1. Yashil iqtisodiyotchilar

Yashil iqtisodchilar va iqtisodchilar
Yashil iqtisodiyot har qanday iqtisod nazariyasi sifatida aniq taʼriflanadi, unga koʻra iqtisodiyot oʻzi yashaydigan ekotizimning tarkibiy qismi hisoblanadi (Lin Margulisdan keyin). Mavzuga yaxlit yondashuv tipik boʻlib, iqtisodiy gʻoyalar maʼlum bir nazariyotchiga qarab har qanday boshqa mavzular bilan aralashib ketadi. Feminizm, postmodernizm, atrof-muhit harakati, tinchlik harakati, Yashil siyosat, yashil anarxizm va globallashuvga qarshi harakat tarafdorlari bu atamani asosiy iqtisodiyotdan tashqarida boʻlgan juda boshqacha gʻoyalarni tasvirlash uchun ishlatishgan. 
Ushbu atamaning qoʻllanilishi rasmiy ravishda tashkil etilgan va bosh harflar bilan yozilgan Yashil atamani noyob va ajralib turuvchi belgi sifatida daʼvo qiladigan Yashil partiyalarning siyosiy farqi bilan yanada aniqlashtiriladi. Shunday qilib, odatda yashil iqtisodiyotga oʻtishni, biomimikriyani va bioxilma-xillikni toʻliqroq hisobga olishni targʻib qiluvchi „yashil iqtisodchilar“ning boʻsh maktabiga murojaat qilish maʼqul. (Qarang: "Ekotizimlar va biologik xilma-xillik iqtisodiyoti", ayniqsa, ushbu maqsadlarga qaratilgan joriy nufuzli xalqaro ishlar uchun va bularning oddiy odamlar uchun taqdimoti uchun Tabiiy kapital banki.) 
Baʼzi iqtisodchilar yashil iqtisodiyotni koʻproq tashkil etilgan maktablarning filiali yoki kichik sohasi sifatida koʻrishadi. Masalan, anʼanaviy er tabiiy kapitalga umumlashtirilgan va mehnat va jismoniy kapital bilan baʼzi umumiy xususiyatlarga ega boʻlgan klassik iqtisod sifatida qaraladi (chunki daryolar kabi tabiiy kapital aktivlari toʻgʻridan-toʻgʻri kanallar kabi inson tomonidan yaratilgan aktivlar oʻrnini bosadi). Yoki u marksistik iqtisod sifatida qaraladi, tabiat Lumpenproletariatning bir shakli, insoniyat iqtisodiyotiga ortiqcha qiymat beradigan noinsoniy ishchilarning ekspluatatsiya qilinadigan bazasi yoki neoklassik iqtisodning bir tarmogʻi boʻlib, unda rivojlanish uchun hayot narxi va boshqalar. Rivojlangan davlatlar kuchlar muvozanatini aks ettiruvchi nisbatda barqaror saqlanadi va insoniy boʻlmagan hayot juda past. 
UNEP (va Buyuk Britaniya kabi milliy hukumatlar) tomonidan tabiiy kapital gʻoyalari va „yashil iqtisodiyot“ shiori ostida toʻliq xarajatlarni hisobga olish gʻoyalariga tobora ortib borayotgan majburiyat maktablar oʻrtasidagi farqlarni yoʻq qilishi va ularning barchasini „yashil iqtisodiyot“ ning oʻzgarishlari sifatida qayta belgilashi mumkin. 2010 yildan boshlab Bretton-Vuds institutlari (xususan, Jahon banki [6] va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi (oʻzining „Yashil jamgʻarma“ tashabbusi orqali) global pul-kredit siyosati uchun mas’ul boʻlgan) biologik xilma-xillikni baholash va yanada rasmiy va universal biologik xilma- xillikka oʻtish niyatini bildirishdi. moliya . Bularni emissiya va chiqindilarni kam boʻlmagan, ammo tubdan nolga tenglashtirishni hisobga olgan holda, Nolinchi Emissiyalar boʻyicha tadqiqot va tashabbuslar ilgari suriladi. UNEP 2011 Yashil iqtisodiyot hisobotida aytilishicha, „mavjud tadqiqotlarga asoslanib, global iqtisodiyotni yashillashtirish uchun yillik moliyalashtirish talabi 1,05 dan 2,59 trillion AQSh dollari oraligʻida boʻlishi taxmin qilingan. Ushbu talabni istiqbolda joylashtirish uchun bu global yalpi kapital shakllanishi bilan oʻlchanadigan yiliga jami global investitsiyalarning oʻndan bir qismini tashkil qiladi.“ [3]
COP26da Yevropa investitsiya banki koʻp tomonlama rivojlanish banklari bilan kelishilgan va Parij kelishuviga mos keladigan adolatli oʻtishning umumiy tamoyillari toʻplamini eʼlon qildi. Printsiplar moliyalashtirishni sof nol uglerodli iqtisodga o’tishga yo’naltirishni nazarda tutadi, shu bilan birga ijtimoiy-iqtisodiy taʼsirlarni, shuningdek, siyosatni jalb qilish va inklyuzivlik va gender tengligi bo’yicha rejalar bilan birga uzoq muddatli iqtisodiy o’zgarishlarni amalga oshirishga qaratilgan.[7][8]
Afrika taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, Yevropa Kengashi taraqqiyot banki, Osiyo infratuzilma investitsiya banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Yangi taraqqiyot banki va Amerikalararo taraqqiyot banki koʻp tomonlama rivojlanish banklari qatoriga kiradi . iqlim oʻzgarishini yumshatish va adolatli oʻtish tamoyillarini qoʻllab-quvvatlash. Jahon banki guruhi ham oʻz hissasini qoʻshdi.[7][9][10]Taʼrif
Karl Burkart yashil iqtisodiyotni oltita asosiy sektorga asoslangan deb taʼriflagan:[11]
Qayta tiklanadigan energiya
Yashil binolar
Barqaror transport
Suvni boshqarish
Chiqindilarni boshqarish
Yerni boshqarish

Global biznes vakili boʻlgan Xalqaro Savdo Palatasi (ICC) yashil iqtisodiyotni „iqtisodiy oʻsish va ekologik mas’uliyat ijtimoiy rivojlanishdagi taraqqiyotni qoʻllab-quvvatlagan holda oʻzaro mustahkamlovchi rejimda birgalikda ishlaydigan iqtisodiyot“ deb taʼriflaydi. [12]

2012 yilda ICC har ikki yilda bir marta konsultatsiya qilinadigan xalqaro ekspertlarning hissalarini oʻz ichiga olgan Yashil iqtisodiyot yoʻl xaritasini nashr etdi. „Yo’l xaritasi“ „yashil iqtisodiyot“ tushunchasini oydinlashtirish va shakllantirish bo’yicha keng qamrovli va ko’p tarmoqli saʼy-harakatlarni ifodalaydi. U global muammolarga yechim topishda biznesning rolini taʼkidlaydi. U yashil iqtisodiyotga oʻtish uchun biznes/tarmoq ichidagi va hamkorlikdagi harakatlarga taalluqli quyidagi 10 ta shartni belgilaydi:
Ochiq va raqobatbardosh bozorlar
Koʻrsatkichlar, buxgalteriya hisobi va hisobot
Moliya va investitsiyalar
Ogohlik
Hayotiy tsikl yondashuvi
Resurs samaradorligi va ajratish
Bandlik
Taʼlim va koʻnikmalar
Boshqaruv va hamkorlik
Integratsiyalashgan siyosat va qarorlar qabul qilish
O’zbekistonda uzoq muddatli barqaror rivojlanishni taminlashda muhim omillardan biri bu mamlakatimiz iqtisodiyoti va eksporti tarkibida chuqur qayta ishlangan, yuqori qo’shilgan qiymatga ega tayor mahsulotlar ulushini jadal sur’atlarda oshirishga qaratilgan iqtisodiyotni yanada yuksaltirish hisoblanadi. Barqaror rivojlanish asosiy uch ustundan iboratdir. Bular: ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik. Barqaror rivojlanish atrof muhit va tirik mavjudotlarni mahofaza qilishi, mamlakat iqtisodiyotini rivojlanishiga yordam berishi, shuningdek jamiyat rivojiga hissa qo’shishi kerak. Iqtisodiy va ijtimoiy ustun jamiyat oldiga aholining kambag’al guruhlariga maqsadli yordam ko’rsatishni o’ziga vazifa sifatida qo’ymoqda. Iqtisodiy -ekologik ustun atrof muhitga tashqi tasiri qiymatini baholash bilan bog’liq g’oyalar olib keldi.
Bugingi kunda innovatsion taraqqiyotga erishish, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, cheklangan resurslardan maksimal darajada oqilona foydalanish masalalari nafakat milliy iqtisodiyotlar, balki butun dunyo hamjamiyati oldida amalga oshirilishi lozim bo’lgan muhim vazifalardan sanaladi. Chunki, hozirgi davr iqtisodiyoti muayyan bir tizim sifatida nafaqat iqtisodiy o’sish, texnik mukammallik hamda raqobatbardoshlik tamoyillari asosida shakllanishi, balki har bir inson yashash sharoitini yaxshilashi hamda kelajak avlodlar uchun qulay iqtisodiy sharoit yaratishga yo’naltirilgan bo’lishi lozim. Iqtisodiyotning bunday transformatsiyasi bugungi kunda “yashil iqtisodiyot” asosidagi barqaror taraqqiyot deb nomlanadi.
Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi yashil iqtisodiyotning mohiyatini tahlil etish va O’zbekiston sharoitida iqtisodiyotni “yashillashtirish” istiqbollarini ko’rib chiqishdan iboratdir.
Barchamizga ma’lumki, iqtisodiy rivojlanishning har bir bosqichida atrof-muhit, tabiat iqtisodiyotning asosiy elementi, omili sanaladi. Tabiat va iqtisodiyotning mukammal muvozanatlashgan o’zaro munosabati yashil iqtisodiyot konsepsiyasida namoyon bo’ladi. Yashil iqtisodiyot oxirgi yigirma yillik mobaynida shakllangan iqtisodiy-ijtimoiy yo’nalish bo’lib, unga ko’ra iqtisodiyot tabiiy muhitning mustaqil bo’lmagan komponenti hisoblanib, aynan tabiiy muhit doirasida shakllanadi va rivojlanadi[1]. Yashil iqtisodiyotning bosh vazifasi ishlab chiqarish hamda iste’mol qilish jarayonlarini ekologik standartlarga mos tarzda o’zgartirish (ecologization) dan iboratdir[2]. Yashil iqtisodiyot nazariyasi quyidagi uch aksiomalar asosida qurilgan:
Chegaralangan tabiiy muhitda iqtisodiy ta’sir doirasini va taraqqiyotini chegarasiz ravishda kengaytirib hamda ta’minlab bo’lmaydi;
Resurslar chegaralangan bir sharoitda doimiy o’sib boruvchi cheksiz ehtiyojlarni qondirib bo’lmaydi;
Yerdagi barcha holat va tizimlar (shu o’rinda tabiiy va iqtisodiy muhit) o’zaro bog’liq.
