10. 1-mavzu: turizm korxonalarida strategik rejalashtirish. Ma’ruza mashg’uloti rejasi

---

1 
10.1-MAVZU: TURIZM KORXONALARIDA STRATEGIK 
REJALASHTIRISH. 
 
MA’RUZA MASHG’ULOTI REJASI: 
10.1.1. Strategik rejalashtirishning bozor iqtisodiyotidagi o’rni va roli. 
10.1.2. Turistlik sohada marketing strategiyasidan foydalanish. 
10.1.3. Resurslarni taqsimlash, tashqi muhitga moslashish va ichki 
muvofiqlashuv faktorlarining ta’siri. 
10.1.4.O’RTMT: Turistlik xizmat bozor infrastrukturasi, turistlik 
mahsulotni ilgari surish dasturlarini ishlab chiqish.
Tayanch so’z va iboralar:Missiya, maqsad tushunchasi, tashqi muhit, 
baholash, firmaning missiyasi, bozorga chiqish, missiya ideali, tijorat 
tashkilotlari, kuchsiz jihatlar, imkoniyatlar, xavflar. muhit faktorlari raqobatchilar 
muhiti, muhimlilik darajasi, korxona tahlili, davlat, mintaqa, tarmoq, 
korporatsiya, kontsern, xolding, assotsiatsiya, korxona, aktsionerlik jamiyati, 
biznes-rejalashtirish. 
 
10.1.1.Strategik rejalashtirishning bozor iqtisodiyotidagi o’rni va roli 
Milliy iqtisodiyotni, shu jumladan, turizm sohasi faoliyatini rivojlashtirishni 
muvaffaqiyatli boshqarish, jamiyatda yuz beruvchi har xil jarayonlarni tartibga 
solish uchun barcha boshqaruv sub’ektlari o’z oldiga qo’ygan maqsadlarini 
belgilab olishi kerak va maqsadga erishishni ta’minlaydigan ilmiy asoslangan 
tadbirlarni tayyorlashi zarur. Ushbu qo’yilgan muammolarni hal qilish strategik 
rejalashtirish jarayonida hal etiladi. 
1991 yilga qadar iqtisodiyotda barcha sohalar rivojlanishini qat’iy ravishda 
belgilovchi umumdavlat rejalashtirish tizimi mavjud edi. Barcha darajada va 
tegishli vaqt bilan ifodalanadigan rejalar qonun kuchiga aylantirilgan bo’lib
uning topshiriqlarini bajarmagan “aybdorlar” ma’muriy va iqtisodiy jihatdan 
jazolanar edi. 
Bozor munosabatlariga o’tgandan keyin vaziyat tubdan o’zgardi. Bozor 
munosabatlari sharoitida xo’jalik sub’ektlari faoliyatini ma’muriy, buyruqbozlik 
tizimi orqali rejalashtirish mutlaqo to’g’ri kelmaydi. Tijorat tashkilotlarining 
xo’jalik faoliyatilari faqat mamlakatdagi mavjud qonun va shartnoma shartlari 
bilan belgilanadi. Shuning uchun qonuniy ravishda quyidagi savollar vujudga 
keladi: bozor iqtisodiyoti bilan rejalashtirish jarayoni o’rtasida uyg’unlik bormi? 
Davlat o’z funktsiyalarini bajarishda va xo’jalik sub’ektlari faoliyatini tashkil 
qilishda bu jarayon qay darajada zarur? 
Rejalashtirish mohiyati o’ziga xos xususiyatga ega bo’lib, kishilar ongli 
tarzda harakatlarining maqsadini aniqlaydilar va resurslarga qarab ish tutadilar, 
bunda ular tashqi muhitning bevosita va bilvosita ta’sirini hisobga oladilar. 
Zamonaviy sivilizatsiya tajribasi shundan guvohlik beradiki, har bir mehnat 
jarayoniga xos bo’lgan rejalilik jamiyatning taraqqiy etishi, taqsimot darajasining 
oshishi va mehnat kooperatsiyasiga qarab rivojlana boradi. Shunday qilib 
boshqarish, demak, rejalashtirish ham moddiy boylik va xizmatlarni ishlab 

---

chiqarishni amalga oshirishda jamiyat va uning alohida tizimlari uchun ichki 
xususiyat hisoblanadi. Bozor xo’jaligida makroiqtisodiy rejalashtirishga bo’lgan 
ehtiyojni quyidagi ob’ektiv holatlarda ifodalash mumkin: 
1. 
Erkin bozor mexanizmining milliy iqtisodiyot makroiqitisodiy 
barqarorligini ta’minlashda ishlab chiqarishning davriy o’zgaruvchanligini, yalpi 
daromadni, to’la bandlikni yengishdagi qobiliyatsizligi. 
2. 
Iste’molning umumiy hajmida jamoa yoki umumiy iste’mol 
hissasining muntazam o’sishida tovar va ijtimoiy iste’molni oddiy bozor 
mexanizmi bilan emas, balki davlat boshqaruvi orqali yo’lga qo’yiladi. Bu holda 
bozor munosabatidan tashqari mexanizmlar orqali taqsimlanadigan davlat 
resurslari majmuining ulushi ham ortadi. 
3. 
O’zaro aloqada bo’luvchi xo’jalik sub’ektlari va iqtisodiyotning 
yangi sohalarining paydo bo’lishi hamda integratsion jarayonlar natijasida ancha 
murakkab va o’ta muhim shakllarning yuzaga kelishi (masalan, turizm, servis 
sohalarining tarmoq sifatida paydo bo’lishi). 
4. 
Zamonaviy global muammolarning chuqurlashuvi, moliyaviy 
iqtisodiy inqiroz, atrof-muhitning yomonlashuvi, tabiiy resurlarning kamayishi, 
oziq-ovqat muammolari kabi masalalar bozor munosabatlari emas, balki
davlatning aralashuvi bilan hal bo’ladi. 
5. 
Rejalashtirish sohasida faoliyatni kuchaytiruvchi favqulodda 
vaziyatlar (urush, iqtisodiy tangliklar, tabiiy ofatlar va uning oqibatlarini tugatish 
zaruriyati) yuzaga kelishi. 
Rejali boshqarishning markaziy vazifasi bo’lib, amaliy faoliyat maqsadi va 
unga erishish yo’lida mavjud resurslardan samarali foydalanish hisoblanadi. 
Rejalashtirish funktsiyasi quyidagilarni aniqlashni talab qiladi
- qo’yilgan maqsadga erishish uchun qanday harakatlarni amalga oshirish 
kerak; 
- ushbu harakatlar qachon amalga oshirilishi kerak; 
- ular qanday ketma-ketlik asosida amalga oshirilishi kerak; 
- bu harakatlarni kim amalga oshirishi kerak; 
- qanday vositalar orqali; 
- qanday resurslar bilan;
- qanday ko’rsatkich va samaradorlik bilan. 
Strategik rejalashtirish tizimning muhim qismi sifatida tashkiliy tizimlarni 
rivojlantirishning strategik maqsadiga erishishda strategiyani ishlab chiqish va 
buning uchun kerak bo’ladigan resurslarni taqsimlash jarayonidir. Strategik 
boshqaruv jarayonining rasmiy natijasi bo’lib strategik reja hisoblanadi. Strategik 
rejalashtirishning tarkibiy tuzilishi quyidagi 10.1-chizmada batafsil ifodalangan. 

---

3