1 William Shakespeare

1)William Shakespeare — ingliz dramaturgi, shoir va aktyor, dunyoning eng mashhur dramaturglaridan biri, kamida 17 ta komediya, 10 ta xronika, 11 ta fojia, 5 ta poema va 154 sonetdan iborat siklning muallifi^.
Komediyalari: „Xatolar komediyasi“, „Qiyiq qizning tiyilishi“
Xronikalari:„Henry VI“, „Henry VI, „Henry VI“,„Richard III“
Oʻzbekistondagi oʻzbek va rus teatrlarida Shakespearening „Otello“, „Romeo va Juliet“, „Yuliy Sezar“, „Qirol Lir“, „Koriolan“, „Veronalik ikki yigit“, „Qiyiq qizning quyilishi“, „Yoz tunidagi gʻaroyib otlar“ singari asarlari katta muvaffaqiyat bilan qoʻyildi. Shakespearening oʻzbek tomoshabini tomonidan kashf etilishi 1935-yilda — „Hamlet“ tragediyasining Hamza nomidagi drama teatri (hozirgi Oʻzbek milliy akademik drama teatri) da sahnalashtirilishi bilan boshlangan. Shakespeare asarlarini tarjima etishda Gʻafur Gʻulom, Yashin, Uygʻun, Shayxzoda, Turob Toʻla, Q. Mirmuhamedov kabi yozuvchi va tarjimonlar ishtirok etdilar. Soʻnggi yillarda Jamol Kamol Shakespeare asarlarini bevosita ingliz tilidan oʻzbek tiliga tarjima qildi. Choʻlpon qalamiga mansub „Hamlet“ning tarjimasi esa oʻzbek tarjima sanʼatining shoh namunasi hisoblanadi.
2) Tragediya (yunoncha, tragos — „echki“ va ōdè — „qoʻshiq“ soʻzlaridan soʻzma-soʻz — „echki qoʻshigʻi“), fojea — adabiyotning dramatik tur janrlaridan biri. Qadim yunonlarda hosil xudosi Dionis sharafiga xalq bayramlari oʻtkazilgan. Bu bayramlarda echkilar soʻyilib dasturxonga tortilgan. Qiziqchilar esa echki terilarini yopinib, turli sahna tomoshalarini koʻrsatishgan. Bunday jaydari qiziqchilarni tragoslar deyishgan. Keyinchalik bu soʻz oqibati fojia bilan tugaydigan sahna asarlariga nisbatan qoʻllanila boshlagan. Tragediya doimo hayotdagi eng muhim, dolzarb hayot-mamot masalalarini koʻtarib chiqadi. Ijobiy qahromon istagi, qarashlari bilan u yashagan muhit oʻrtasidagi ziddiyat tragediyanining asosiy kolliziyasi ni keltirib chiqaradi va albatta ezgulikni eʼzozlagan, haqiqat fidoyisi, yaxshi inson fojiasi uning oʻlimi bilan tugaydi. Biroq bu qaygʻuli, faqat koʻzyosh oqizib tomosha qiladigan holat emas, balki dramaturg koʻzda tutgan ezgu gʻoyalarning tantanasi, kelajakka katta ishonch bilan yoʻgʻrilgan ijtimoiy ruhning gʻolib kelishidir. Ijobiy qahramonni mahv etgan qora kuchlar asar davomida oʻzlarining kaltabinliklari, maʼnaviy tubanliklari, taraqqiyot dushmanlari ekanlari kabi xislatlarini fosh etadilar. Fojiaviy sahna tomoshasi soʻngida qahramon halokati yovuz kuchlarning ham maʼnaviy oʻlimi bilan tugaydi.
3) Shekspir fojiasi esa asl manbadan tubdan farq qiladi. Va bu asosiy narsa - uning markaziy xarakterining xarakteri. Shekspir allaqachon mavjud syujetdan boshlab, uni shunday o'zgartiradiki, juda oddiy sarguzasht-jinoyat hikoyasi yuqori ruhiy fojia xususiyatlarini oladi. A. S. Pushkinning klassik so'zi ma'lum: "Otello tabiatan hasad qilmaydi - aksincha: u ishonadi". Shekspir jinoyat hikoyasi o‘rniga nafaqat terining rangi bilan, balki ma’naviy fazilatlari: rostgo‘yligi, to‘g‘ridan-to‘g‘riligi va bolalarchaligi bilan ham boshqalardan ajralib turadigan odam haqidagi hikoyani yozdi. ishonchlilik. Uning va Dezdemonaning sevgisi tabiiy, chunki u ham bu fazilatlarga ega, ular Romeo va Juletta yoki Makbet juftligi kabi bir-biriga yaqin. uning sevimli rafiqasi Dezdemona. Bu tuyg'u bilan, bu bilim bilan u yashay olmaydi - da'vogar, ayyor, u abadiy ayg'oqchiga, o'z xotinining josusiga aylana olmaydi. Uning fikricha, uning xiyonati haqida bilib, Otello keskin o'zgaradi: muloyimlik qo'pollikka, ishonchsizlik shubhaga aylanadi. Hamma narsada - uning har bir so'zi va ishorasida - endi u yolg'onga o'xshaydi; aniq, chunki u ilgari hech qachon bunday narsani o'ylamagan edi. Uning uyida tinimsiz o'rnashib olgan bu shubhadan xalos bo'lishning yagona yo'li - bu qaror qabul qilishdir: Dezdemonani o'ldirish. Ammo buni uddalagan Otello Dezdemonaning begunoh ekanligini, ikkalasi ham Yago mohirlik bilan to‘qib chiqqan o‘sha dahshatli fitna qurboni ekanligini bilib oladi., Va u o'zi o'ylagandek sharaf qurbonligini keltirdi. Bu so'zlarda u sodir etgan qotillikning kaliti: nomus hamma narsadan ustun bo'lgan odam illatlar yonida bo'lolmasdi, insofsizlikning jazosiz qolishiga yo'l qo'ymasdi. Qilgan ishining dahshatini tushunib, o'zini o'ldiradi - tomog'ini xanjar bilan kesib tashlaydi. Shekspir tragediyalarining aksariyat qahramonlari singari munosabatlarning nozik jihatlarida tajribasiz; Jangdagi jo'shqinlik o'rnini sevgidagi jo'shqinlik egallaydi va har bir yangi ehtiros avvalgisini almashtirib, uning dunyosini to'ldiradi. Otello xarakterining musiqiy dramaturgiyasi bir qator qarama-qarshi holatlarning almashinishidir: cheksiz g'azab, hamma narsani iste'mol qiladigan noziklik, chuqur tushkunlik, tubsiz qayg'u, to'liq bema'nilik.