1. Ózbekstandaǵı tariyxıy qalalar. Tariyxıy qalalardıń yubileylari keń bayramlanishi

Tema :Tariyxıy qalalar (Samarqand, Buxara, Marg'ilon, Qarsı, Tashkent, Xiva, Qalasısabz) yubileylarining xalıq aralıq kólemde keń bayramlanishi
Joba :
1. Ózbekstandaǵı tariyxıy qalalar.
2. Tariyxıy qalalardıń yubileylari keń bayramlanishi.
3. Tariyxıy qalalardıń jası.

Ózbekstannıń tariyxıy qalaları : Samarqand, Buxara, Marg'ilon, Qarsı, Tashkent, Xiva, Qalasısabz.

Samarqand — Ózbekstan Respublikası Samarqand wálayatındaǵı áyyemgi qala. wálayattıń basqarıw, ekonomikalıq hám materiallıq orayı (1938-jıldan ). 1925—30 jıllarda Respublika paytaxtı. Ózbekstannıń qubla-batısında, Zarafshon oypatlıqsınıń oraylıq bóleginde (Darg'om hám Siyob kanalları arasında ) jaylasqan. Ortasha 695 m biyiklikte. Tashkentten 300 km. Samarqanddan Tashkent—Dushanbe, Tashkent—Turkpenboshi, Tashkent—Uchquduq—Qońırat temirjolları, Úlken Ózbek traktı (Tashkent—Termiz jolı ) ótedi. Qala xalqı hám xojalıqları Shovdor, Baǵıshamol salmalarınan suw aladı. Iyulning ortasha temperaturası 25, 9°, eń biyik temperatura 40—42°, yanvar ortasha temperaturası 0, 2°, eń tómen temperatura —26°. Maydanı 120 km². Xalqı 519600 mıń kisi (2016 ); 1975-jıl 299000, 1970-jıl 267000, 1959 -jıl 196000, 1939 -jıl 136000, 1897-jıl 55000, 1865-jıl 26000. Samarqand qala Keńesine qarawlı 4 qalasha (Jińishke, Ximikler, Farhod, Hishrov) bar. Buxara — Ózbekstan Respublikasınıń áyyemgi qalalarından biri, Buxara wálayatınıń basqarıw, ekonomikalıq hám materiallıq orayı. Ullı jipek jolında iri kommerciya oraylarınan bolǵan. Ózbekstannıń qubla -batısında, Zarafshon dáryası tómen aǵımında jaylasqan. Tashkentten 616 km. Buxara 2 qala rayonı (Fayzulla Xo'jayev hám Toqımashılıq ) ga bólingen. Xalqı 280000 (2019 ).
Xiva - Ózbekstan Respublikasınıń Xorezm wálayatındaǵı qala. Xiva rayonı orayı. Ózbekstannıń shalbar. batısında, wálayattıń qublaında, Amudaryanıń shep jaǵaında, dáryadan 40 km qublaında, 95 m biyiklikte jaylasqan. Qala janından Polvonyop (qáddi. Xeykaniq) kanalı ótken. Jaqın temirjol stansiyası - Urǵanch (30 km). Maydanı 0, 08 mıń km². Xalqı 89, 5 mıń kisi (2017). Qalanıń áyyemgi bólegindegi júdá kóp arxitektura esteliklerine bay bolǵan Ichan-Qorǵan shıǵıstıń ekzotik qala tımsalın ózinde saqlap qalǵan tań qalǵanday qala bolıp tabıladı.
Tashkent - Ózbekstannıń paytaxtı hám usınıń menen birge Oraylıq Aziyadaǵı eń iri qala bolıp tabıladı. Kóp jıllar dawamında Tashkent dúnyadan sayaxatshılar hám isbilermenlerdi tartatuǵın mámlekettiń eń zárúrli biznes hám materiallıq orayı bolıp kelgen.
Eń jaqsı dıqqatqa iye jaylar
Tashkentte sapar ushın bir neshe kún kerek bolatuǵın dıqqatqa iye jaylardıń dizimi kútá úlken. ✔️ seyil etiw ushın keń hám jasıl qıyabanlar, fantanlar hám ekologiyalıq baǵlar ;
✔️ Qala daǵı kóplegen muzeylerde Orta Aziya xalıqları tariyxı hám mádeniyatı haqqındaǵı kem ushraytuǵın dóretpeler;
✔️Ullı arxitekturalıq ansambllar, meshitler hám minarlar ;
✔️ Hár didga uyqas teatr hám galereyalar.
Bul jerde hár kim qalanıń eń dıqqatqa iye jayların kóriw ushın óz baǵdarın jaratılıwması mmumkin.
Áyyemgi hám bay tariyxı, ayrıqsha mádeniyatı, ullı kelbetleri menen jáhán civilizatsiyası rawajlanıwına úlken úles qosqan, milliy mámleketliliginmiz hám ruwxıylıqimizning góne besiklerinen biri bolǵan, kem ushraytuǵın tariyxıy -arxitekturalıq ótmishten qalǵan estelikler, múqaddes zıyarat ornılardı óz qushaǵında saqlap -abaylap kiyatırǵan Samarqand qalasınıń 2750 jıllıq qutlı sánesin 2007-jılda Ǵárezsizlik putkil xalıq bayramı menen baylanıslı bayramlar kúnlerinde keń kólemde bayramlaw hám de jerleslerimiz, atap aytqanda, jetkinshekti milliy namıs hám maqtanısh, watanǵa muhabbat hám sadıqlıq ruwxında tárbiyalaw maqsetinde:
1. YUNESKO Bas konferensiyasınıń 2005-jıl 20 -oktyabrdagi 33-sessiyasında Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵın bayramlaw hám ol jaǵdayda YUNESKOning qatnasıwı haqqındaǵı sheshimi maǵlıwmat ushın qabıl etilsin.
Ózbekstan Respublikası Pánler akademiyası, Mádeniyat hám sport jumısları ministrligi, Respublika “Ruwxıylıq hám bilim” orayı, Samarqand wálayatı hákimligi hám de keń jámiyetshiliktiń Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵın bayramlaw haqqındaǵı usınısı maqullansin.
2. Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵın bayramlawǵa tayarlanıw jáne onı ótkeriw boyınsha respublika shólkemlestirilgen komiteti quramı, ilajlar programması 1 hám 2-qosımshaga* muwapıq tastıyıqlansin.
* 1-2-qosımshalar berilmaydi. 3. Ózbekstan Respublikası Mádeniyat hám sport jumısları ministrligi Samarqand wálayatı hákimligi, basqa mápdar ministrlik hám keńseler menen birgelikte 2006 -2007-jıllarda Samarqand qalasındaǵı tariyxıy esteliklerdi remontlaw, social hám de kommunal salasında xizmet kórsetiwdi rawajlandırıw hám abadanlastırıwǵa tiyisli ilajlar programmasın 3-qosımshaga* muwapıq ámelge asırsin.
* 3-qosımsha berilmaydi.
4. Ózbekstan Pánler akademiyası, Samarqand mámleket universiteti, Mádeniyat hám sport jumısları ministrligi, Samarqand wálayatı hákimligi tiyisli ministrlikler hám keńseler menen birgelikte Samarqand qalasında 2007-jıl may ayında “Samarqand qalasınıń ulıwmadunyalıq materiallıq rawajlanıw tariyxında tutqan ornı” temasında xalıq aralıq ilimiy konferensiya shólkemlestiriw, usı konfrenciya jumisına mámleketimiz hám sırt eller degi belgili alım hám qánigelerdi qosqan halda, onı hár tárepleme joqarı dárejede ótkeriw, sol tema menen baylanıslı kórkem-tariyxıy kórgezbeler uyushtirish, konferensiya materialların baspadan shıǵarıw hám keń jaqtılandıriw boyınsha anıq ilajlardı islep chiqsin hám ámelge asırsin.
