1. Xo‘llanish, adgeziya, kogeziya. Sorbsiya. Adsorbsiya

adsorbsiyasining kattaligi. 
(16.27) ifoda Gibbsning fundamental adsorbsion tenglamasi deb nomlanadi. 
YUza hajmga ega emas deb hisoblab, Gibbs adsorbatning yuzadagi ortiqcha 
miqdorini sirt birligiga nisbatan oldi. Gibbs adsorbsiya kattaligi quyidagi tenglama 
orqali ifodalanadi: 
bu yerda 
– i moddaning sistemadagi umumiy mollar soni, 
– i moddaning 
sistemadagi dastlabki konsentratsiyasi, 
– i moddaning muvazanat 
konsentratsiyasi, 
– fazaning hajmi, – fazalararo sirt. 

---

Sirt qatlamining qalinligi va hajmini hisobga olganda (16.28) tenglama 
quyidagi ko‘rinishga keladi: 
bu yerda 
– i moddaning sirt qatlamidagi hajmiy konsentratsiyasi, 
– i 
moddaning adsorbsiya kattaligi. 
(16.29) tenglamada gibbs adsorbsiyasining o‘lchov birligi kimyoviy 
potensialning o‘lchov birligi orqali aniqlanadi. 
(16.27) tenglama ko‘p komponentli sistemalar uchun chiqarilgan bo‘lib, 
qat’iy termodinamik munosabatni bildiradi. Lekin amalda u har doim ham qulay 
emas. Masalan, ko‘pincha qandaydir bir moddaning adsorbsiya kattaligi sirt 
taranglik bilan bog‘liqligini aniqlash kerak bo‘ladi.
Suyuqlik sirtidagi adsorbsiya bilan suyuqlikning sirt tarangligi orasida 
miqdoriy bog‘lanish borligini ham Gibbs ko‘rsatib berdi va ushbu bog‘lanishni 
quyidagi tenglama asosida ifodaladi:
bu yerda G – erigan moddaning suyuklik sirt birligiga yig‘ilgan
miqdori; C – eritma konsentrasiyasi; R – gaz konstantasi; T – absolyut 
temperatura; dσ/dS – konsentrasiya o‘zgarganda sirt trangligining o‘zgarishi.
dσ/dC ni sirt aktivlik deyilishi to‘g‘risida avvalroq aytib ketgan edik. Eritma 
konsentrasiyasi oshganda sirt tarangligi kamaysa, dσ/dS manfiy, lekin adsorbsiya G 
musbat qiymatga ega bo‘ladi, ya`ni modda suyuqlik sirtida adsorbilanadi. Agar 
konsentrasiya ortishi bilan suyuqlikning sirt tarangligi ko‘paysa, dσ/dC musbat 
qiymatga ega bo‘ladi, unda adsorbsiya sodir bo‘lmaydi.
Sirt tarangligi σ izotermasi orqali 
adsorbsiya 
izotermasini 
chizish 
mumkin. 
Adsorbsiya 
izotermasidan 
ni 
topiladi 
va 
Gibbs 
tenglamasiga qo‘yiladi (16.9 rasm). 
ekanligini hisobga olsak: 
hosil bo‘ladi.
16.9 rasm. Sirt taranglik izotermasi (σ) 
va adsorbsiya izotermasi (G). 

---

Bir necha sirt tarangligi σ nuqtalarini topib adsorbsiya izotermasini chizish 
mumkin 
Nazorat savollari
. 
1. Kogeziya, adgeziya, xo‘llanish tushunchalariga ta’rif bering. 
2. Kogeziya ishi qanday omillarga bog‘liq va qanday aniqlanadi? 
3. Adgeziya ishi qanday omillarga bog‘liq va qanday aniqlanadi? 
4. Adgezion mustaxkamlik nima va adgeziya ishi bilan qanday munosabatda? 
5. Xo‘llanish darajasi va xo‘ddanish burchagi nima? 
6. Xo‘llanish darajasi bo‘yicha moddalar qanday turlarga bo‘linadi? Misollar 
keltiring. 
7. Nima uchun simob shisha, yog‘och, plastmassa yuzasida yumalash xususiyatiga 
ega? 
8. Sirt aktiv moddalar suyuqlik sirtida va va ikki suyuqlik chegarasida qanday 
adsorbsiyalanadi? 
9. Adsorbsiyani miqdoriy kattaligi nima? 
10. Gibbsning fundamental adsorbsion tenglamasini keltirib chiqaring. 
11. Gibbs adsorbsiyasi kattaligi bilan eritmaning sirt tarangligi qanday 
bog‘lanishga ega? 
Adabiyotlar: 
1. T.Boboev, X.R.Raximov. Fizikikoviy va kolloid kimyo. Darslik. T.: O’qituvchi, 
2004. 297-332 b. 
2. K.S. Birdi. Surface and Colloid Chemistry. CRC Press USA, 2009 
3. A.S Rafikov, I.I. Ismailov. Fizik va kolloid kimyo: darslik. – Toshkent: 
“Hhafoat Nur Fayz”, 2021. – 324 b.