Yashil iqtisodiyot nazariyasining bugungi kunga kelib keng yoyilishining asosiy sababi, bu mavjud ekologik muammolarning global ahamiyat kasb etayotgani hamda yashil iqtisodiyot taklif etayotgan tovar va xizmatlarning aholi ehtiyojlarini qondirish bilan bir qatorda mavjud muammolarni bartaraf etishga qaratilganligidadir. UNEP ning yashil iqtisodiyot to’g’risidagi ma’ruzasida, jahon YAIM hajmining 2 foizi iqtisodiyotni yashillashtirishga sarflansa, 2011-2050 yillarda doimiy iqtisodiy o’sish kabi uzoq muddatli iqtisodiy o’sishga erishish mumkin va eng asosiysi, bir vaqtning o’zida iqlim sharoiti, suv tanqisligi bilan bog’liq muammolarni qisman hal etish hamda ekotizimlar yo’q bo’lib ketishining oldini olish mumkinligi ta’kidlanadi[3].
1992-yil Rio-de-Janeyroda bo’lib o’tgan konferensiya yashil iqtisodiyot yo’nalishining xalqaro hamda milliy iqtisodiy tizimlar orasida keng yoyilishiga olib keldi. Ushbu konferensiyada ko’tarilgan bosh mavzu “O’sib borayotgan iqtisodiy taraqqiyot sharoitida atrof-muhitga ko’rsatilayotgan zararni minimallashtirish masalasi” edi. 2012-yil aynan ushbu shaharda o’tkazilgan “Biz istagan kelajak” shiori ostida navbatdagi konferensiyada milliy iqtisodiy tizimlarni barqaror taraqqiyot asosida modernizatsiya qilish majburiyatini yuklovchi hujjat imzoland[4]i. Ammo, shuni alohida ta’kidlash lozimki, dunyo iqtisodiy gigantlari biri bo`lgan AQSH Iqlim o’zgarishlari haqidagi Parij konvensiyasidan chiqib ketdi.
So’nggi yillarda milliy iqtisodiyotlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan yashil iqtisodiyotning turli tarmoqlarini rivojlantirish uchun ko’plab mablag’lar yo’naltirilmoqda. Misol uchun, yashil iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri bo’lgan bio energetika sohasiga yo’naltirilgan jami mablag’lar miqdori 2005-2009 yillar oralig’ida 230 foizga o’sdi (o’rta hisobda 50 foiz) va 2013-yilda 320 mlrd. AQSH dollarga teng bo’ldi[5]. 2009-yildan hozirgi kunga qadar “Umumjahon iqtisodiy forumi” mintaqaviy iqtisodiy tizimlarni yashil iqtisodiyotga o’tkazish uchun 750 mlrd AQSH dollari yo’naltirdi hamda bu mablag’larning asosiy qismi Osiyo mamlakatlariga sarmoya sifatida kiritildi. Natijada, bugungi kunga kelib, xalqaro “yashil” tovar va xizmatlar (cleantech va greentech) bozori yillik tovar aylanmasi 546 mlrd AQSH dollarini tashkil etmoqda[6].
Biznes muhitida yashil iqtisodiyot tushunchasiga juda katta e’tibor berilmoqda va moliyaviy fondlar, yirik kapital egalari, rivojlangan davlatlar hukumatlari, biznesmenlar va ko’pgina mamlakatlarda oddiy fuqarolar (misol uchun Skandinaviya mamlakatlarida) yashil iqtisodiyotning targ’ibotchilariga aylandilar. Misol tariqasida, Fransiya parlamenti tomonidan 2013-yilda qabul qilingan ekologik dasturga ko’ra, barqaror rivojlanish yo’lini tanlagan tashkilotlardan olinuvchi foyda solig’i besh yil davomida 30 foizga kamaytirilishi belgilab qo’yilgan bo’lsa, Norvegiyada alternativ energiya manbalaridan biri quyosh energiyasidan olinuvchi elektr manbaini qo’shni mamlakatlarga eksport qilishdan oladigan yillik foyda umumiy elektr energiyasi eksportidan keladigan foydaning 20 foizini tashkil etadi[7]. Bu borada uzoq sharq mamlakatlari, YAponiya va Janubiy Koreya ham ancha ilgarilab ketmoqda. YAponiyada yashil iqtisodiyot tamoyillari muhandislik sohasida ham keng qo’llanilib kelmoqda. Unchalik ham quyoshga boy bo’lmagan o’lkada kunduzgi vaqtda elektr energiyasi va issiqlikni tejash imkonini beruvchi binolar va iqtisodiy obektlar soni yildan-yilga ortib bormoqda.
