki bekor qilinadi. Urush boshlanishiga mo‘ljallab ishlab chiqilgan
shartnomalar (Gaaga va Jeneva konvensiyalari) amalga kiritiladi, ya’ni kuchga kiradi.
Urush harakatlari urushayotgan davlatlar hududida ham, xalqaro hudud (masalan, ochiq
dengiz)da ham olib boriladi. Ushbu hudud tarkibiga urushayotgan davlatlarning quruqlik,
suv va havo hududlari hamda ochiq dengiz va uning ustidagi havo bo‘shlig‘i kiradi. Betaraf
davlatlar va doimo betaraf davlatlar hamda betaraf hududlarda urush harakatlari olib
borilishi mumkin emas. Ushbu hududlar maxsus shartnomalarga asosan harbiy harakatlar
olib boriladigan hududlar qatoridan olib qo‘yiladi. Ushbu hududlarga Magelan bo‘g‘ozi,
Sues kanali, Aland orollari, Antarktika, Iroq va Saudiya Arabistoni o‘rtasidagi betaraf
hudud kiradi. Urush harakatlari olib boriladigan hududdan davlat hududining ayrim
qismlari maxsus(masalan, sanitar) zona va joylar sifatida chegaralab qo‘yilishi mumkin.
Zamonaviy xalqaro gumanitar huquq ochiq shaharlar va katga madaniy merosga ega
bo‘lgan markazlar ham urush harakatlari olib boriladigan hududlar qatoridan chiqaradi.
Ikkinchi jahon urushi davrida Parij va Rim ochiq shahar deb e’lon qilingan. Ushbu
normalar 1954 yilda qabul kdlingan madaniy boyliklarni himoya kilish borasidagi Gaaga
konvensiyasida 180 modda hamda 1949 yilgi Jeneva konvensiyasiga 1-Qo‘shimcha Protokol
(59-60-moddalar)da o‘z aksini topgan.
3. Harbiy harakatlarning ishtirokchilari
Urush davrida amalda bo‘ladigan va xalqaro gumanitar huquqqa tegishli bo‘lgan asosiy
tamoyillaridan biri bu urush davrida faqat dushmanning qurolli kuchlariga qarshi (tinch
aholisiga emas) harbiy harakatlarning oldi olib borilishdir. Tinch aholi har doim daxlsiz
deb hisoblanadi. Qurolli kuchlar bilan tinch aholini ajratmagan holda yoppasiga urush
harakatlari olib borilishi xalqaro jinoyatdir. Huquqiy jihatdan qaraganda qurolli kuchlar


ham: kombatantlar (jang qiluvchilar) va nokombatantlar (jangda qatnashmaydiganlar)ga
bo‘linadi.
Kombatantlar — qurolli kuchlar tarkibiga kiruvchi va shaxsan urush harakatlarida
qatnashish huquqiga ega bo‘lgan shaxslardir(1977 yilgi Qo‘shimcha protokolning 43-
moddasi, 2-bandi). Ular qo‘lga qurol olib dushmanga qarshi urush harakatlari olib
boradilar va faqat ularga nisbatan harbiy zo‘rovonlik, yo‘q qilishgacha bo‘lgan chora-
tadbirlarni qo‘llash mumkin. Ular dushman qo‘liga tushib qolsalar, harbiy asirlarga
aylanadilar. Ular tarkibiga:
1.Doimiy qurolli 
kuchlarning shaxsiy tarkibi
;
2. Doimiy bo‘lmagan kuchlar — partizanlar, ko‘ngillilar, lekin shu shart bilanki,
- ushbu otryadlarga bosh-qosh bo‘ladigan javobgar shaxs bo‘lsa,
- uzoqdan yaqqol ko‘zga tashlanadigan belgilari bo‘lsa,
- o‘z harakatlarida urushning qonun va urf-odatlariga amal qilsalar,
- har bir qurolli to‘qnashuvlarda ochiq holda, xususan urush oldidan saflanganda dushman
ko‘z oldida (optik asboblar yordamida ham aniqlanishi mumkin) ochikdan-ochiq qurol olib
yursalar;
3. Uchinchidan, dengiz savdo kemalari va fuqaro samolyotlari ekipajlari, (agar ular harbiy
kema va samolyotlarga aylantirilgan bo‘lsa);
4. To‘rtinchidan, milliy-ozodlik urushida qatnashayotgan jangchilar;
5. Beshinchidan, bosib olingan hududlar aholisi (agar ular dushman bostirib kelganda
doimiy qo‘shinga aylanishga ulgurmay qo‘llariga qurol olib jang qilsalar va qurol olib
yurib, urush qonunlari va urf-odatlariga rioya etsalar) tarkibi kiradi.
