1. Yumush fe'l lari: ishladi, mehnat qildi, ter to'kdi va boshqalar


Download 105 Kb.
bet1/7
Sana21.04.2023
Hajmi105 Kb.
#1372613
  1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
fe\'l so\'z turkumi


Fe'l arabcha so'z bo'lib "harakat" degan ma'noni bildiradi. Harakat-holat ma'nosini ifodalab, nima qildi. (bo'di)?. nima qiyapti( bo'yapti)?, nima qiladi(bo'ladi)? singari so'roqlarga javob bo'luvchi so'z turkumiga fe'l deyiladi. Fe'l qanday harakat-holatni ifodalashiga ko'ra bir qancha turlarga boʻlinadi.
1.Yumush fe'l lari: ishladi, mehnat qildi, ter to'kdi va boshqalar.
2.Tafakkur fe'l lari: o'ylaydi, o'qidi, kashf qildi kabi.
3.Sezgi fe'l lari: sezdi, his qildi.
4.Ruhiy holat fe'l lari:kuldi,xursand bo'ldi, qayg'urdi, iztirob chekdi.
5.Nutq fe'l lari:gapirdi, so'z ladi, bayon qildi, ifoda qildi.
6.Ishora fe'l lari:imo qildi, labini burdi,ko'zini qisdi va boshqalar.
7.Jismoniy holat fe'l lari: og'ridi, isitma chiqdi, xastalandi, sog'aydi, charchadi.
8.Tabiy holat fe'l lari: eridi, muzladi, uxladi va boshqalar.
9.Ko'rish fe'l lari: qaradi, ko'rdi, boqdi, termuldi.
Harakat-holat fe'l lari.
Fe'l lar nimani atab kelishiga ko'ra harakat va holat fe'l lariga boʻlinadi.
Harakat fe'l lari----shaxs va narsalarning jismoniy faoliyati natijasida roʻy bergan harakatni bildiruvchi fe'llar harakat fe'l lari hisoblanadi:yurmoq, yugurmoq, chiqmoq, bormoq,qimirlamoq, yelmoq, sudralmoq, sakramoq, uchmoq, o'tmoq,silkinmoq......
Holat fe'llari -----shaxslarning ichki kechinmalari va narsalarning bir holatdan ikkinchi holatga oʻtish jarayonini ifodalovchi fe'llarga holat fe'llar deyiladi: o'ylamoq, fikrlamoq, ikkilanmoq, sarg'aymoq, kumloq, yig'lamoq, qizamiq, q otmoq...
O'timli va o'timsiz fe'llar.
Fe'llar grammatik maʼnoga ko'ra ikkiga boʻlinadi:o'timli hamda o'timsiz. Tushum kelishigidagi so'zlar bilan bogʻlanadigan fe'llar o'timli fe'llar hisoblanadi:o'qidi, ko'rdi, yod oldi....
O'timli fe'l kimni? nimani? so'roqlarga javob bo'ladi:kitobni o'qidi, do'stini ko'rdi, she'rni yod oldi....
Tushum kelishigidagi so'zlar bilan bog'lanmaydigan fe'llarga o'timsiz fe'llar deyiladi,:bordi, uxladi, ranjidi..
O'timsiz fe'llar nimani? kimni? so'roqlarga javob bo'lmaydi:uyga bordi, xonada uxladi, do'sti ranjidi...
Fe'l nisbatlari
Bajaruvchining harakat va holat jarayoniga qay darajada ishtirok etishini bildiruvchi fe'l shakllari nisbat shakllari sanaladi. Fe'ldan anglashilgan harakat- holat bilan shu harakatni yuzaga chiqaruvchi shaxs o'rtasida munosabatni ifodalovchi ifodalovchi fe'l shakllariga nisbat shakllari deyiladi.
Shunga ko'ra fe'llar 5 ta nisbatga bo'linadi:1) aniq nisbat; 2) o'zlik nisbat; 3) orttirma nisbat ;4) majhul nisbat; 5) birgalik nisbat.
Nisbat shakllari fe'llning asos qismidan keyin qo'shiladi.

Download 105 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling