1. Yapon tili oʼqitish metodikasining nazariy asoslari
Yapon tili grammatikasini o’qitishda harakatli o'yinlar quyidagi vazifalarni bajaradi
Download 0.84 Mb.
|
K.Shodmonqulova BMI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Didaktik oyinlarning manosini tushunish uchun quyidagi talablar qoyiladi
- II BOB. CHET TILIDA GRAMMATIKANI INTERFAOL USULDA OʼQITISHNING METODIK JIHATLARI
- Kommunikativ boʼlmagan o’yinlar
- Shartli (oʼquv) — kommunikativ o’yinlar
- 2.1. Yapon tilida grammatikani oʼqitishda nutq kompetentsiyalarining xususiyatlari va ularga metodik yondashuv
- 2.2. Yapon tili grammatikasini oʼqitishda qo’llaniladigan harakatli o’yinlar tizimi
- So’zlar qulab tushdi.
|
Yapon tili grammatikasini o’qitishda harakatli o'yinlar quyidagi vazifalarni bajaradi: boshlang'ich maktab yoshidagi faoliyatning etakchi shakli hisoblanadi; o'zini to'liq inson qobiliyatini namoyon etadi; kognitiv qiziqishni kuchaytiradi; o'quv jarayonining murakkab jarayonini yengillashtiradi; o'quvchilarning ijodiy shaxsiyatini shakllantirish uchun shart-sharoit yaratishning eksklyuziv rolini bajaradirivojlantirish, ma'lumotni qabul qilish, umumiy ta'lim ko'nikmalarini rivojlantirish, chet tillarini rivojlantirish); tarbiyaviy (ta'limdagi sherikka ehtiyotkorlik, insonparvarlik kabi sifatni tarbiyalash; o'zaro yordam va o'zaro yordam hissi ham rivojlanadi); kommunikativ (chet tilidagi muloqot muhitini yaratish, talabalar jamoasini birlashtirish, xorijiy tilda o'zaro munosabatlarga asoslangan yangi hissiy va kommunikativ aloqalarni o'rnatish); psixologik (o'zlarining fiziologik holatini yanada samarali faoliyatga tayyorlash ko'nikmalarini shakllantirish, shuningdek, psixikani ko'p miqdordagi ma'lumotlarni o'zlashtirish uchun qayta qurish); yengillik (chet tilini intensiv o'rganish bilan asab tizimidagi stress tufayli kelib chiqadigan hissiy stressni engillashtirish); rivojlanmoq (shaxsning zaxira qobiliyatini faollashtirish uchun shaxsiy fazilatlarni uyg'un rivojlantirish) __________________________________ 7Heath Sh.B. Bilingual Education and a National Language Policy // Perspectives on Bilingualism and Bilingual Education. –Washington, 2008. Didaktik o'yinlarning ma'nosini tushunish uchun quyidagi talablar qo'yiladi: Har bir didaktik o'yin bolalarning aqliy rivojlanishi va ularni o'qishi uchun foydali bo'lgan o’yinlarni ta'minlashi kerak. Didaktik o'yinda qiziqarli vazifa zarur, uning yechimi ba'zi qiyinchiliklarni yengib o'tish uchun aqliy kuch talab qiladi. Hozirgi vaqtda metodistlar tomonidan chet tilini o'rganishga bo'lgan qiziqishni kuchaytirish va chet tilida gapirishni o'qitish jarayonini takomillashtirishga qaratilgan ko'plab rolli o'yinlar va ularni o'tkazish variantlari ishlab chiqilgan. Biz M.F.Stroninning o'yinlarni quyidagi toifalarga ajratgan nazariyasini to'liq qo'llab-quvvatlaymiz. 