Belgilep qóyılsinki, xalıq aralıq ilimiy konferensiyanı ótkeriw menen baylanıslı ǵárejetler respublika byudjeti esabınan oraladı.
5. Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵın bayramlawǵa tayarlanıw jáne onı ótkeriw boyınsha respublika shólkemlestirilgen komiteti jıldıń hár shereginde ótkeriletuǵın jıynalıslarında ilajlar programmasınıń atqarılıwın támiyinlew tuwrısında Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine informaciya berip barsin.
6. Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵın bayramlawǵa tiyisli ilajlar programmasın ámelge asırıwda qáwender retinde qatnasıw qálewin bildirgen mámleketlik emes hám jámiyetlik shólkemleri, shet el hám xalıq aralıq strukturalardıń ǵayratları qollap -quwatlansin. 7. Ózbekstan Milliy teleradiokompaniyasi, Ózbekstan Milliy informaciya agentligi hám basqa ǵalaba xabar qurallarına Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵına arnalǵan yubiley bayramlarına tayarlanıw hám olardı ótkeriw menen baylanıslı ilajlardı keń jaqtılandıriw usınıs etilsin.
8. Belgilep qóyılsinki, Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵın bayramlawǵa tayarlanıw jáne onı ótkeriw ilajları hám de 2006 -2007-jıllarda tariyxıy esteliklerdi remontlaw jumısları menen baylanıslı barlıq ǵárejetler bul ilajlardı orınlawǵa juwapker ministrlikler, hákimlikler hám keńselerdiń 2006 -jılda sol maqsetler ushın názerde tutılǵan, sonıń menen birge, 2007-jıldaǵı byudjet parametrlerinde joybarlastırılǵan qarjları sheńberinde hám qáwenderler qarjları esabınan ámelge asıriladı.
1997 jıl 20 oktyabr - Xiva qalasınıń 2500 jıllıq yubileyiga arnalǵan saltanatli dástúr ótkerildi. Xonlikning eń iri qalalarında biri Xiva edi. Ol XvII ásir basınan tap 1920 - jılǵa shekem Xiva xonligining paytaxtı bolǵan. Xiva qalası áyyemginde Xiyvaq dep atalǵan. Xivaning ataqlılıǵı ol qurılǵan dáwirlerdanoq Shıǵıs menen Batıstı baylaw sawda jolı ótkenligi menen anıqlama bernedi. Eramizǵa shekemdıń Iv asri baslarında Xiva Xarazm mámleketi menen Iran sosoniylari mámleketi quramına kirgen. XvII ásir baslarında Amudarya ózeni ózgeriwi áqibetinde xonlik paytaxtı Urǵanchda xalıq jasawı ushın qolaysız jaǵday júzege kelgennen keyin, xonlik paytaxtı Xiva qalasına kóshirildi. XvIII ásir ortalarında Iran shohi Kemde-kem ushraytuǵınshoh áskerleri, keyinirek turkmalarning yovqut qáwimi hújimi áqibetinde qala wayran etilgen edi. Xiva xoni Muhammad Isenim dos hukmdorligi dáwirinde (1770 - 1790 ) turkpenlerdiń yovmut qáwimi áskerleri tar - buyım etilgen hám Xiva qalası qayta teklangan. XIX ásir ortalarında Xiva xoni Allaqulixon (1825 - 1842) dáwirinde qala átirapı taǵı bekkem diywal biuoan oralǵan. Diywaldıń uzınlıǵı 6 km. Bolǵan. Xiva qalasınıń memoriy túsine XvIII ásir aqırınan baslap tiykar solina baslaǵan jáne bul jumıs XX ásirdiń baslarınasha dawam etken. Qala arxitektoray ansanbili pútinligi tárepten Orta Aziyada birden-bir esaplanadı. Bul ansanbilning ishinde daslep Ichan qorǵan (yaǵnıy ishki qorǵan ; qalasıston) qurılǵan. Ichan qorǵanda - xon sarayı, aslzodalar jasaytuǵınlıq mákan, gór, medrese, meshitler jaylasqan. Ichan qorǵandıń ulıwma maydanı 26 gektar. Diywaldıń uzınlıǵı 2200 metr. Ichan qorǵanda o'zar kesiwetuǵın eki úlken kóshe ótken. Bul ko'chjalarda tórtew dárwaza qurılǵan. Bul dárwazalardan Dishan qorǵanǵa shıǵıladı. Dishan qorǵanda bolsa ónerment, qol ónermentiler, sawdagerler jasawǵan hám olardıń sawda qatarlarıları jaylasqan. Dishan qorǵandıń uzuligi 1250 metr bolıp, onıń on dana dárwazası bolǵan. Xiva qalasında jaylasqan arxitektoray estelik Sayid Aloviddin mazarı bolıp tabıladı. Bul gór XIv asirde qurılǵan edi. Sonıń menen birge, Xivada góne qorǵan-saray, meshiti jomi', Aq meshit, Úsh áwliye mazarı, Sherg'ozixon mazarı, Allaqulixon karvonsaroyi, Qutlı Murod dos madrassasi, Muhammad Isenim dos madrassasi, Allaqulixon qurtırǵan 163 xanadan ibarat Toshhovli sarayı hám basqalr zárúrli tariyxıy arxitektorshılıq estelikleri bolıp, olar xivalik óz kásipiniń ájayıp ustaları - zergerler, toshganch, aǵash naǵıs oyıwshılarınıń sheberligin kóz-kóz etip turadı. Bulardıń barlıǵı XvIII ásir aqırı - XI ásir baslarında Orta Aziya arxitektorshılıq kórkem óneriniń qayta tiklenganligidan, buǵan baylanıslı ásirese Xiva xonligi arxitektorları danq taratganligidan dárek beredi. Xiva tekǵana Orta Aziyada, usı waqıtta dúnyaǵa da ataqlı qala. Bunıń tastıyıqı - 1997 - jılda YUNESKO sheshimi menen sol qala 2500 jıllıǵı bayramlanganlıgı bolıp tabıladı. Búgingu áwlad óz áke-babalardıń materiallıq miyrasları menen haqılı túrde maqtanadılar. Xiva xonligining taǵı bir iri qalası - Góne Urǵanch bolıp tabıladı. Bul qalaǵa tiykar salınǵanına 2000 jıldan asdı. Qala zárúrli karvon jolları kisishgan jerde jaylasqanlıǵı ushın da tez rawajlanga. XvI - XIX ásirler tek ǵana o'zoro urıslar, ishki urıslar, dawlar hám toji taxt talashuvlari tariyxınanǵana ibarat bolmay, bul dáwirlerde de xonliklarda materiallıq turmıs toqtap qalmadı. Hátte, toji taxt ushın, oraylıq hákimiyattı kúsheytiw ushın qońsılaslarninghududlarini basıp alıw ushın ayawsız gúresgen hukmdorlar arasında da dóretiwshilik menen shuǵillanǵan, ilim hám ádebiyat ahliga qáwenderlik etken, óz mámleketleri tariyxın jaratqan hukmdorlar da bolǵan. Mısalı, Abdulaxon, Ubaydilloxon II, Allanıń bir atıqulixonlar; Xiva xoni Abdulg'ozixon; Qo'qon xoni Umarxon usılar gápinen bolıp tabıladı. Úshew xonlik xalıqların ruwxıy turmısda birlestirib turǵan kúsh ózbek tili boldı. Usı waqıtta mámleket mekeme jumıslarında parsı tii da qullanilgan. Socialliq ómira ózbek hám parsı tilleri qollanılǵan. Dástúrge kóre bolsa fanda hám mektepte arab tili zárúrli orın tutqan. Medreseler úsh (baslanǵısh, orta hám joqarı ) basqıshlı bolıp, olarda arab, parsı hám ózbek tili jetilisken uyretilgen. Sonıń menen birge, fiqh, esap, geometriya, astranomiya, etika, filosofiya, antiq, ádebiyat, geografiya, tariyx shıpakerlik kásibi oqıtılǵan. Bul bayram daslep YuNESKO dıń Parij daǵı Bas rezidenciyaında baslandı. Xiva qalasınıń Qorǵan-saray maydanında 1997 jıl 20 oktyabrde ótken teatrlashgan tamasha óz mánisi, tariyxıy filosofiyalıq tereńligi (avtor O. Matjon, rejissyor Bahadır Hamidov, kompozitor Bahadır Abdullayev) menen itibarǵa iyelik etiw. Ol jaǵdayda qala tariyxı ulıwmalasqan kórkem saqnalıq sheshimlerde usınıs etilgen. Massagetlar Malikasi To'marisning shabandoz qızlar qurshawındaǵı kúshli hám keskin háreketlerge bay oyınlarında watan ǵárezsizligi ushın alıp barǵan gúresi sáwlelengen etilse, Xiva qalası haqqındaǵı ráwiyat tiykarındaǵı “Perishteler raqsi”da tariyxımizning o'qilmagan betleri qayta jonlandi. Xivaning qutlı bayramına kelgen qonaqlar - ministrlik, mekeme hám shólkemler basshıları, diplomatik korpus hám xalıq aralıq shólkemler, shet el mámleketler wákilleri bayramǵa say bezetilgen qorǵan-saray maydanından jay aldılar. Jıynalǵanlar názerinde qala sehru ájayıpınan tańlanıw, kewilinde tınıshsızlanıw : guyo olar sol az waqıtlarda alshaq ótkendegi qushaǵında turǵan sıyaqlı. Kórkem taxtalarında Xorezm ahlining hushlı hám ózine tartatuǵınlı kórkem óneri taǵı bir márte kórinetuǵın boldı. Xiva qalasınıń 2500 jıllıǵına arnalǵan bayramlar shodu quwanıshlılıq menen kóterińki ruhda ótti.
2009 jıl 2-10 aprel kúnleri YuNESKOning Parij daǵı bas rezidenciyaında Tashkent qalasınıń 2200 jıllıǵına arnalǵan yubiley bayramları bolıp ótti. 2009 jıl 26 -27 mayda Tashkent qalasında “Tashkenttiń jáhán civilizatsiyası rawajlanıwında tutqan ornı” temasında xalıq aralıq ilimiy konferensiya ótkerildi. 2009 jıl 1-sentyabrde YuNESKO qatnasıwında Tashkent qalasınıń 2200 jıllıǵı keń bayramlandi. Tashkent qalasınıń 2200 jıllıǵı aldından Mámleketimiz paytaxtında kútá úlken remontlaw hám abadanlastırıw jumısları alıp barıldı. Qalanıń social infratuzilmasini rawajlandırıwǵa tiyisli belgilengen ilajlar ámelgem asırıldı. Atap aytqanda, Tashkenttiń áyyemgi Mingo'rik qala qarabaxanasınıń qaldıqları konservatsiya etildi; Ko'kaldosh medresesiniń kirisiw bosaǵası hám old bólegi júzesi, Suzukota mazarı remontlandi; “Repressiya jábirleniwshileri yadı” muzeyi qurılısınıń 2-gezegi tamamlandi; Jaslar dóretiwshilik sarayı, Tashkent Islam universitetiniń jańa oqıw jayı qurıldı ; “Paxtakesh” oraylıq stadioni tolıq rekonstrukciya etildi; Ámir Temur shohko'chasi, Abdulla Ílayıqiy, Parkent, Qalasısabz, Rawajlanıw kóshelerinde keń kólemde rekonstrukciya jumısları alıp barıldı, Tashkent qala orayında eń sawlatlı “Ózbekstan” ánjumanlar sarayı qáddi kóterdi hám qalanıń jańa kuranti qurıldı.