1. Yumush fe'l lari: ishladi, mehnat qildi, ter to'kdi va boshqalar


Download 105 Kb.
bet2/7
Sana21.04.2023
Hajmi105 Kb.
#1372613
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
fe\'l so\'z turkumi

Aniq yoki bosh nisbat
Harakatning ega orqali ifodalangan shaxs tomonidan bajarilishi ni bildiradi. Qo'shimchasi mavjud emas:ishladi, o'qidi.
O'zlik nisbati
Bajaruvchining o'zi ustida amalga oshadigan harakat yoki holatni ifodalaydigan fe'l shakli o'zlik nisbati deyiladi.
O'zlik nisbatida harakatni bajaruvchini shaxs bilan harakat tushgan obyekt birlashgan holda boʻladi. Masalan:Mashina o'z joyidan qo'zg'aldi..Gul ochildi.
O'zlik nisbati shakli asosga -(i)n, -(i)l qo'shimcha larini qo'shish bilan hosil boʻladi: unli bilan tugagan fe'l asosiga o'zlik nisbatining - n, - l, undosh bilan tugagan fe'l asosiga esa-in yoki -il qo'shimchalari qo'shiladi: Halima juda ozoda kiyinadi.
Odatlanmoq,jonlanmoq, harakatlanmoq seskanmoq, faxrlanmoq, zavqlanmoq, otlanmoq, afsuslanmoq kabi so'zlarda -n o'zlik nisbat qo'shimchasi bordek tuyulsa-da, ular qo'shimcha tarkibida yaxlitlanib qolgan, shuning uchun o'zlik nisbatiga kirmaydi, balki aniq nisbatga kiradi.
Majhul nisbat
"Majhul" so'zi " nomaʼlum ", " noaniq "degan ma'nolarni bildiradi. Bajaruvchisi noma'lum boʻlgan harakat yoki holatni ifodalovchi fe'l shakli Majhul nisbat deyiladi :Maktabini muzeyi Yangi eksponatlar bilan boyitildi. ( kim tomonidan boyitilganligi aniq emas).
Majhul nisbat fe'l kim tomonidan?, nima tomonidan? so'roqlarga javob bo'ladi : xat yozildi ( kim tomonidan?).
Majhul nisbat shakli unli bilan tugagan fe'l asosiga - n, - l. undosh bilan tugagan fe'l asosiga -in, - il, qo'shimchalarini qo'shish bilan hosil qilinadi. : Soch taraldi.
O'zlik hamda majhul nisbat shakllari aynan bir xil, lekin ular harakat yoki holatning bajaruvchisi nuqtai nazaridan farq qiladi. O'zlik nisbatida harakat- holat bajaruvchining o'z ustida amalga oshadi, majhul nisbatda esa bajaruvchi nomaʼlum bo'ladi. Masalan: Gulnoza kiyindi. (O'zlik nisbat). Kiyim chiroyli qilib kiyildi.( majhul nisbat).
Orttirma nisbat
Fe'l o'zagidan ifodalangan harakatga da'vat qilingan shaxs ma'nosini anglatadi. Orttirma nisbat shakllari: -t, -dir, tir, -,giz, - kuz, -g'iz, -qiz, -gaz, -kaz, -ir, -iz, -ar qo'shimchalari kiradi. Ular quyidagicha qo'shiladi.
Ba'zan fe'l asosiga orttirma nisbat hosil qiluvchi birdan ortiq qo'shimchalar qo'shilishi mumkin. O'qit—o'qittir..
Agar fe'l asosiga orttirma nisbat qo'shimchalari birdan ortiq qo'shilganda, orttirma nisbat qo'shimchasidagi so'z ma'nosi kuchayadi.
Fe'l larning orttirma nisbat o'zlik va birgalik nisbatdagi fe'llardan ham hosil qilinishi mumkin. :yuvin+ tir =yuvintir.
Orttirma nisbatdagi fe'llardan birgalik va majhul nisbatdagi fe'llar hosil qilinishi mumkin: isitildi(majhul), yozdirishdi (birgalik).
Orttirma nisbat qo'shimchalari o'timsiz fe'lni o'timliga aylantiradi., aynan shunga ko'ra orttirma nisbat va o'zlik nisbat qo'shimchalari o'zaro zidlanadi.. Masalan, (daftarga) yozildi—(daftarni) yozdiradi.

Download 105 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling