Eritma havo

2 - LABORATORIYA ISHI 

 

“ERITMA - HAVO” CHEGARA SIRTIDAGI SIRT FAOL MODDANING 

ADSORBSION QAVATINI QALINLIGINI ANIQLASH 

Ishning maqsadi:  “Eritma  –  havo”  chegarasida eritma sirt tarangligini sirt 

faol modda konsentratsiyasiga bog‘liqligini stalagmometrik usulda aniqlashni 

o‘rganish. Sirt taranglik va adsorbsiya izotermasini chizish. Sirt qavat 

parametrlarini aniqlash. 

 

Laboratoriya ishini bajarish uchun kerakli qurilma va reaktivlar: 

stalagmometr, shtativ, 6 ta kolba, «havo so‘rgich» (grusha), suv va sirt faol modda. 

 

Ishni bajarish tartibi:

 Avval 6 ta kolbaning 5 tasiga sirt faol moddaning 

turli xildagi suvli eritmasi (konsentratsiyasi 1n, 0,5n, 0,25n, 0,125n, 0,0625n 

bo‘lgan)  

1-rasm. Stalogmometr tuzilishi 

tayyorlab olinadi. 1 ta kolbaga 10 ml suv solinib, stalagmometr yordamida uning 

tomchilar soni aniqlanadi. Buning uchun nayning yuqori va pastki qismida ikkita 

belgi (qornidan pastda va yuqorida) qo‘yilgan. O‘lchash vaqtida stalagmometr 

shtativga o‘rnatiladi. Stalagmometr o‘rta qismi (qorni) keng va pastki uchi kapilyar 

bo‘lgan shisha naydan iborat (1-rasm).  Uning yuqorigi uchiga rezina trubka 

kiydirib, uning yuqorigi belgisiga yetguncha «havo so‘rgichi yordamida» suyuqlik 

so‘riladi. Yuqorigi belgidan pastki belgigacha qancha suyuqlik  tomchisi hosil 

qilishi aniqlanadi. 

Keyin sirt faol moddaning 5-6 xildagi konsentratsiyali eritmasidan olinib, 

tomchilar soni aniqlanadi. Tajriba vaqtida turtki, zarbalar, havo tebranishlari va 

harorat o‘zgarishlariga yo‘l qo‘ymaslik kerak. 6 ta kolbadagi suyuqliklar tajribadan 

o‘tkazilgandan so‘ng sirt faol moddalarning sirt tarangligi hisoblab topiladi. 

Sirt taranglik qiymati quyidagicha hisoblanadi. 

SFM

suv

n

n

0

σ

σ

=

 

σ

0

 – suv

ning sirt tarangligi, σ

0

=72,75; 

n

suv

 – suvning tomchilar soni; n

SFM

 – sirt faol moddaning tomchilar soni; 

 

Olingan natijalar 1-jadvalga yoziladi. 

1-jadval 

 

№ 

Konsentratsiya, 

C, kmol

3

/m

3

 

Tomchilar soni 

Sirt taranglik, 

σ, N/m 

1. 

Suv 

 

 

2. 

0,0625n 

 

 

3. 

0,125n 

 

 

4. 

0,25n 

 

 

5. 

0,5n 

 

 

6. 

1n 

 

 

 

1-jadval ma’lumotlari ko‘ra, 

σ  = f(C) bog‘lanish  egrisi  chiziladi. Buning 

uchun 5-7 ta nuqtaga (eksperimental qiymatlarga) ordinata o‘qi bilan kesishguncha 

urinma chiziqlar o‘tkaziladi. 

Urinma chiziq o‘tkazilgan nuqtalar orqali 

abssissa o‘qiga parallel chiziqlar o‘tkazilib, 

ordinata o‘qi bilan kesishguncha davom ettiriladi. 

Hosil bo‘lgan Z kesmaning uzunligi o‘lchanadi. Z 

kesmaning sirt taranglik birliklarida ifodalangan 

qiymati quyidagicha ifodalanadi: 

dc

d

С

Z

σ

−

=

, 

 

 

Jadvaldan so‘ng, o‘tkazilgan urinmalarga to‘g‘ri keladigan hamma 

konsentratsiyalar uchun G  ning qiymati hisoblanadi va adsorbsiya izotermasi 

chiziladi, ya’ni G = f(C) egri chiziqlari chiziladi. Bundan        

RT

Z

G

=

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hisoblash natijalari 2-jadvalga yoziladi: 

2-jadval 

 

№ 

Konsentratsiya, 

C, 

Z, N/m 

G·10

10

, 

kmol/m

2

. 

1. 

0,0625n 

 

 

2. 

0,125n 

 

 

3. 

0,25n 

 

 

4. 

0,5n 

 

 

 

Agar G = f(C)ni ifodalovchi egri yuqori konsentratsiyalarda bir xil qiymatga 

ega bo‘lsa, u vaqtda Lengmyur formulasidan foydalanib G

∞

  –  maksimal 

solishtirma adsorbsiya qiymatini aniqlash mumkin. Buning uchun Lengmyur 

tenglamasi 

kC

kC

Г

Г

+

=

∞

1

   ga nisbatan 

yechiladi va C/G va C  orasidagi bog‘liqlik 

grafigi chiziladi (2-rasm). 

 

 

2-rasm. Maksimal adsorbsiyani aniqlovchi 

grafik 

 

 

 

∞

∞

∞

+

=

+

=

kG

G

C

kG

kC

G

С

1

1

 

b

kG

=

∞

1

  –  konstanta; 

а

G

=

∞

1

  –  konstanta. 

,

b

ас

G

С

+

=

  bu tenglama to‘g‘ri chiziq 

tenglamasi  α  burchak  kotangensi  G

∞

  ga teng. Bundan bitta molekula egallagan 

sirtni 

°

∞

⋅

⋅

=

A

N

G

S

A

16

10

1

 va adsorbsion qavat qalinligi 

d

M

G

h

∞

=

ni aniqlash mumkin. 

Bunda: N

A

 – Avagadro soni; M – sirt faol moddaning molekulyar massasi; d – 

sirt faol moddaning zichligi. 

 

Ayrim spirtlarning xossalari 

Nomlanishi 

Kimyoviy 

formulasi 

Molek. 

massa 

Zichligi, 

d=g/sm

3 

Nur 

sindirish 

ko‘rsatkichi, 

n D

20 

Qaynash 

harorati, ºC 

Amil spirti 

OH

H

C

11

5

 

88,2 

0,806 

1,409 

128 

Izoamil spirti 

OH

H

C

11

5

 

88,2 

0,806 

1,406 

128 

Butil spirti 

OH

H

C

9

4

 

74,1 

0,810 

1,399 

117,7 

Izobutil spirti 

OH

H

C

9

4

 

74,1 

0,803 

1,391 

108 

Propil spirti 

OH

H

C

7

3

 

60,1 

0,804 

1,385 

97,2 

Izopropil spirti 

OH

H

C

7

3

 

60,1 

0,789 

1,381 

82,3 

Toluol 

8

7

H

C

 

92,1 

0,866 

1,496 

110,8 

Uglerod to‘rt 

xlorid 

4

CCl

 

153,8 

1,595 

1,461 

75,7 

Dixlor etan 

2

4

2

Cl

H

C

 

98 

0,985 

1,417 

84