1. ЎЗбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

ЁҒОЧ ТУРЛАРИ 
ҚИРҚИМЛАР 
Кўндаланг 
радиал 
тангециол 
1. Қарағай. 
Қаттиқлиги 
чуқурча диаметри (мм) 
билан ўлчанади. 
 
 
 
2. Тол. Қаттиқлиги чуқурча 
диаметри (мм) билан 
ўлчанади. 
3. Терак. 
Қаттиқлиги 
чуқурча диаметри (мм) 
билан ўлчанади. 
 
2.Металл ва унга ишлов бериш технологияси бўйича лаботаротия 
дарсларини ташкил эитиш.
Металлар 
ердан қазиб олинади, оддий шароитда юқори электр 
ўткакзувчанлиги, 
иссиқликни 
яхши 
ўтказувчанлиги, 
электрромагнит 
тўлқинларини язши қайтариши, пластиклиги каби ўзига хос бўлган 
хусусиятларига эга оддий моддадир. Металлар қаттиқ ҳолатда кристалл 
тузилишда бўлади. Металл буюмлар олиш учун улар суюқлантирилади ва 
суюқ металлдан қолипларга қуйиб, қуйма детал олинади. Қуйманинг сифати 
металларнинг қуйиш ва қотиш жараѐнига, кимѐвий, физик ва механик 
хусусиятларига, структурасига қолипнинг сифатига боғлиқ. Металл лист ва 
симлар маҳсус қолипга солиб тайѐрланади. Металл лист ва симлар билан

---

161 
таништириш бўйича лобаратория машғулотини ташкил қилишни намунасини 
келтирамиз:
Ишнинг мақсади. 
Ўқувчиларни содда технологик синовлар орқали металл ва қотишмаларни 
олиниши, тайѐрланиши ва айрим хоссалари билан таништириш.
Жиҳоз ва асбоблар: 
Тиски, зубила, болғача. 
Ўрганиш оъбекти: 
Металл лист ва симлардан 5-6 ҳил намуна. 
Ишни бажариш тартиби: 
Ўқитувчи ўқувчиларга металлар ва уларнинг қотишмаларини технологик 
ҳамда механик хоссаларини тушунтиради. Металларни технологик механик 
хоссалари—уларга ишлов бериш мойиллигини харктерлайди. Шу 
хоссаларини билиш буюм тайрлашда катта аҳамиятга эга. Ўқувчиларга пўлат, 
алюмин, мис сим ва лист намуналар берилади. Бир ҳил ўлчамдаги симларга 
болғача билан уриб уларнинг қаттиқлиги аниқланади. Симларнинг қайси бири
камроқ яссиланса ўша материал қаттиқ бўлади. Лист материални
қаттиқлигини аниқлашда тискига маҳкамланиб зубила билан кесилади.
Кесилиши қийин бўлган материал қаттиқ бўлади. Лист материални 
пластиклиги ва эластиклиги қуйидагича аниқландаи, у тискига маҳкамланиб 
гоҳ бир томонга, гоҳ иккинчи томомнга букилади. Бу ҳолат сингунча давом 
этади. Букилишлар сони қанча кўп бўлса у қаттиқ бўлади. Металл лист 
(линейка) учлар бир-бирига яқинлаштирилиб қўйиб юборилади, шунда у 
ўзининг олдинги ҳолатига келса бу унинг эластиклиги бўлади, олдинги 
холатига келмаса пластлиги бўлади. Пластик ва мўрт материалларга эговларни 
мисол келтириш мумкин. Қуйида эгов ўлчамлари тишларини аниқлашджа 
ўтказиладиган лаборатория ишини намунасини 
келтирамиз.