1. XIX asrning oxiri — XX asr boshlarida Afrika mamlakatlari

Afrika uchun kurash. 19-asrning ikkinchi yarmidan to Birinchi jahon urushi boshlangunga qadar qitʼaning mustamlakachilikka boʻlinishi “Afrika uchun poyga” deb atalgan. Bu vaqt Yevropaning yetakchi imperialistik kuchlari oʻrtasida mintaqada harbiy amaliyotlar va tadqiqotlar olib borish uchun pirovardida yangi yerlarni egallashga qaratilgan shiddatli va shiddatli raqobat bilan ajralib turdi. Jarayon, ayniqsa, 1885 yildagi Berlin konferentsiyasida samarali bosib olish tamoyilini e'lon qilgan Bosh qonun qabul qilinganidan keyin kuchli rivojlandi. Afrikaning bo'linishi 1898 yilda Yuqori Nilda sodir bo'lgan Frantsiya va Buyuk Britaniya o'rtasidagi harbiy to'qnashuv bilan yakunlandi.1902 yilga kelib Afrikaning 90% Yevropa nazorati ostida edi. Faqat Liberiya va Efiopiya o'z mustaqilligi va erkinligini himoya qilishga muvaffaq bo'ldi. Birinchi jahon urushining boshlanishi bilan mustamlakachilik poygasi tugadi, buning natijasida deyarli butun Afrika bo'linib ketdi. Koloniyalarning rivojlanish tarixi kimning protektorati ostida bo'lganiga qarab turli yo'llar bilan o'tdi. Eng katta mulk Frantsiya va Buyuk Britaniyada, biroz kamroq Portugaliya va Germaniyada bo'lgan. Yevropaliklar uchun Afrika xomashyo, minerallar va arzon ishchi kuchining muhim manbai edi.

Fransiya mustamlakalari.
Misrda XVIII - XIX asrlar chegarasida mamluk jangchilar (asosan, qullikka tushirilgan Gruziya va Shimoliy Kavkaz aholisi) va mahalliy aholi mamlakatga bostirib kirgan Napoleon Bonapart boshchiligidagi fransuz qo`shiniga qarshi kurashda qatnashdi. Fransuz qo`shinlarining qolgan-qutgani taslim bo`lganlaridan keyin misrliklar inglizlarni haydab chiqarish uchun kurashdilar. Rasman Misr Usmonli turklar imperiyasining oliy hokimiyati ostida bo`lsa-da, amalda deyarli to`la mustaqillikni saqlab qolgan edi. 1830-yilda Fransiya Jazoirni bosib oldi. Jazoir aholisi fransuz mustamlakachilariga shiddatli qarshilik ko`rsatdi. Istilochilarga qarshi milliyozodlik kurashini olib bordLBu kurashda arablar yo`lboshchisi Abdulqodir alohida rol o`ynadi.
1847- yilda Abdulqodir qo`shini qurshab olindi va tor-mor etildi. Abdulqodirning o`zi halok bo`ldi. Ammo milliy-ozodlik kurashi to`xtab qolmadi. Jazoirliklar yana necha o`n yillar davomida istilochilarga qarshi partizanlar urushi olib bordilar.
Marokash aholisi mamlakat ichkarisiga kirib borgan portugal, ispan va fransuz mustamlakachilariga muvaffaqiyatli ravishda qarshilik ko`rsatdi. Hind okeanida Fransiya Madagaskar orolini bosib olishga bir necha bor urinib ko`rdi, lekin muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
Mustamlakachilar Afiikaning harbiy-texnikajihatdan qoloqligidan, uning xalqlari tarqoq ekanligidan, ko`pgina qabila boshliqlarining xalq manfaatlariga xiyonat qilganliklaridan foydalandilar. XIX asrning 70yillarida Afrikaning ichkarisidagi katta maydonlar hali yevropaliklarga deyarli noma'lum edi. Bu hududlarning buyuk davlatlar o`rtasida mustamlaka sifatida taqsimlanishi XIX asrning oxiri - XX asrning boshlarida tugallandi.