Bir qarashda oddiy iqtisodiyotdan yashil iqtisodiyotga o’tish ancha ko’p mablag’ talab etadigan qiyin jarayondek tuyuladi, ammo, yashil iqtisodiyot tamoyillariga amal qilish orqali resurlarni tejash, ishlab chiqarish harajatlarini minimallashtirish, uzoq muddatga xizmat qiluvchi va to’liq yangilangan ishlab chiqarish tizimini yo’lga qo’yish imkoniyati yaratiladi. “Worldwatch Institute” taqdim etgan ma’lumotlarga ko’ra, o’rta hajmdagi iqtisodiy tizimga ega mamlakatlar uchun yashil iqtisodiyotga o’tish oddiy ishlab chiqarish natijasida yuzaga keluvchi muammolarni echishga qaraganda kamroq mablag’ talab etadi[8].
SHuni ham alohida ta’kidlash kerakki, har bir mamlakat o’z iqtisodiy, tabiiy va inson resurslari potensiali, yutuq va kamchiliklaridan kelib chiqgan holda, o’z yashil iqtisodiyotini yaratadi chunki, hozirda universal yashil iqtisodiy tizim modeli mavjud emas.
O’zbekiston iqtisodiyotini modernizatsiyalash sharoitida yashil iqtisodiyotning o’rnini yuqori baholash mumkin. Chunki, mamlakatimizda yashil iqtisodiyotni shakllantirish masalasining muhim ekanligi tabiiy resurs potensialini saqlash, atrof-muhitga zarar keltirmaydigan ishlab chiqarishni tashkil etish va shu bilan bir qatorda yuqori o’sish sur’atlariga erishish lozimligi bilan xarakterlanadi. O’zbekistonning yuqori tabiiy resurs va inson kapitaliga ega ekanligini unda yashil iqtisodiyotni rivojlantirish uchun ko’plab imkoniyatlar mavjudligini ko’rsatadi.
O’zbekistonda yoqilg’i-energetika resurslarining hozirgi hajmda iste’mol qilinishi davom etsa, ular mamlakatning yoqilg’i-energetikaga bo’lgan ehtiyojini 20-30 yil davomida ta’minlab berishi bashorat qilingan. Shu sababli ham iqtisodiyotni yashillashtirish jarayonini ushbu sohaga keng targ’ib etish, O’zbekistonda qayta tiklanuvchi, alternativ energiya manbalaridan foydalanish darajasini oshirish muhim masalalardan biri hisoblanadi. SHuningdek, BMT “Atrof muhit muhofazasi va taraqqiyot xalqaro komissiyasi” ning hisobotida “Kelajak rivojlanishi, ravnaqi shunday energiyalardan foydalanish formasi, ya’ni, atrof muhit holatiga zarar etkazmaydigan, xavfsiz, tiklanadigan, kafolatlangan, doimiy o’sib, tiklanib boruvchi va foydalanish imkoniyati mavjud bo’lgan energiyalarga bog’liq bo’lib qoladi”, deya qayd etilganligini e’tirof etish joiz. O’zbekistonning quyosh energiyasi bo’yicha yalpi salohiyati 50973 mln. tonna neft ekvivalentiga (mln.t.n.e.) teng bo’lsa, shamol energiyasining yalpi salohiyati 2,2 mln.t.n.e. deb baholanadi. Bu sohada yurtimizda bir qancha islohotlar amalga oshirilgan bo’lib, ularga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin:
O’zbekistonda Markaziy Osiyoda yagona ilmiy-eksperimental markaz — Fanlar akademiyasining «Fizika-Quyosh» ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil qilingan bo’lib, uning tadqiqotlari natijalari jahon miqyosida e’tirof etildi;
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 27 maydagi “2013-2017 yillarda O’zbekiston Respublikasida atrof-muhit muhofazasi bo’yicha harakatlar dasturi to’g’risida”gi Qarori ijrosi doirasida “Eko-energiya” ilmiy-tadqiqot markazi tomonidan Qashqadaryo viloyatidagi Kasbi, Kitob va SHahrisabz tumanlarining chekka qishloqlari – Komilon, YUqori Maymanoq, Varganzadagi qishloq ta’lim va tibbiyot muassasalariga quyosh batareyalari o’rnatildi[9];
2014 yilda “O’zbekenergo” kompaniyasi tomonidan Janubiy Koreya fotoelektr sanoati uyushmasi bilan hamkorlikda Namangan viloyatining Pop tumanida sinov tariqasida quvvati 130 kVt bo’lgan quyosh fotoelektr stansiyasi ishga tushdi[10];
2016 yilning aprel oyining boshida Buxoroda MDH da yagona bo’lgan 1,2 mVt quvvatiga ega ko’chma, avtonom quyosh elektr stansiyasi ishga tushirildi[11];
Samarkand viloyatida quvvati 100 kVt bo’lgan quyosh fotoelektr stansiyasi qurilmoqda[12];
O’zbekistonda 2030 yilgacha issiqlik-energiya balansining konsepsiyasini shakllantirish vazifasi qo’yilgan bo’lib, unga ko’ra, mamlakatning umumiy energiya balansida tiklanuvchan energiya resurslari, xususan gidroenergentika, quyosh va shamol generatsiyasining ulushini 10 foizdan 20 foizgacha, ko’mir hissasini esa, 5 dan 15 foizgacha oshirish, shu bilan birga gaz generatsiyasi ulushini 85 dan 65 foizga pasaytirish nazarda tutilgan[13]
Ulardan foydalanishni yanada samarali tashkil etish uchun quyidagi yo’nalishlarda ish olib borish muhim sanaladi:
Qishloq joylarida fotoelektrik qayta ishlovchi vositalarni o’rnatishni kengaytirish;
Energetika sohasida yirik fotoelektrik stansiyalarni barpo etish;
Issiqlik yig’ish tizimlariga quyosh energiyasidan foydalanish vositalarini joylashtish va boshqalar.