YOllanganlar kombatantlar sifatida tan olinmaydi. Ushbu shaxslar haq to‘lash evaziga
noqonuniy (mustamalakachilik, irqchilik kabi) rejimlarni himoya qiladilar. YOllanganlar
xalqaro gumanitar huquq ta’siri doirasida bo‘lmay, jinoyatchilar sifatida jazolanadi.
BMTda yollanma askarlarni yollash, ulardan foydalanish, yordam ko‘rsatish va ularni
o‘qitishga qarshi qaratilgan konvensiyani ishlab chiqish bo‘yicha maxsus qo‘mita tashkil
etilgan. YOllanma askarlarga harbiy instruktorlar va maslahatchilar tarkibi kirmaydi.
Ushbu shaxslar ikki tomonlama shartnomalarga asosan qurolli kuchlarni shakllantirish,
harbiy kadrlar va qo‘shinni janglarga tayyorlash maqsadida jo‘natiladi. Lekin ular shaxsan
harbiy harakatlarda qatnashmaydilar.
Urush davrida harbiy josus va harbiy razvedkachi tushunchalarini ajrata olish masalasi
paydo bo‘ladi. Harbiy josus o‘z shaxsiyatini va o‘z 
faoliyatini berkitib
, dushman qurolli
kuchlari to‘g‘risida xufyona tarzda ma’lumot yig‘adi. Harbiy razvedkachilar josuslardan
farqli o‘laroq dushman hududiga o‘z harbiy kiyim-boshlarida kirib oladilar va dushman
qo‘liga tushib qolgudek bo‘lsalar, harbiy asirlar sifatida tan olinadilar.
Urushayotgan tomonlarning qurolli kuchlari tarkibiga nokomba-tantlar ham kiradi. Ular
kombatantlardan farqli ravishda faqat qurolli kuchlarning faoliyatini ta’minlab berish
bilan shug‘ullanib, faqat o‘zlarini himoya qilish uchungina qurol ishlatishlari mumkin.
Nokombatantlarga tibbiyot xodimlari va indendentlar tarkibi, harbiy yuristlar, muxbirlar,
reportyorlar, diniy shaxslar kiradi.


Nokombatantlarga nisbatan qurol ishlatilishi mumkin emas. Lekin ular vaziyat ta’siri
ostida urush harakatlarida va janglarda qatnashsalar, kombatantlarga aylanadilar.
Dushman asirligiga tushib qolsalar, ularga ham harbiy asirlar rejimi tadbiq etiladi (tibbiyot
xodimlari va diniy arboblardan tashqari, ular o‘z vazifalarini bajarishni to‘xtatmaydilar).
Parlamentyorlar alohida huquqiy maqomga ega. Parlamentyor — harbiy qo‘mondonlik
tomonidan dushman harbiy qo‘mondonligi bilan muzokaralar olib borishi uchun
tayinlangan shaxsdir. 1907 yilgi IV Gaaga konvensiyasiga asosan, parlamentyor, unga
hamrohlik qiluvchi trubachi, gornist yoki barabanchi, bayroq ko‘tarib olgan shaxs va
tarjimon daxlsizlik huquqidan foydalanadilar.
Parlamentyorning alohida xususiyati oq bayrokdir. Parlamentyor dushman tomonidan
qabul qilinishi yoki qaytarib yuborilishi mumkin. Nima bo‘lganda ham u orqaga — o‘z
qo‘shini hududiga qaytish uchun xavfsizlik chora-tadbirlari bilan ta’minlanishi mumkin.
Parlamentyorlarning daxlsizligini buzish yoki ularni o‘ldirish harbiy jinoyatlar turiga
kiradi.
4. Urush olib borishning usul va vositalarini tartibga solib turuvchi xalqaro-huquqiy
normalar
1907 yilgi Gaaga konvensiyasi "urushayotganlar o‘z dushmanlariga ziyon etkazishning
barcha vositalaridan foydalana olish huquqiga ega emaslar deb nomlanuvchi maxsus
normaga ega. Xalqaro gumanitar huquq nuqtai nazaridan urushni olib borishning
vositalari ruxsat etilgan (huquqqa mos) va ruxsat etilmagan(hukuqqa xilof) vositlarga
bo‘linadi.
Huquqqa zid deb urush vaqgidagi xalqaro gumanitar huquq tamoyillari va normalariga
qarama-qarshi bo‘lgan barcha turdagi qurol-yaroqlar tan olinadi. Ushbu qurollarga yalpi
qirg‘in qurollari, keragidan 
ortiqroq jabr beruvchi
, tabiatga katta, uzoqqa mo‘ljallangan va
jiddiy ziyon etkazuvchi vositalar kiradi.
Ruxsat etilmagan, huquqqa xilof bo‘lgan vositalar muayyan xalqaro shartnomalarda man
etish ob’ekti emas. Bular yadroviy, neytron, radiologik va boshqa turdagi qurollar:
infratovush (insonning ichki organlariga zarar etkazish uchun), genetik (inson nasliga
zarar etkazish uchun), etnik (aholining alohida guruhlariga tanlab zarar etkazish uchun),
psixotrop (harbiy maqsadlarda inson ruhiyatiga ta’sir ko‘rsatish maqsadida), geofizik
(tabiat va iqlimni sun’iy ravishda o‘zgartirish uchun).
Xalqaro gumanitar huquq nuqtai nazaridan shu narsani aytish lozimki, to‘liq man etilgan
holat bo‘lmasa ham ushbu turdagi qurollar ruxsat etilmagan, qonuniy qurollar sirasiga
kirmaydi.
SHu bilan birga xalqaro gumanitar huquq urush olib borishning ayrim usullarini cheklaydi
yoki man etadi. Ularga asosan munofiq usullar kiradi. Xalqaro gumanitar huquq azaddan
davlatlarga urushda munofiq usullardan foydalanishni man etgan. 1907 yilgi IV Gaaga
konvensiyasi:
birinchidan, dushman qo‘shinlariga yoki aholisiga tegishli shaxslarni sotqinlik bilan
o‘ldirish yoki yarador qilish;
ikkinchvdan, taslim bo‘lganlarni o‘ddirish yoki yarador qilish;


uchinchidan, hech kimga raxm qilinmaslik to‘g‘risida e’lon qilish;
to‘rtinchidan, parlamentyorlik yoki milliy bayroqdan, Qizil Xoch bayrog‘idan, harbiy
belgilar va dushmanning harbiy kiyim-boshi-dan noqonuniy tarzda foydalanish singari
munofiq usullarni man etadi.
Jeneva konvensiyasiga qo‘shimcha sifatida qabul qilingan 1977 yilgi Birinchi qo‘shimcha
Protokol noinsoniy harakatlarga baho berib, uni xalqaro-huquqiy himoya borasida
ishonchni aldash deb tushuntiradi. Masalan, sulx to‘g‘risida muzokaralarni go‘yo olib
borishga o‘xshatish, kasallik yoki yarador bo‘lishga o‘xshatish, so‘zsiz taslim bo‘lishga
simulyasiya qilish.
Xalqaro gumanitar huquq harbiy hiylalarni man etmaydi, chunki ular xalqaro gumanitar
xuquq tomonidan beriladigan himoyalarga tegishli bo‘lgan chora-tadbirlarni ko‘zlab
dushman ishonchini aldamaydi. Ular sirasiga maskirovka ishlatish, chalg‘ituvchi
operatsiyalarni qo‘llash, qo‘shinlarni bir joydan ikkinchi joyga aldab ko‘chirish, dushmanga
yolg‘on axborot berish va boshqalar kiradi.
