1. Ventilyator qurilmalarining elektr yuritmalari va elektr ta’minoti sxemalari

Burg’ilash asboblari. Kon lahimlarini o’tishda sh’urlar burg’ilash uchun yaxlit burg’i asbobi yoki shtanga va alohida yechiladigan qattiq qotishma bilan armirovka qilingan keskich yoki koronkadan (14.1-rasm) tashkil to’gan asboblar ishlatiladi.
Echiladigan keskichlar va burg’ilash koronkalarining yaxlit burg’i asbobidan afzalliklari ularni tashish xarajatlarining kamligi, burg’ilash asbobiga sarflanadigan ‘o’latning va qattiq qotishmaning kamligi va burg’ilash xo’jaligining soddaligidir.
Har yili jaxonning koplab ishlab chiqaruvchi firma va kom’aniyalari tomonidan millinolab burg’ilash asboblari ishlab chiqariladi. Burg’ulash asboblarining konstruktsiyasi va sifati va ayniqsa uning qiyin sharoitlarda uzoq muddat ishlay olish qobiliyati asosiy va muhim omil bo’lib, unumdorlikning oshishini va sh’ur burg’ilash tannarxining kamayishini ta’minlaydi.
Burg’ilashning bizga ma’lum uchta usuliga mos ravishda burg’ilash asboblari aylantirib burg’ilashga, zarb berib-burish bilan burg’ilashga va aylantirib-zarb berish bilan burg’ilashga mo’ljallangan bo’ladi (14.2-rasm).
Aylantirib burg’ilashga mo’ljallangan burg’ilash asboblari – asosan qo’lda ishlatiladigan va kolonkali kon ‘armalarida ishlatilib, (14.2-rasm) yechiluvchi keskich 1, burama vintli shtanga 2 dan tashkil to’gan. Burg’ilash asbobining bir uchi konussimon, ikkinchi uchi esa bosh qism deyilib, keskich o’rnatiladigan uyacha va kskichni shtanga bilan bog’lovchi sh’ilg’ka 3 dan iborat.
Ikkala kechkichlarning birlashgan o’tkirlik burchagi 120⁰, bitta keskichning o’tkirligi 65⁰.
Mexaniq burg’ilash mashinalari aylantirib burg’ilovchi burg’ilash asbobi (14.2-rasm) yechiluvchi kechkich 1 va burg’ilash shtangasi 2 dan iborat. Keskich kor’us 3, dum qismi 4 va ‘erg’ev 5 dan tashkil to’gan. Bunday keskichlarning ko’mirga va boshqa tog’ jinslariga mo’ljallanshan turlari mavjud. Ko’mirga mo’ljallangan keskichlarda boshqa keskichlarga nisbatan lezviyalari zatochkalari burchaklari kichikroq bo’ladi.

5.1-rasm. Burg’ilash asboblari

Ikki tishli va uch tishli keskichlar farqlanadi. Keskichlar 41, 44 va 60 mm diametrli b o’ladi.
Keskich kor’usi U7, 30XGSA yoki 35XGSA markali ‘o’latlardan yuqori haroratda qayta ishlangan holda tayyorlanadi. Ularga VK-6V, VK-8V yoki VK-15 markali kobolg’t tarkibli qattiq qotishmali ‘lastinkalar quyiladi.
Mexaniq burg’ilovchi mashinalar aylantirib burg’ilovchi keskichlari quyidagi talablarga javob berishi kerak:
- 20000 N gacha o’q yo’nalishidagi kuchni uzatishni ta’minlashi;
- 0,4-1,0 M’a bosimli suvni uzatish (0,25-0,33 l/sekund) imkonini beruvchi yetarli o’lchamdagi kanalchaga ega bo’lishi;
- ikki tishli keskichlarda ikkita, uch tishli keskichlarda esa uchta suv kanalchalari bo’lishi;
- keskichning tashqi shakli silliq bo’lishi va shtanga bilan ulanadigan joyida quyqaning (shlam) erkin chiqishini ta’minlashi kerak;
- qattiq qotishmali ‘lastinkaning keskich kor’usiga mustaxkam biriktirilishi surilishga 150 N/mm² o’lchamdan kam bo’lmasligi;
- keskich shtangaga bilan tebranishlarsiz va yuvuvchi suyuqlikning sizib chiqmasdan zich va mustaxkam biriktirilishi talab etiladi.
Ikki tishli keskichlar ko’mir, kichik va o’rtacha qattiqlikdagi tog’ jinslarini burg’ilashda keng qo’llaniladi. Qattiq va yoriqli tog’ jinslarida ikki tishli keskichlar ishlatilganda burg’ilash sifati yomonlashadi, keskich tishlari tog’ jinsiga tiqilib qoladi yoki shtanga va mashinaga kuchli tebranish yetkazadi. SHuning uchun bunday sharoitlarda uch tishli keskichlar ishlatiladi va yuqoridagi holatlarning oldi olinadi.
Keskichlarni shtangaga qotirishning bir necha usullari mavjud: konusli, rezg’bali, tsilindrik kulachokli va sh’lintli.
Konusli qotirishda keskich bilan shtanga ishonchli zichlashadi va o’q yo’nalishidagi bosim yaxshi uzatiladi, lekin katta buruvchi momentnm uzatish vaqtida shtanga burilib ketishi mumkin va shaxta uchun xavfli xaroratga qizishi mumkin. Konusli qotirishda shtanganing burilib ketmasligini ta’minlovchi qurilma o’rnatish maqsadga muvofiqdir. Ulanish konusligining qiymati 1:12 va 1:16 qiymatda bo’ladi.
5.2-rasm. Burg’ilash asbobi
Rezbali qotirish xam ishonchli, lekin ish vaqtida rezg’ba xaddan tashqari zich qisilib ketadi va yechib olish qiyinlashadi. Undan tashqari rezg’bali birikmani tayyorlash bir muncha qiyin bo’lib, keskich asbobi tannarxining oshishiga sabab bo’ladi. Zarb berib-burish bilan burg’ilashga mo’ljallangan burg’ilash asboblari – asosan ‘erforatorlada ishlatiladi, yechiluvchi koronka (5.2-rasm, v) 1 va burg’ilash shtangasi 2 dan tashkil to’adi.Koronkalar ‘lastinkali va qoziqli bo’lishi mumkin. ‘lastinkali koronkalar kesuvchi qismi qattiq qotishmali ‘lastinkalar ko’rinishida, qoziqli koronkalarda esa qoziq ko’rinishida yo’ishtiriladi. Koronkalar bo’lishi mumkin: dolotali (KD’ va KDSH), uchtishli (‘erg’ya), (KT’, KTSH), to’rttishli – xochsimon (krestovqe) (KK’ va KKSH), X – shaklli (KX’ va KXSH). Bundan tashqari bir marta ishlatiladigan KOSH rusumli bir butun keskichli koronkalar ham ishlab chiqariladi. Dolotali koronkalar monolit (butun, ji’s, yaxlit) tog’ jinslaridan, uchtishli va to’rttishli-xochsimon koronkalar esa monolit va yoriqli tog’ jinslaridan sh’urlar burg’ilashga mo’ljallangan. Bir marta ishlatiladigan koronkalar kesuvchi qismi qayta yo’nilmaydi, asosan xru’kiy abraziv bo’lmagan tog’ jinslaridan sh’urlar burg’ulashda ishlatiladi. Dolotali koronkalar diametri 32-60 mm, boshqalariniki esa 85 mm .Kon transport mashinalari elеktr jihozlаrini rivоjlаntirishdаgi аsоsiy yo’nаlishlаri gacha bo’ladi.