1. Leksik o'yinlar; 2. Grammatik o'yinlar; 3. Fonetik o'yinlar; 4. Imlo o‘yinlari; 5. Ijodiy o'yinlar. Harakatli o'yinning darsdagi o'rni va o'yin uchun ajratilgan vaqt bir qator omillarga bog'liq: o'quvchilarning tayyorgarligi, o'rganilayotgan material, darsning aniq maqsadlari va shartlari va boshqalar. Masalan, agar o'yin materialni dastlabki tuzatish uchun o'quv o’yinlari sifatida ishlatilsa, u holda darsning 15-20 daqiqasi o'tishi mumkin. Kelajakda xuddi shu o'yin 3-5 daqiqa davomida o'tkazilishi mumkin va allaqachon o'tgan materialni takrorlash, shuningdek darsda bo'shatish vazifasini o'taydi.8 Harakatli o'yin o'quv motivatsiyasini rag'batlantirishi, maktab o'quvchilarida vazifani yaxshi bajarish istagi va qiziqishini uyg'otishi kerak. O'yin butun guruh tomonidan qabul qilinishi kerak va do'stona, ijodiy muhitda o'tkazilishi kerak. O'qituvchi o'yinga, uning samaradorligiga ishonishi hamda tayyorgarlik ishlarini olib borishi kerak. O'yinda aniqlikdan foydalanilishi va albatta bolalarning yoshiga va o'rganilayotgan mavzuga mos bo'lishi eng muhim jihatlardan biri hisoblanadi. ___________________________
Shu bilan birga barcha ishtirokchilar o'yinda faol ishtirok etishlarga erishish lozim. O'qituvchi hamma o'yinni tushunadimi yoki yo'qligini tekshirishi kerak. O'yinni muhokama qilish, unda maktab o'quvchilarining ishtirokini baholab, xushmuomalalik bilan munosabatda bo'lish kerak (faoliyatga salbiy baho berish faollikning pasayishiga olib keladi). O'yindan foydalanish, chet tilini o'qitish usullaridan biri sifatida, o'quv jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi, uni bolalar uchun yanada yaqinroq qiladi.9 Psixologlarning ta'kidlashicha, nazariy bilimlarni o'quv faoliyati orqali assimilyatsiya qilish - mehnat, ijtimoiy va tashkiliy ishlar va o'yin orqali amalga oshiriladi. O'quv materiallari tarkibini, shu jumladan o'yinlarni tanlashda biz har bir yosh bosqichida o’yin qilish maqsadidan kelib chiqamiz. Masalan, 2-sinfda bu til qobiliyatlarini rivojlantirish, tilga ijobiy munosabatni shakllantirish, kommunikativ ko'nikmalar: gapirish, tinglash, o'qish, yozish (gapirish va tinglashning ustunligi bilan). Demak, talaffuz, ko'nikma va grammatik ko'nikmalarni o’yin qilish va mustahkamlash uchun o'yinlar to'plamidan foydalanish maqsadga muvofiqdir.10 O'yin birinchi darslardan boshlab o'qitish jarayoniga kiritilishi mumkin va kerak. Masalan, yapon tilida sonlar sanashni o'rganayotganda siz turli xil "hisoblagichlardan" foydalanishingiz mumkin, ularni nafaqat yoddan bilishingiz, balki ularni jismoniy o’yinlar sifatida foydalaniladigan keyingi ochiq o'yinda rollarni taqsimlashda ishlatishingiz mumkin, shuning uchun yosh bolalar dars davomida to'planib qolgan charchoqni yo'qotishlari uchun zarurdir. Maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar bilan ishlashda siz yangi leksik material bilan tanishtirishda va uni tuzatishda ham, ba'zi grammatik tuzilmalarni kiritishda va o'qitishda ham o'yinchoqlardan foydalanishingiz mumkin. Ushbu turdagi o'yinlarda biz bir necha marta takrorlanadigan bir yoki ikkita nutq uslubi bilan shug'ullanamiz. ______________________________
Shuning uchun, og'zaki materialni tashkil etish nuqtai nazaridan, bunday o'yin og'zaki o’yinlardan boshqa narsa emas, lekin odatdagi og'zaki o’yinni o'yinga aylantirib, yodlash paytida muqarrar bo'lgan zerikish va e'tiborni tarqatishdan qochamiz, hissiy jihatdan qulay muhit yaratamiz va chet tilini o'rganishga qiziqishni oshiramiz. O’quvchilar bilan o’ynashda quyidagi qoiadalarga amal qilish maqsadga muvofiq:
Tushuntirish qulayligi. O'yin qoidalari oddiy bo'lishi kerak. O'yin qoidalarini talabalarning ona tilida tushuntirish va qolgan vaqtni o'yinning o'ziga sarflash yaxshiroq deb o'ylayman. O'yin uchun qimmat va murakkab materiallarning yetishmasligi. Universallik. O'quvchilar soni, yoshi va bilim darajasiga osongina moslashtirilishi mumkin bo'lgan o'yinlarni tanlash samaralidir. II BOB. CHET TILIDA GRAMMATIKANI INTERFAOL USULDA OʼQITISHNING METODIK JIHATLARI Til o’yinlari til materiallarini oʼrgatish, oʼzlashtirishni, ularni oʼrgatishdagi qiyinchiliklarni yoʼqotishni oʼz oldiga maqsad qilib qoʼyadi. Shuning uchun ular leksika, grammatika, fonetika yoki talaffuz, orfografiyani oʼrgatish o’yin turlariga boʼlinadi. Nutq o’yinlari esa til materiallari — fonetika, leksika, grammatika, orfografiya asosida nutq faoliyati (tinglab tushunish, gapirish, oʼqish, yozuv) turlarini shakllantirish, oʼrgatish, rivojlantirishni oʼz oldiga maqsad qilib qoʼyadi. Shu sababdan bu o’yin tipini tushunish, gapirish, oʼqish, yozuv o’yin turlariga boʼlish mumkin. Keyinchalik esa til o’yinlarini tayyorlov o’yin tiplari deb atala boshlandi. Xozirgi paytda koʼp metodistlar oʼquv yurtlarda chet tilini oʼqitish maqsadlariga o’yinlarning mos kelishlik mezoniga koʼra, ularni quyidagi asosiy tiplarini ajratadilar. 1. Kommunikativ boʼlmagan o’yinlar. 2. Shartli (oʼquv) kommunikativ o’yinlar. 3. Xaqiqiy (tabiiy) kommunikativ o’yinlar.
O’yinlarning uchinchi tipi xaqiqiy (tabiiy, sof) kommunikativ o’yinlardir. Uni baʼzi metodistlar nutq o’yinlari tipi deb ham ataydilar. Bu o’yinlar tipi makronutq faoliyatini qoʼllashga oʼrgatadi. Xaqiqiy yoki sof kommunikativ o’yinlarga nutq faoliyati turlaridagi o’yinlar kiradi. Ular oʼquvchi, talabalarning bu nutq faoliyati turlarini ona tilidagidek qoʼllashga oʼrgatadi. Bu yerda yangi maʼlumot yoki xabarni ogʼzaki uzatish yoki uni yozma shaklda idrok qilish nazarda tutiladi. Xaqiqiy kommunikativ o’yinlarni bajarishning asosiy dalili muomaladagi xaqiqiy ehtiyoj xisoblanadi. Lekin bu o’yinlar asosan oʼquv sharoitlarida bajarilgani uchun ularni taʼlimiy o’yinlar deb atash mumkin. O’yinlarning ushbu tipi nutqni tinglab tushunishni, gapirishni va yozuvdagi o’yinlarning koʼp sonli turlarini oʼz ichiga oladi. Bu o’yinlarning hammasi kommunikativ koʼnikmalarni shakllantirish va rivojlantirishga yunaltirilgan. Ular tinglab tushunish, gapirish, oʼqish, yozuv o’yin, turlariga boʼlinadi. Har bir o’yin kichik tizimini tuzishdagi birinchi metodik tamoyil o’yinlarning asosiy tiplari va turlarini oʼrgatilayotgan nutq faoliyati turi lingvopsixologik xarakteristikalariga mos kelishlik tamoyili hisoblanadi. Ushbu tamoyilga muvofiq gapirishni oʼrgatadigan o’yinlar kichik tizimida gapirishda qoʼllanadigan kommunikativ o’yinlar, oʼqishni oʼrgatadigan o’yinlar kichik tizimida oʼqishda qoʼllaniladigan kommunikativ o’yinlar asosiy oʼrinni egallashi kerak. O’yinlar tuzishda qoʼllanadigan ikkinchi tamoyil – oʼquv jarayonida turli nutq faoliyati turlarining bir-biriga ijobiy taʼsir etilishlarini hisobga olishlik tamoyilidir. Oʼyinlar tizimi o’yin tiplariga boʼlinadi. O’yin tiplari esa oʼz ichiga o’yin turlarini oladi yoki tiplari oʼyin turlarining yig’indisidir. Metodistlar oʼyinlarni oldin 2 ta tipga ajratganlar: 1. Til o’yinlari. 