Urush olib borishning man etilgan usullariga turli sabablarga ko‘ra himoya qilinmagan uy-
joylarni yoki inshootlarni bombardimon qilish, madaniyat obidalari, machit, 
cherkovlar
,
gospitallarni yo‘q qilish yoki ularga ziyon etkazish kiradi. SHaharlar va aholi yashaydigan
joylarni talashga ham yo‘l qo‘yilmaydi.
1977 yilgi konvensiya tabiiy muhitga bo‘lgan barcha sun’iy aralashishlar, masalan, er
tizimi, tarkibi va dinamikasiga sun’iy ta’sir ko‘rsatish (biota, litosfera, gidrosfera,
atmosfera) yoki koinotga ta’sir ko‘rsatishni taqiqlaydi. Harbiy maqsadlarda sun’iy ravishda
er qimirlash, tegishli rayonning ekologik muvozanatini buzish, ob-havoni o‘zgartirish
(bulut, yog‘ingarchilik, dovullar, shtormlar), iqlimni o‘zgartirish, okean oqimlarini
o‘zgartirish, ozon qatlamini, ionosferani o‘zgartirishni man etadi.
Xalqaro gumanitar huquq urush olib borishning vahshiylarcha usullarini ham man etadi.
Ular sirasiga, masalan, aholiga qat-tiqqo‘llik munosabatida bo‘lish, garovga olish va
garovga olingan-larni o‘ldirish, kaltaklash va qiynoqqa solishdan foydalanish kiradi.
1977 yilgi Birinchi qo‘shimcha Protokol hech kimni tirik qoldirmaslik to‘g‘risida buyruq
berish, dushmanni shu vosita bilan qo‘rqitish yoki urush haraktlarini shu asosda olib
borish usuli sifatida foydalanishni man etadi.
5. Urush qurbonlari va madaniy qadriyatlarni xalqaro-huquqiy himoya qilish
Urush qurbonlariga harbiy asirlar, kasallar va yaradorlar, dengizdagi qurolli kuchlar
tarkibidagi 
kema halokati qurbonlari
, shuningdek, bosib olingan hududlardagi tinch aholi
kiradi. Ushbu shaxslarning har bir toifasi 1949 yilgi Jeneva konvensiyasi va 1977 yilgi
Qo‘shimcha protokollarning tegishli to‘rtta konvensiyasi himoyasida bo‘ladilar.
Ushbu xalqaro-huquqiy hujjatlarga asosan, urush qurbonlari nima bo‘lsa ham hech qanday
kamsitishlarsiz (irqi, terining rangi, dini, jinsi, kelib chiqishi yoki moddiy
ta’minlanganligidan qat’i nazar) himoya bilan ta’minlanishga va ularga nisbatan insoniy
munosabatda bo‘lishga haqlidirlar. Ularning hayotiga qasd qilish va shaxsiy daxlsizligini
buzish, xususan o‘ldirish, tan jarohati etkazish, noinsoniy munosabatda bo‘lish, qiynoqqa
solish, insoniy qadriyatiga tegish, haqoratomuz munosabatda bo‘lish, sud ishtirokisiz xukm


chiqarish va jazoni ijro etish, sodir etilmagan huquqbuzarlik uchun, shuningdek, umumiy
tarzda jazolash man etiladi.
Bolalar alohida himoya va vasiylikka egadirlar. Ayollarga alohida hurmat bilan qarash
ta’kidlab o‘tiladi.
Harbiy asirlarga nisbatan urushayotgan tomonlar insoniy munosabatda bo‘lishlari lozim.
Ularni o‘ldirish, jismoniy ziyon etkazish, ular asosida ilmiy yoki tibbiy tajriba o‘tkazish man
etiladi. Ular vaqtincha dushman qo‘lida hisoblanib, dushman tomoni ularning taqdiriga
to‘liq javob beradi. SHuning uchun urushayotgan tomonlar harbiy asirlarni zo‘ravonlik va
qo‘rqitishlardan, haqoratlardan himoya qilib, ularning shaxsi va qadr-qimmatlarini
hurmat qilmog‘i darkor, ayol jinsidagi 
harbiy asirlarga nisbatan
, erkaklarga qilingandek
munosabatda bo‘lish, ularga hech qanday qiynash usullarini qo‘llamasliklari va ularni
qandaydir ma’lumotlar olishga majbur qilmasliklari lozim. Harbiy asir faqat o‘zining
familiyasi, ismi, ota ismi, unvoni, tug‘ilgan vaqti va shaxsiy raqamini aytishga majbur.
Harbiy asirlar o‘z mehnatiga haq olishlari, harbiy hayot uchun xavfli va qadr-qimmatni
pastga uruvchi ishlarga jalb qilinmasliklari lozim. Harbiy asirlar o‘zlari uchun maxsus
mo‘ljallangan lagerlarda joylashtirilishi mumkin. Ular oziq-ovqat, kiyim-kechak va tibbiy
yordam bilan ta’minlanishlari lozim.
Umumiy tarzdagi jazolar man etiladi. Harbiy asirlarga yakka tartibda intizomiy va jinoiy
jazo qo‘llanishi, lekin faqat bir qilmish yoki jinoyat uchun bitta jazo berilishi mumkin.
Harbiy asirning qochib ketishi jinoiy xatgi-harakat emas, agar u muvaffaqiyatli amalga
oshmasa, faqat intizomiy jazoga tortilishi mumkin.
Urush tugaganidan so‘ng davlatlar barcha harbiy asirlarni maxsus kelishuvlar asosida
umumiy repatriatsiya (qaytarish) tartibida doimiy yashash joylariga qaytarishlari lozim.
Qisman bo‘lgan repatriatsiya urush tugagunga qadar ham o‘tkazilishi mumkin.
Urushayotgan tomonlarning qurolli kuchlari tarkibidagi shaxslar yarador yoki kasal
bo‘lganlarida maxsus ximoyaga ega. 1949 yilgi Jeneva Konvensiyalari va 1977 yilgi
Qo‘shimcha protokollar urushayotgan tomonlarga dushmanning yarador kasallariga tibbiy
yordam ko‘rsatilishi va xuddi o‘z askarlariga ko‘rsatilgan mulozamat amalga oshirilishi
lozim. Urushayotgan tomonlar yarador bo‘lgan kasallar va o‘lganlarning familiyalarini
e’lon qilishlari, ularni dafn etishlari, o‘g‘irlikning oldini olish, mahalliy aholiga (dengizda
betaraf davlatlar harbiy va savdo kemalariga) yaradorlar, ularga yordam ko‘rsatishlariga
ruxsat berishga hamda dushmanning gospital kemalariga bosib olingan portlardan chiqib
ketish uchun ruxsat berishga majburdir.
Sanitar guruhlari (sanitar otryadlari, gospitallar, poezdlar, kemalar, samolyotlar) harbiy
harakatlar ob’ekti bo‘la olmaydi, ular daxlsizdir. Sanitar xizmatlarining ajratib ko‘rsatuvchi
asosiy belgisi qizil xoch
, qizil yarim oy yoki qizil sher tasvirlangan oq bayrokdir. Gospital
kemalar tegishli emblemalarga ega bo‘lgan oq rangga bo‘yalishi lozim.
Urushayotgan tomonlar barcha kasallar, yaradorlar, harbiy asirlar hamda ularning o‘limi
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tezlik bilan SHvetsariyada joylashgan harbiy asirlar ishlari
bo‘yicha Markaziy axborot agentligiga etkazishi lozim.
Harbiy harakatlar oqibatlaridan tinch aholi va harbiy bo‘lmagan ob’ektlar xalqaro-huquqiy
himoya ostidadir.