Natijada esa, qayta tiklanuvchi energiya sohasida yashillashtirish jarayonini olib borish 2050 yilga kelib umumiy energiya ishlab chiqarish hajmida uglevedorodlar hajmini 50 foizgacha qisqartirish imkonini yaratishi mumkin.
Transport sohasida yashillashtirishning yo’qligi sababli bugungi kunda ushbu sohada $722,9 mln. Yo’qotilmoqda[14]. SHu sababli ham, O’zbekistonda transport vositalarining ekologik xavfsizligini oshirish masalasi ham iqtisodiyotni innovatsion modernizatsiya qilishning muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi. Ushbu yo’nalishda amalga oshirilishi rejalashtirilgan ishlar qatoriga transport vositalari tomonidan ishlatiladigan yoqilg’ining energetik samarasini oshirish, yoqilg’ining “yashil” alternativ turlaridan foydalanish, “yashil” elektrodvigitellardan foydalanishni kiritishimiz mumkin. Quyosh batareyalari orqali harakatlanuvchi transport vositalarining keng joriy qilinishi atrof muhitga chiqarilayotgan turli xildagi chiqindilar hajmining kamayishi, shaharlar ekotizimining yaxshilanishiga olib keladi.
Yashil iqtisodiyotning keng joriy qilinishi uy-kommunal xo’jaligi tizimining modernizatsiya qilinishini talab etadi. Buning uchun passiv-quyosh isitish texnologiyasini joriy qilish, binolarda qayta tiklanuvchi energiya resurslaridan foydalanish, issitish tizimini isloh qilish kabi vazifalar amalga oshirilishi kerak. Ushbu yo’nalishda olib boriladigan islohotlar yurtimizda 2020 yilga kelib 15 ming, 2050 yilda esa 120 ming yangi ish o’rinlarini tashkil etish imkonini beradi[15].
Rivojlangan mamlakatlarda xo’jalik chiqindilarini qayta ishlash sanoati keng yo’lga qo’yilgan bo’lib, buning natijasida qattiq xo’jalik chiqindilarining hajmi, atrof-muhitga zarari kamaytiriladi. O’zbekistonda bugungi kunga kelib, mavjud poligonlarda 370 mln.m3 dan ortiq chiqindi to’plangan. Ularni qayta ishlashga jalb etilmaganligi sababli, chiqindilarni saqlash va utilizatsiya qilish uchun sarf etilayotgan mablag’lar iqtisodiyotga $611,6 mln.ga teg bo’lgan umumiy zarar keltirmoqda[16]. Bu muammoni hal etishning usuli chiqindilarni qayta ishlashga moslashgan zavodlarni qurish, aholining chiqindi mahsulotlarini tashlash madaniyatini rivojlantirish (chiqindilarni turiga qarab ajratish), zarasizlantirishning imkoni yo’q bo’lgan turli xildagi chiqindilarni qabul qiluvchi shaxobchalarni joriy etish, oziq-ovqat va xo’jalik mahsulotlari iste’molida isrofgarchilikka yo’l qo’ymaslik lozim.
Xulosa qilib aytganda, yashil iqtisodiyot mavjud resurslardan tejamkorona foydalangan holda har tomonlama zararsiz ishlab chiqarish jarayonini yo’lga qo’yish hamda ekologik toza mahsulot ishlab chiqarishga yo’naltirilgan tizimdir. YAshil iqtisodiyot nazariyasining bugungi kunda bu qadar keng quloch ochishining asosiy sababi, bu mavjud ekologik muammolarning global ahamiyat kasb etayotgani hamda yashil iqtisodiyot taklif etayotgan tovar va xizmatlarning aholi ehtiyojini qondirish bilan bir qatorda mavjud muammolarni bartaraf etishga qaratilganligida deyish mumkin. O’zbekistonda yashil iqtisodiyotni keng joriy etish mamlakat tabiiy resurslaridan yanada oqilona foydalanish, turli xil ekologik muammolarni bartaraf etish, aholining eko-savodxonligini oshirgan holda iqtisodiy o’sishni ta’minlashga sharoit yaratadi. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilishning bu yunalishni shakllantirish va rivojlantirish uchun yurtimizda barcha imkoniyat va sharoitlar mavjuddir. Bu yo’nalishda esa quyidagilarga alohida etibor qaratish lozim:
O’zbekistonning yashil iqtisodiyot modelini (strategik dasturini) tuzish va amaliyotga keng joriy etish;
Ushbu jarayonning huquqiy-normativ bazasini shakllantirish;
Islohotlarni izchillik bilan bosqichma-bosqich amalga oshirish;
Iqtisodiyot tarmoqlarini, infratuzilmani modernizatsiya qilish, ularni yashillashtirishga ichki va tashqi investitsiyalarni keng jalb etish;
Aholining eko-madaniyatini oshirish;
Davlat va jamiyat manfaatlarini mushtarakligini inobatga olgan holda, ushbu sohani rivojlantirishda ularninig o’zaro hamkorligi ta’minlash;
Yashil iqtisodiyotni shakllantirish borasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirish kabilarni kiritish mumkin.
Bir so’z bilan aytganda, oqilona iqtisodiy siyosat olib borayotgan har bir mamlakat uchun rivojlanishning innovatsion bosqichiga o’tishda iqtisodiyotni yashillashtirish jarayoni muqarrar vazifadir.
“Yashil” iqtisodiyot deganda ekologik xavf-xatarlarni kamaytirish, resurslardan samarali foydalanish va atrof-muhitga zarar yetkazmasdan barqaror rivojlanishga qaratilgan iqtisodiyot tushuniladi.
Insoniyat kelgusi o‘n yillikda iqlim o‘zgarishi, tabiiy resurslar taqchilligi, bioxilma-xillikning yo‘qolib ketishi, ijtimoiy tengsizlikning oshib ketishi kabi juda dolzarb muammolarga duch kelishni boshladi. 
Ushbu tizimli global inqirozlarning barchasi o‘zaro bog‘liqligi ularni alohida-alohida hal etib bo‘lmasligi, shuningdek, an’anaviy iqtisodiy yondashuv ushbu muammolarning yechimiga qaratilgan ham ekologik, ham ijtimoiy maqsadlarning muvozanatini ta’minlay olmasligi ta’kidlanadi. 
An’anaviy iqtisodiy yondashuv ortiqcha iste’mol qo‘llab-quvvatlanishi, ijtimoiy qamrov sustlashishi hamda tabiiy resurslarning keskin kamayishiga olib kelsa, “yashil” iqtisodiy yondashuv bularni barchasini rad etib, ijtimoiy farovonlikni hamda ekologik barqarorlik muvozanatini ta’minlash uchun xizmat qiladi.
Oxirgi o‘n yillikda deyarli barcha mamlakatlarda tabiiy resurslardan foydalanishning hamda atrof-muhitga salbiy ta’sirni oshirmasdan iqtisodiy farovonlikni ta’minlashga qaratilgan shunday “yashil” iqtisodiyotga urg‘u berish tendensiyasi kuzatilmoqda.
“Yashil” iqtisodiyot konsepsiyasi ko‘pgina mamlakatlar uchun strategik ustuvor vazifa sifatida yuzaga chiqmoqda. “Yashil” iqtisodiyot qayta tiklanuvchi energiya, yashil bino-inshootlar, barqaror transport, suv va yer resurslari hamda qattiq maishiy chiqindi boshqaruvi kabi sektorlardan iboratdir.
Xalqaro tashkilotlar tomonidan dunyoda va alohida mamlakatlarda “yashil” iqtisodiyotni rivojlantirish va “yashil” o‘sishga o‘tish holatini baholash imkonini beruvchi turli ko‘rsatkichlar to‘plamlari ishlab chiqilgan bo‘lib, amaliyotda qo‘llanib kelinmoqda.
Xususan, bugungi kunda dunyo bo‘yicha “yashil” iqtisodiyot samaradorligini baholaydigan Global “yashil” iqtisodiyot indeksi (Global Green Economy Index – GGEI) hamda “Yashil” o‘sish indeksi (Green Growth Index – GGI) kabi xalqaro reyting ko‘rsatkichlari keng qo‘llanilmoqda.
GGEI reyting ko‘rsatkichi 2010-yildan boshlab e’lon qilina boshlangan bo‘lsa, oxirgi marta 2018-yilda jami 130 ta mamlakatlar bo‘yicha baholash natijalari taqdim qilingan.
Mazkur indeksda boshqaruv va iqlim o‘zgarishi (leadership & climate change); samaradorlik sektorlari (efficiency sectors); bozor va investitsiyalar (market & investment); atrof-muhit (environment) kabi 4 ta o‘lchov kategoriyalari bo‘yicha baholanadi.
Keyingi keng qo‘llanilib kelinayotgan ko‘rsatkich “Yashil” o‘sish indeksi (GGI) hisoblanadi. Ushbu indeks barqaror rivojlanish maqsadlari (Sustainable Development Goals), Parij iqlim bitimi majburiyatlari, Aichi bioxilma-xillik maqsadlari (Aichi Biodiversity Targets), shuningdek, resurslardan samarali va barqaror foydalanish, tabiat mulklarini himoyalash, “yashil” iqtisodiy imkoniyatlar, ijtimoiy qamrov kabi “yashil” o‘sish yo‘nalishlari bo‘yicha mamlakatlardagi holatni baholaydi.
“Yashil” o‘sish indeksi 4 ta maqsadli yo‘nalish, 16 ta kategoriyalar hamda 36 ta indikatorlardan iborat bo‘lib, doimiy tarzda hamda barcha davlatlarni qamragan holda yuritib kelinadi.
“Yashil” o‘sish indeksiga ko‘ra, Shvetsiya, Daniya, Chexiya va Germaniya kabi mamlakatlar eng yuqori “yashil” o‘sish ko‘rsatkichlariga ega. Eng quyida esa Zimbabve, Jazoir, Nigeriya va Niger kabi Afrika mamlakatlari o‘rin egallagan. MDH davlatlari ichida Gruziya, Markaziy Osiyo mintaqasida Qirg‘iziston mazkur reyting bo‘yicha yuqori o‘rindagi ko‘rsatkichlarni qayd etgan.
O‘zbekiston Osiyo davlatlari ichida 33-o‘rinda qayd etilgan. Mamlakatning mazkur indeksda “Ijtimoiy qamrov” (Social inclusion) hamda “Tabiiy kapital himoyasi” (Natural capital protection) ko‘rsatkichlari nisbatan yaxshiroq bo‘lsa, “Resurslardan samarali va barqaror foydalanish” (Efficient and sustainable resource use), “Yashil” iqtisodiy imkoniyatlar (Green economic opportunities) yo‘nalishdagi ko‘rsatkichlarni yanada yaxshilash imkoniyati mavjud.
Prezidentning 2019-yil 4-oktabrdagi qarori bilan 2019–2030-yillarda O‘zbekistonning “yashil” iqtisodiyotga o‘tish strategiyasi tasdiqlangan. O‘zbekistonda “yashil” iqtisodiyotni ilgari surish va joriy etish bo‘yicha vakolatli organ sifatida esa Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi belgilangan.
Ushbu strategiyada yuqorida ko‘rsatilgan “yashil” o‘sish indeksi bo‘yicha mamlakatimizning past ko‘rsatkichlarini yaxshilashga qaratilgan quyidagi ustuvor yo‘nalishlardagi ishlarni amalga oshirish belgilangan:

• 
  iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlari energiya samaradorligini oshirish;
  
• 
  energiya resurslari iste’molini diversifikatsiyalash va qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni rivojlantirish;
  
• 
  iqlim o‘zgarishi oqibatlariga moslashish va ularni yumshatish, tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish va tabiiy ekotizimlarni asrash;
  
• 
  “yashil” iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlashning moliyaviy va nomoliyaviy mexanizmlarini ishlab chiqish.
  

Mazkur strategiya doirasida “yashil” iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan amaliy chora-tadbirlar natijasi o‘laroq, “Yashil” o‘sish indeksidagi mamlakatning o‘rni sezilarli yaxshilanishi hamda global “yashil” ekotizimni asrab-avaylashda uning munosib hissa qo‘shishi ta’minlanadi.
Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash uchun barcha sohalarda “yashil” iqtisodiyot texnologiyalarini faol joriy etish 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi vazifalari doirasidagi maqsadlardan biri.
Ushbu maqsadga erishish bir vaqtning o‘zida “yashil” iqtisodiyot uchun kadrlar tayyorlash zaruratini ham ko‘ndalang qo‘yadi.
OECD (2011), Cedefop (2009) kabi xalqaro tashkilotlarning tadqiqotlarida inson resurslarini rivojlantirish iqtisodiyotni “yashillashtirish” uchun asos ekanligi ta’kidlanadi.
PMTI ekspertlari tahlil jarayonida quyidagi jihatlarga e’tibor qaratdi:
“Yashil” iqtisodiyotga o‘tish tabiiy resurslar (shu jumladan suv) dan nooqilona foydalanish, havoning ifloslanishi, o‘rmonlarning qisqarishi, yerlarning degradatsiyaga uchrashi va iqlim o‘zgarishi kabi ekologik muammolarni hal etishda yordam beradi.
Yuqori darajadagi IT ko‘nikmalariga ega bo‘lgan aholi ulushining oshishi “yashil” bandlikning o‘sishiga boshqa omillarga nisbatan ko‘proq ta’sir ko‘rsatadi.
2022—2023-o‘quv yilida tayyorlanadigan kadrlarning 30 foizdan ortig‘i “yashil” iqtisodiyotga mos keladi. Taqqoslash uchun, 2019—2020-o‘quv yilida bu ko‘rsatkich 5 foizni tashkil etgan.
Oliy ta’lim muassasalarining 2019—2020 va 2022—2023-o‘quv yillari uchun kadrlar tayyorlash parametrlari (magistratura mutaxassisliklarini kontent-tahlildan o‘tkazish quyidagi xulosalarni chiqarish imkonini beradi:
Mamlakat oliy o‘quv yurtlarida (shu jumladan, hududiy filiallarda) “yashil” iqtisodiyotga o‘tish uchun eng zarur mutaxassisliklar bo‘yicha kadrlar tayyorlash, jumladan biotexnologlar, muqobil (quyosh va shamol) energetika, shuningdek, suv va yer resurslaridan samarali foydalanish bo‘yicha muhandislar, iqlim xavfini baholash, bioiqtisodiyot bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash yo‘lga qo‘yilgan.
Shu bilan birga energiya tejamkor inshootlar va texnologiyalarni, jumladan sun’iy intellektni loyihalash, foydalanish va ishlab chiqarish bo‘yicha kadrlar tayyorlash ham yo‘lga qo‘yilgan.
Xulosa
Jahon tajribasi shuni ko`rsatadiki, "yashil iqtisodiyot" mintaqaviy rivojlanishni, ijtimoiy barqarorlikka erishishni, "yashil iqtisodiyot" tarmoqlarida yangi ish o`rinlari yaratilishi orqali iqtisodiy salohiyatni oshirishni rag`batlantiradi (5). "Yashil iqtisodiyot", asosan, iqtisodiy taraqqiyotga yordam beradi va yalpi ichki mahsulotning o`sishini, mamlakat daromadlarini oshirishni, aholini ish bilan ta`minlash, mamlakatda ishsizlik darajasini pasaytirishni ta`minlaydi.
Shu bilan birga, "yashil iqtisodiyotga" o`tish iqlim o`zgarishi, foydali qazilma minerallarning yo`qolishi va suv resurslarining tanqisligi kabi global tahdidlar xavfini kamaytiradi.Ammo butun jahon rivojlanishini olib qaralsa, uning umumiylik xususiyati namoyon bo`ladi, ya`ni, bugungi dunyo sivilizatsiyasi kuch to`plagan, o'z qudratining eng yuqori nuqtasiga yetgan vaqtda jahonning barcha mamlakatlari iqtisodiy rivojlanishda ekologik yo`naltirilgan model tanlanmas ekan, globallashuv sharoitida butun sayyoraning asta-sekin tanazzulga yuz tutishi va butunlay yo`q bo`lib ketishgacha borish xavfi yuzaga keladi, degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Yashil taraqqiyot”ga erishish uchun “yashil iqtisodiyot”ga o‘tishimiz va uni rivojlantirishimiz lozim bo‘lmoqda. Shu tufayli mamlakatimizda bunday iqtisodiyotni shakllantirish uchun yashil iqtisodiyotni rivojlantirish lozim. Bugungi kunda “Yashil iqtisodiyot”ning o‘zi nima, degan savol tug‘iladi. Mazkur maqolada ushbu savolga javob berishga harakat qilamiz.
Yashil iqtisodiyot iqtisodiyot fanlarining bir yo‘nalish sifatida o‘tgan asrning oxirida paydo bo‘ldi. Mazkur iqtisodiyot tabiiy muhitning tarkibiy qismi bo‘lib, uning bir yo‘nalishi hisoblanadi. Yashil iqtisodiyot tushunchasi iqtisodiy fanlar va falsafaning ko‘plab boshqa sohalaridagi g‘oyalarni o‘z ichiga oladigan tabiat va jamiyat bilan bog‘liq ekologik iqtisodiyot, atrof-muhit iqtisodiyoti, resurslarga asoslangan iqtisodiyot, aholining rivojlanishi, feminizm iqtisodiyoti kabi yashil siyosat bilan bog‘liq iqtisodiyotni o‘z ichiga oladi.
Yashil iqtisodiyot bu iqtisodiy tizim bo‘lib, uning asosiy maqsadi sayyoramizning ekologiyasi va uni saqlab qolish bilan birga iqtisodiyotning barcha sohalarini rivojlantirishga qaratilgan. Shunday qilib yashil iqtisodiyot deganda, inson hayoti va sog‘lig‘i uchun zarur bo‘lgan resurslarni, atrof-muhit va ekologiyani bir butun holda saqlab qolib ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalari bilan bog‘liq iqtisodiyotni yanada rivojlantirishni amalga oshirishga asoslangan iqtisodiy faoliyatning yangi yo‘nalishi tushuniladi.
Bunda quyidagi tadbirlarni amalga oshirish lozim bo‘ladi. 
Birinchidan, aholining ehtiyojlarini qondirib, ularning farovonligi, yashash darajasi va sifatini oshirish uchun moddiy ne’matlarni yaratishni barqaror ravishda ekologiya va atrof-muhitga zarar yetkazmasdan ko‘paytirib borish lozim.
Ikkinchidan, ishlab chiqarish va iqtisodiyotni rivojlantirish uchun energiya resurslari kerak bo‘ladi, bularni qayta tiklanadigan energiya manbalari hisobidan ko‘paytirish, jamoat transportini ham elektr quvvati bilan yuradiganlariga almashtirish, energiyani tejaydigan binolarni barpo qilish kabi yo‘nalishlarda ishlarni olib borish.
Uchinchidan, atrof muhitga zararli gazlarni chiqarmaydigan, atrof-muhitni asraydigan, ekologik toza texnologiyalarni yaratish orqali ekologik toza mahsulotlarni yetishtirish masalasiga ham alohida ahamiyat berish lozim bo‘ladi.
To‘rtinchidan, bir tomondan, tabiatdagi barcha resurslar cheklangan bir paytda inson ehtiyojlari cheksizligini inobatga olib, ularning muvofiqligini ta’minlash maqsadida ne’matlarni ishlab chiqarishni kengaytirishni tabiiy resurslarni kamaytirmasdan amalga oshirish choralarini ham ko‘rish dolzarb masalalar sirasiga kiradi.
Beshinchidan, aholining doimiy o‘sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun qancha ishlab chiqarish, qanday ishlab chiqarish, kimga mo‘ljallab ishlab chiqarish masalasiga atrof-muhitni asragan holda katta ahamiyat beriladi.
Xullas, yashil iqtisodiyotda inson, tabiat va iqtisodiyotning bir-biri bilan uyg‘un va barqaror rivojlanishini ta’minlagan holda harakat qilish lozim bo‘ladi. Biror narsani qilaman deb, ikkinchi narsa yo‘qotilmaydi. Masalan, uy quraman, deb daraxtlar ayovsiz kesib tashlanmaydi, texnologiyalarni ko‘paytirish havo atmosferasini zaharli gazlar bilan to‘ldirish evaziga amalga oshirilmaydi va h.k. Shu yo‘l bilan barqaror taraqqiyotga erishish bugungi global masalalardan biridir.