2. Nutq o’yinlari. Yuqorida aytib oʼtilgan o’yin tiplari metodik tatbigʼini umumiy holda quyidagicha belgilash mumkin: kommunikativ o’yinlar kommunikativ koʼnikmalarni shakllantirish va rivojlantirishga yunaltirilgan o’yin turlarini oʼz ichiga oladi. Kommunikativ boʼlmagan o’yinlarga esa til materialini oʼzlashtirishga yunaltirilgan o’yin turlarini oʼz ichiga oladi. Talaffuzni, grammatikani, leksikani oʼrgatish turlari boʼlishi mumkin. Grammatikaga oid bilimlarsiz, grammatika mexanizmini shakllantirmasdan turib, chet tilidagi gapirish koʼnikmasi haqida soʼz ham boʼlishi mumkin emas. Аgar oʼquvchi shunday mexanizmni oʼzlashtirgan boʼlsa, u chet tilida grammatik jihatdan toʼgʼri tuzilgan gaplarni hosil qila olishi yoki tinglab tushuna olishi mumkin. Dasturlarda qayd qilinganideq yapon tilini egallash uning grammatikasini oʼrganmay turib amalga oshirilishi mumkin emas. Oʼrganilayotgan tilda nutqni tinglab tushunish, gapirish, oʼqish va yozish uchun grammatikani oʼrgatish darkor. Grammatika nutq faoliyatlari turlari uchun material boʼlishi lozimdir. Grammatikani oʼrgatish uchun 4 ta nutq faoliyatlari turlarida oʼrgatishga yoʼnaltirilgan boʼlishi kerak. Shu sababdan grammatikani oʼrgatayotgan oʼqituvchi uni nutq faoliyatida qoʼllashga oʼrgatsin, talaba oʼquvchi uni amalda qoʼllasin. Oldin grammatik material — minimum tanlanadi. Yapon tili grammatikasi leksika kabi taʼlim maqsadi va taʼlim vositasi sifatida oʼrgatiladi. Xozirgi paytda grammatikani oʼrgatishda gap namunalariga koʼprok asoslanish koʼzda tutilyapti. Leksikani oʼrgatish, tilni oʼrgatishning asosini tashkil qiladi. Leksika oʼrganiladigan, oʼrgatiladigan soʼzlar va soʼz birikmalari yigʼindisidir. Leksikani mukammal egallamay turib, nutq faoliyatining turlarini oʼrgatib, oʼrganib boʼlmaydi. U nutq faoliyatlari uchun material sifatida ishlatiladi. Nutq uchun material juda zarurdir. Material boʼlmasa nutq sodir boʼlmaydi. Yapon nuщni tinglab, oʼrgangan soʼzlar asosida uning mazmunini tushunish mumkin. Oʼquvchi, talaba soʼzlarni taniy olmasa, bilmasa maʼlumot olmaydi, nutqning mazmuni mavhumligicha qoladi. Tinglab tushunishning leksik tomoni ustida ishlaganda, uni tinglab qabul qila olish, taniy olish o’yinlari keng ishlatiladi, chunki leksikani tinglab qabul qilish, taniy olish ham oʼz xususiyatiga, qiyinchiligiga egadir. Gapirishning leksik tomonini oʼziga xos hususiyati mavjud. Oʼquvchi va talaba uni bilmasa gapira olmaydi, bilganda ham oʼrniga qoʼya bilishi kerak. Oʼqishning leksik tomoni ham alohida qiyinchilik tugʼdiradi. Oʼquvchi, talaba oʼqishda koʼrib qabul qiladi. Shuning asosida oʼqib maʼlumot olish, tushunish uchun soʼzlarni taniy olish, oʼqiy olish, ularning maʼno, mazmunini bilgan, oʼrgangan boʼlish kerak. Fikrni yozma bayon qilishning leksik tomoni ustida ham alohida ishlash kerak. Oʼquvchi, talaba u orqali mazmunli, toʼgʼri maʼlumot yozib bera olishi uchun soʼzni yoza olishi, talaffuz qila olishi, oʼqiy olishi zarur. Yuqoridagilardan koʼrinib turibdiki, hammasi uchun leksika kerak. Shu sababdan oʼquvchilarga nutq faoliyatlarini oʼrgatishda leksikaning oʼrni muhimdir. Leksikani oʼrgatish oʼquv yurtining maqsad, mazmunlariga moslashtirilib, unga javob beradigan qilib oʼrgatiladi.11
Grammatikaga oid bilimlarsiz, grammatika mexanizmini shakllantirmasdan turib, chet tilidagi gapirish koʼnikmasi haqida soʼz ham boʼlishi mumkin emas. Аgar oʼquvchi shunday mexanizmni oʼzlashtirgan boʼlsa, u chet tilida grammatik jihatdan toʼgʼri tuzilgan gaplarni hosil qila olishi yoki tinglab tushuna olishi mumkin. Dasturlarda qayd qilinganideq yapon tilini egallash uning grammatikasini oʼrganmay turib amalga oshirilishi mumkin emas. Oʼrganilayotgan tilda nutqni tinglab tushunish, gapirish, oʼqish va yozish uchun grammatikani oʼrgatish darkor. Grammatika nutq faoliyatlari turlari uchun material boʼlishi lozimdir. Grammatikani oʼrgatish uchun 4 ta nutq faoliyatlari turlarida oʼrgatishga yoʼnaltirilgan boʼlishi kerak. Shu sababdan grammatikani oʼrgatayotgan oʼqituvchi uni nutq faoliyatida qoʼllashga oʼrgatsin, talaba oʼquvchi uni amalda qoʼllasin. Oldin grammatik material minimum tanlanadi. Yapon tili grammatikasi leksika kabi taʼlim maqsadi va taʼlim vositasi sifatida oʼrgatiladi. Xozirgi paytda grammatikani oʼrgatishda gap namunalariga koʼprok asoslanish koʼzda tutilyapti.12 _____________________________________________________________________ 11http://www. oshiete.goo.ne.jp/qa/2737802.html 12www.tufs.ac.jp/ts/personal/hanazono/jp/rasii.html Yapon tilini oʼqitishda oʼqituvchi dars jarayonida pedagogik texnologiyalarni ishlatishda quyidagilarga eʼtibor berishi lozim: – oʼquvchilar ongida muayyan mavzu asosida yangi tushunchalarni hosil qilish; – yangi mavzuga oid qoida, atamalar mohiyatini ochib berish; – yangi mavzuni oʼtilgan mavzular bilan izchillikda yetkazish; – oʼquvchilarning fikrlash darajasini rivojlantirib borish; – taʼlimiy oʼyinlarning izchilligi, xilma xilligi va qiziqarli boʼlishiga erishish; – shu mashgʼulotning oʼzida yangi bilim asosida shakllangan koʼnikmalarini tekshirib borish; – oʼquvchilarning psixologik xususiyatlarini hisobga olish; – dars jarayonida oʼquvchilar ishtirokini kuchaytirib borish. Bizga maʼlumki, xorijiy tillarni oʼrganishga nisbatan eng qulay boʼlgan davr 5-8 yosh boʼlib, bu davrda bola tomonidan oʼz ona tilini oʼrganish tizimi toʼliq oʼrganilgan boʼlib, xorijiy tilni egallashga ongli ravishda yondashadi, atrofdagilar bilan xorijiy tilda aloqaga kirishish unchalik qiyinchilik tugʼdirmaydi. Bolalikda xorijiy tillarni oʼrganish jarayoni orqali rivojlanadigan layoqatlar bolaning kommunikativ qobiliyatlari rivojiga ijobiy taʼsir koʼrsatadi. Oʼn yoshdan soʼng, xorijiy tillarni oʼrganuvchi bolalarning faqat 5 foizigina soʼzlarni toʼgʼri talaffuz etishi mumkin. Shuning uchun ham xorijiy tillarni oʼrganishni erta boshlash samarali hisoblanadi. Taʼlim samaradorligiga erishish uchun bugungi kunda yapon tili fani oʼqituvchisiga quyidagi talablar qoʼyiladi: 1. Yuqoridagi sinflarni oʼzida mujassamlashtirgan oʼqituvchi yetarli bilim, koʼnikma, malakaga ega boʼlishi, pedagogik texnologiyalarning mohiyatini aniq bilishi. 2. Taʼlim jarayonida boshlangʼich sinf oʼquv chilarining yoshiga xos pedagogiq psixologik individual xususiyatlarni hisobga olib pedagogik texnologiyalarni qoʼllash. 3. Oʼqituvchining fazilatlaridan biri u oʼz fanini yuqori saviyada bilishi taʼlim samaradorligini oshirishda pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanib, natijaga erishish. 4. Oʼqituvchi kasbiga oid talablardan biri bolalarni sevishi, ularning hayoti bilan qiziqishi, pedagogik texnologiyani qoʼllash orqali ularning xorijiy tilga nisbatan mehrini uygʼotishdan iborat boʼlishi lozim. Demak yapon tilini pedagogik texnologiyalar vositasida interfaol oʼyinlar orqali oʼqitish yoshlarni kelajakda mustaqil fikrga ega barkamol avlod boʼlib tarbiyalanishida muhim ahamiyat kasb etishi lozim. Yapon tili oʼqituvchisi 1-, 2-, 3-, 4-sinflarda taʼlim jarayonida qanchalik ustalik bilan pedagogik texnologiyalardan oʼz oʼrnida, maqsadli foydalansa, dars samaradorligi yuqori boʼladi. Bugungi har bir fan oʼqituvchisi oʼz fanining xususiyatidan kelib chiqib, taʼlim jarayonida turli interfaol usullardan foydalanmoqda. Bizning yoʼnalishimizning maqsadi boshqa fanlardan farqli ravishda noanʼanaviy darslarda pedagogik texnologiyalarning turli interaktiv usullaridan foydalanib, kichik yoshdagi oʼquvchilarni erkin fikrlashga tayyorlashdir. Davlat taʼlim standartida har bir sinf uchun, masalan, 1-sinf uchun 200 ta, 2-sinf uchun 250 ta soʼz va iboralarni oʼrgatish maqsadi qoʼyiladi, demak xorijiy til oʼqituvchisi pedagogik texnologiyalar asosida yuqorida taʼkidlangan maqsadlarni amalga oshirishi koʼzda tutiladi. Yapon tilini oʼqitish metodikasining nazariy asosi oʼz oldiga quyidagi vazifalarni qoʼyadi: 1. Xozirgi davr yapon tili oʼqitish metodikasi maktab, akademik litsey va kasb-xunar kollejlarida metodikaning asosiy qismlarini yoritish va uning asosida oʼquvchi, talabalarga taʼlim berish. 2. Oʼquvchi talabalarga yapon tili oʼrgatishning ilgʼor metod va usullarini tanishtirish. 3. Xozirgi davr metodikasining tarkibiy qism, vositalarini yoritish. 4. Oʼqituvchilarning ilgʼor tajribalarini oʼrganish. 5. Seminar mashgʼulotlari orqali mutaxassislik uchun zarur malaka va koʼnikmalarni shakllantirish. 6. Boʼlajak oʼqituvchilarni maxsus ilmiy-metodik adabiyotlar bilan ishlashga oʼrgatish orqali oʼz kasbi ustida mustakil shugʼullanishga, ilmiy ishlarga tayyorlash.13 Umuman olganda shunday minimum tanlanishi kerakki, u oʼquv dasturi miqyosida yapon tilini aloqa quroli qilib egallashga yetarli boʼlsin. Biz yaponcha talaffuzni oʼrgatishda quyidagi qiyinchiliklarga duch kelamiz: 1) yapon tili tovushlarni xosil boʼlish oʼrnini koʼrsatishdagi qiyinchiliklar; 2) ona tilidagi tovushlarning xosil boʼlish oʼrnini koʼrsatishdagi qiyinchiliklar; 3) oʼquvchi va talabalarning oʼzlariga xos (individual) xususiyatlari; 4) notanish tovush birikmalarni ravon nutqda talaffuz qilishdagi qiyinchiliklar. G. V. Rogova bularni diskriminatsiya, artikulyatsiya, intonatsiya, integratsiya, avtomatizatsiya muammolari deb nomlaydi. Talaffuzni oʼrgatish shu talaffuz materiallarining xususiyatiga bogʼliqdir. Аsosan ona tilida boʼlmagan fonetik materialni oʼrgatishga koʼproq ahamiyat beriladi. Talaffuz materiali bilan tanishtirish 3 ta metod orqali amalga oshiriladi. 1-metod. Tovush talaffuzini tinglab, aynan oʼzini qaytartirish yoki taqlid (immitatsiya) qilib oʼrgatish metodi. 2-metod. Tushuntirish metodi. Bu metod asosan ona tilidagi tovushlar bilan qisman oʼxshash, umuman yoʼq boʼlgan tovushlarni oʼrgatishda qoʼllaniladi. 3-metod. Metodik adabiyotlarda alohida metod deb koʼrsatilmagan. Tilni tushunmoq va unda oʼz fikrni toʼgʼri bayon qilmoq uchun kishi oʼrganilayotgan til grammatika mexanizmini oʼzlashtirmogʼi zarur. Darhaqiqat, kishi gapdagi hamma soʼzlarni bilsa ham, bu gapdagi soʼzlar oʼrtasidagi bogʼlikliklarni sezmasa, uning mazmunini tushunib yetmasligi mumkin.
Аksincha, biron gapda bitta, ikkita va undan ham koʼproq notanish soʼz ishlatilgan boʼlsa ham, kishi til strukturasini yaxshi egallagan boʼlsa, u shu soʼzlarning maʼnosini fahmlab bilib olishi yoki boʼlmaganda bu soʼzlarni lugʼatdan topib gapning mazmunini tushunib olishi mumkin. Leksikani oʼrgatish, tilni oʼrgatishning asosini tashkil qiladi. Leksika oʼrganiladigan, oʼrgatiladigan soʼzlar va soʼz birikmalari yigʼindisidir. Leksikani mukammal egallamay turib, nutq faoliyatining turlarini oʼrgatib, oʼrganib boʼlmaydi. U nutq faoliyatlari uchun material sifatida ishlatiladi. Nutq uchun material juda zarurdir. Material boʼlmasa nutq sodir boʼlmaydi. Yapon nuщni tinglab, oʼrgangan soʼzlar asosida uning mazmunini tushunish mumkin. Oʼquvchi, talaba soʼzlarni taniy olmasa, bilmasa maʼlumot olmaydi, nutqning mazmuni mavhumligicha qoladi. Tinglab tushunishning leksik tomoni ustida ishlaganda, uni tinglab qabul qila olish, taniy olish o’yinlari keng ishlatiladi, chunki leksikani tinglab qabul qilish, taniy olish ham oʼz xususiyatiga, qiyinchiligiga egadir. Gapirishning leksik tomonini oʼziga xos hususiyati mavjud. Oʼquvchi va talaba uni bilmasa gapira olmaydi, bilganda ham oʼrniga qoʼya bilishi kerak. Oʼqishning leksik tomoni ham alohida qiyinchilik tugʼdiradi. Oʼquvchi, talaba oʼqishda koʼrib qabul qiladi. Shuning asosida oʼqib maʼlumot olish, tushunish uchun soʼzlarni taniy olish, oʼqiy olish, ularning maʼno, mazmunini bilgan, oʼrgangan boʼlish kerak. Fikrni yozma bayon qilishning leksik tomoni ustida ham alohida ishlash kerak. Oʼquvchi, talaba u orqali mazmunli, toʼgʼri maʼlumot yozib bera olishi uchun soʼzni yoza olishi, talaffuz qila olishi, oʼqiy olishi zarur. Yuqoridagilardan koʼrinib turibdiki, hammasi uchun leksika kerak. Shu sababdan oʼquvchilarga nutq faoliyatlarini oʼrgatishda leksikaning oʼrni muhimdir. Leksikani oʼrgatish oʼquv yurtining maqsad, mazmunlariga moslashtirilib, unga javob beradigan qilib oʼrgatiladi.
Oʼyin oʼynash – xis-hayajonli, diqqatni, imkoniyatni, mujassamlikni, bilimli, kuchli boʼlishni talab qiladi. U mustaqil bir qarorga kelishlikka oʼrgatadi. Oʼyin oʼynayotganlarni yutish, gʼalaba kozonishga intilishlari, irodalari, xoxishlari ularning faoliyatini tezlashtiradi. Mana shu oʼyin uynovchilarning xususiyatlarini yapon tilida oʼyin oʼynatishga asos qilinib olingan. Oʼquvchi, talaba oʼyinlarni yapon tilida oʼynasagina yapon tiliga qiziqadi ham yapon tilini oʼrganadi. Tajribalar shuni koʼrsatdiki, oʼyinning yapon tilida olib borishni taʼlimiy tomoni kuchli ekan. Shu sababdan yapon tilida rolli oʼyinlarini oʼynatish keng qoʼllanilmoqda. Yaponcha oʼquv oʼyinlari oʼquvchi, talaba uchun eng qiziqarli mashgʼulot, oʼqituvchi uchun esa oʼquvchi, talabaning tinglab tushunishini, gapirishini, oʼqishini, yozuvini faollashtirishda, til materiallarini oʼzlashtirishda va mustahkamlashda eng muhim vositadir. Oʼquvchi, talabalar oʼyinlarni qiziqib oʼynaydilar, butun bilimini ishga solib yutishga intiladilar, oʼqituvchi ular orqali taʼlim-tarbiya beradi. Oʼquvchi, talaba yaponcha oʼyin o’ynab, gapira olarkanman, oʼqiy olarkanman, tinglab tushuna olarkanman, yoza olarkanman, yuta olarkanman deb ragʼbatlanadi, qiziqadi. Metodika oʼyinni vaziyatli o’yin deb talqin qiladi. Oʼyin quyidagi metodik vazifalarni hal qilishga yordam beradi; 1) oʼquvchi, talabalarni nuqtni bajarishi uchun psixologik tayyorgarligini tashkil qiladi; 2) oʼquvchi, talabalarga til materiallarini, nutq namunalarini koʼproq qaytarib qoʼllashga tabiiy vaziyat, holat vujudga keltiradi; 3) oʼquvchi, talabalar sharoitga, vaziyatga qarab, mustaqil tayyorlanmagan nutq bajarishga oʼrganadilar. Xozirgi paytda bunday oʼyinlar rolli oʼyinlar, deb yuritiladi. Oʼquvchi, talabalar oʼyinlarni rollarga boʼlib oʼynaydilar. Bu esa oʼquvchi, talabani muhitga, rolga tushishga, oʼyinga aktiv kirishishga yordam beradi. Oʼquvchi, talabalar uchuvchi, oʼqituvchi, injener, shifokor, tikuvchi, chet el kishisi, tarjimon, muxbir kabi rollarga kiradilar. Til materiallarini qoʼllashni faollashtirish malakalari uchun leksiq grammatiq fonetiq orfografik oʼyin turlari qoʼllaniladi. Yana ijodiy oʼyin, mazmunli oʼyin, taqlid qilish oʼyin turlari bor. Oʼyinlar koʼpincha musobaqa tarzida oʼtadi, ularda boshlovchi, boshqaruvchilar boʼladi. Leksik oʼyinlar: 1. Oʼqituvchi stol ustiga predmetlarni qoʼyib, yaponcha aytadi va kim tez ola olsa, shu yutadi. 2. Bir oʼquvchi bitta soʼzni oʼylaydi, kolganlari nima ekanini soʼraydi, oʼquvchilar topisha olmasa yoʼq, topishsa ha deb javob beradi. Shu oʼyinni aksini qilib oʼynash mumkin. Oʼquvchilar bitta soʼz oʼylaydi, bir oʼquvchi nimaligini suraydi. Oʼquvchi esa yoʼq deb javob beradi. Oʼyin oʼylangan soʼzni topilishi bilan tugaydi. Leksik oʼyinlarning turlari koʼp. Yana bir oʼyin turi, kim kup soʼz aytish harfi berilib, shu harfli kim koʼp soʼz aytish kabi oʼyinlarni oʼynatish mumkin.
Maqsad: so'zlarni birlashtirib gap tuzish ko'nikmalarini shakllantirish. O'yin jarayoni: o'qituvchi so'zlarni katta harflar bilan alohida qog'ozga yozadi va ko'rsatmasdan uni aralashtiradi: “Mening gapim bor edi. U xatlarga tarqalib ketdi”. Keyin u so’zlarni ko'rsatib, ularni stolga sochib yuboradi: "Bu gapning nima ekanligini tezroq kim bilib oladi?" Avval gapni to’g’ri joylashtirgan kishi g'olib bo'ladi. G'olib gapni tuzadi, o'qituvchiga xabar beradi yoki o'zi yozadi va uni kesib tashlaydi va sochilgan so’zlarni hammaga ko'rsatadi. Harakat takrorlanadi.
Taroga ingliz tilini o`rgataman 
Download 0.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|