Tinch aholi daxlsiz. Ular zo‘ravonlik ob’ekti bo‘lishi mumkin emas. Tinch aholiga insoniy
munosabatda bo‘lib, ularni zo‘ravonlik, qo‘rqitish, terror va haqoratlardan himoya qilish
darkor. Ular repressaliyalar ob’ekti bo‘lishlari mumkin emas. Tinch aholining yashashi


uchun zarur bo‘lgan ob’ektlar (qoramol, ekinlar, oziq-ovqatlar, suv zahiralari)ga hujum
qilish va yo‘q qilish man etiladi.
Urushayotgan davlatlardan birining hududi vaqtincha okkupatsiyaga tushib qolishi
mumkin. Bu holda ushbu hudud harbiy okkupatsiya rejimini oladi, shuning uchun
suverenitet okkupant tomonga o‘tmaydi va anneksiya deb hisoblanmaydi.
1907 va 1954 yillardagi Gaaga konvensiyalari va 1949 yilda qabul qilingan Jeneva
konvensiyalariga asosan bosib oluvchi tomon bosib olingan hududda cheklanmagan
erkinlikka ega emas, balki bir qancha majburiyatlarni o‘z zimmalariga oladi. Ular jamoat
tartibini qayta tiklash, aholi osoyishtaligini, ularni oziq-ovqat, sanitar jihozlari bilan
ta’minlash, madaniy boyliklar saqlanishiga qaratilgan barcha chora-tadbirlarni ko‘rishlari
lozim.
6. Betaraf davlatlar
Betaraf davlatlarning quruqlikdagi urushda huquq va majburiyatlari V Gaaga konvensiyasi
bilan, dengizdagi urushda esa — XIII Gaaga konvensiyasi (1907) bilan tartibga solinadi.
Ushbu Konvensiyalarga asosan betaraf davlatlarning hududi urush harakatlari bo‘layotgan
hudud (urush teatri) bo‘la olmaydi, ushbu hudud urushayotganlar tomonidan harbiy
maqsadlarda foydalanilishi mumkin emas.
Bunday hududlarda harbiy otryadlarni tuzish ishlari olib borilishi mumkin emas.
Urushayotgan tomonlar betaraf davlatlar hududiga qurolli qo‘shinlarini olib kirishlari
mumkin emas, agar ular olib kirilsa, betaraf tomon bo‘lgunicha ularni internirovat qilishi
lozim. Betaraf davlat hududiga bo‘lgan barcha xurujlar qurolli kuchlar yordamida
qaytarilishi mumkin.
Betaraf davlatlar hech qanday cheklashlarsiz va to‘siqlarsiz boshqa betaraf va
urushayotgan tomonlar bilan savdo-sotiqni amalga oshirishlari mumkin. Lekin betaraf
davlatlar harbiy maqsadlarda foydalanilishi mumkin bo‘lgan kemalar, qurol-yarog‘, o‘q-
dorini urushayotgan tomonga bermasliklari lozim. Ular harbiy kontrabanda bo‘lib,
urushayotgan tomonlar uni musodara qilishlari mumkin. Dengiz urushlarida urushayotgan
tomonlarning kemalari betaraf davlatlar qatnovlari va dengiz hududlarida 24 soatdan ortiq
bo‘lishlari mumkin emas.
7. Urushning tamom bo‘lishi va uning huquqiy oqibatlari
Urushning tamom bo‘lishi xalqaro-huquqiy jihatdan urush 
holatlarining tugatilishi
, ya’ni
urushayotgan tomonlar o‘rtasida tinchlik munosabatlarining qayta tiklanishidir. Davlatlar
urush oqibatida to‘xtatilgan diplomatik, konsullik va savdo aloqalarini qayta tiklaydilar,
fuqarolar (yuridik shaxslar)ga bo‘lgan cheklashlarni olib tashlaydilar, chunki ular urush
vaqtida dushman bo‘lgan davlat fuqarolari sifatida qabul qilinar edi.
Urush holatini to‘xtatish harbiy harakatlarni to‘xtatish demakdir. Urush harakatlari
to‘xtatilishining eng ko‘p tarqalgan shakli — sulh tuzishdir. U kichik bir hududda (frontning

Download 34.31 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling