1 Вариант Materiallar qarshiligi fani o‘z rivojlanish tarixiga ega

yoki uch o'qli kuchlanganlik xolati deb yuritiladi

Agar ko'rilayotgan nuqta atrofidan shunday parallelepiped ajratish mumkin bo'lsaki, uning barcha qirralarida kuchlanishlar mavjud bo'lsa, bunday kuchlanish holati hajmiy yoki fazoviy kuchlanish holati deyiladi
Bu yuzachalar bosh yuzachalar deyilib, unda hosil bo'lgan kuchlanishlar esa bosh kuchlanishlar deb ataladi (shunday natija tekis kesimlarning inertsiya momentlarida ham olingan edi). Bosh yuzalar va bosh kuchlanishlar. muhandislik konstruktsiyalarini hisoblaganda nuqta orqali o'tgan barcha yuzalarda hosil bo'ladigan kuchlanishlarni bilish shart emas, faqat kuchlanishlarning eng katta va kichik qiymatlarini aniqlash etarli. Shuning uchun bosh kuchlanishlarni va bu kuchlanishlar hosil bo'layotgan bosh yuzalarni aniqlash asosiy masalalardan biri bo'ladi. Tekshirilayotgan nuqtadan o'tuvchi bosh yuzachalar _z, _y kuchlanishga ega bo'lgan yuzachalarga nisbatan  burchakka burilgan bo'lsin. Ixtiyoriy qiya yuzada hosil bo'ladigan kuchlanish _ ni  burchak funktsiyasi ((5.5)ga asosan) deb qarab,  bo'yicha birinchi tartibli hosila

olamiz va uni nolga tenglaymiz

Jismga qushni ikkinchi jismdan unadigan kuchlar sirtqi kuchlar deyiladi. Jismning barcha ichki nuqtalariqa ta’sir qiluvchi kuchlar hajmiy kuchlar deyiladi. Bunga harakatlanayotgan jismda hosil bo’ladigan inersiya kuchi misol bo’ladi.

Tayanchlarda hosil bo’lgan reaksiya kuchlarni reaktiv kuchlar deb ataladi




(a)

(b)

(b)


1. To‘plangan kuch ta’siridagi oddiy balka.

2.Tekis taqsimlangan kuchlar ta’siridagi oddiy balka.

Sirtqi kuchlar ham ikki turga
bo’linadi

Agar tashqi yuklamalar ta'sirida sterjen ko'ndalang kesimlarida shu ko'ndalang kesimga tik ichki kuchlar momenti hosil bo'lsa egilish yuzaga keladi. Agar sterjen kesimlarida faqat ichki kuchlar momenti - M hosil bo'lsa, sof egilish, momentdan tashqari ko'ndalang kuch Q ham hosil bo'lsa ko'ndalang egilish deyiladi. To‘g‘ri o‘qli bruslarning markaziy cho‘zilishi, siqilishi va buralishida dastlabki to‘g‘ri o‘qi, deformatsiyadan keyin ham to‘g‘riligicha qolishi materiallar qarshiligi fani cho‘zilish (siqilish) va buralish boblaridan ma’lum.