10-ma'ruza: Agloporit xom ashyosi, ishlab chiqarish texnologiyasi. Agloporit ishlab chiqaruvchi korxonalarda asosiy xomashyo materiallar. Aglomeratsiya uchun yaroqli gilli jinslar. Ko‘mir boyitish chiqindilari. Reja

10.1-jadval. Talab etilgan qulay joylashuvchanlik uchun suv-sement nisbati

Donadorlik tarkib	To‘ldiruvchi tarkibidagi tosh changi miqdori,%	Talab etilgan qulay joylashuvchanlik ega bo‘lgan qorishma olish uchun suv-sement nisbati
		past	o‘rta	yuqori
1	0	0,612	-	-
	3	0,618	-	-
	6	0,634	-	-
	9	-	0,7	0,75
	12	-	0,73	0,76
2	0	0,63	-	-
	3,5	0,635	0,715	-
	7	0,648	0,715	0,75
	10,5	0,653	0,72	0,745
	14	-	0,72	0,75
3	0	0,665	0,735	0,78
	4,2	0,655	0,725	0,758
	8,4	0,682	0,735	0,766
	12,6	0,695	0,74	0,77
	16,8	0,74	0,775	0,79
4	0	0,713	0,78	0,82
	4,8	0,72	0,787	0,825
	9,6	0,732	0,787	0,825
	14,4	0,765	0,805	0,83
	19,2	0,807	0,835	0,85

Qorishmalarning qulay joylashuvchanligi to‘ldiruvchilarning solishtirma yuzasiga bog‘liq ekan, buni Merdok o‘zining xisob kitob ishlarida solishtirma yuzani empirik koeffitsient sifatida foydalandi. Bu koeffitsientning axamiyati va solishtirma yuzaning nisbiy miqdori 10.2-jadvalda keltirilgan. Ma'lum donadorlik tarkibga ega bo‘lgan to‘ldiruvchining yuza maydonini umumiy ta'sirini aniqlash uchun xar bir to‘ldiruvchi fraksiyasi massasini shu fraksiyaga mov bo‘lgan solishtirma yuza koeffitsienti kattaligiga ko‘paytiriladi, hamda olingan natijalarning yig‘indisi hisoblab topiladi. Boshqa tarafdan, Devi shu narsani aniqladiki, bir xil solishtirma yuzaga ega bo‘lgan to‘ldiruvchilardan iborat betonning suvga talabchanligi va siqilishdagi mustahkamligi keng diapazondagi to‘ldiruvchilar donadorlik tarkibi uchun bir xil bo‘ladi.


Solishtirma yuza va solishtirma yuza koeffitsienti orasidagi nisbiylik
10.2-jadval

To‘ldiruvchi fraksiyasi o‘lchami, mm yoki Britaniya elak №	Solishtirma yuza nisbiy kattaligi	Solishtirma yuza koeffitsienti
38,1-76,2	0,5	0,5
19,05-38,1	1	1
9,53-19,05	2	2
4,77-9,53	4	4
№ 7-4,77	8	8
№7-14	16	12
№14-25	32	15
№25-52	64	12
№52-100	128	10
№100 dan kichik	-	-

Bir xil solishtirma yuzadan iborat to‘ldiruvchilar asosida tayyorlangan betonning tavsifi
10.3-jadval

To‘ldiruvchi donadorlik tarkibi nomlanishi	To‘ldiruvchilarning donadorlik tarkibi, % ( to‘ldiruvchi fraksiyasi o‘lchami mm da yoki elak № bilan izohlangan)
	№ 52-100	№ 25-52	№ 14-25	№ 7-14	№ 7-5,77	№ 4,77-,53	№9,5319,05
A	11,2	11,2	11,2	11,2	11,2	22	22
V	12,9	12,9	12,9	0	0	30,6	30,7
S	15,4	15,4	0	0	0	34,6	34,6
D	25,4	0	0	0	0	0	74,6
jadval-3.21 ni davomi
To‘ldiruvchi donadorlik tarkibi nomlanishi	Solishtirma yuza, sm^2/g	S/S	Siqilishda mustahkamlik, MPa beton yoshida			Egilishda mustahkamlik, MPa beton yoshida
			7sutka		28sutka	7sutka	28sutka
A	32	0,575	24,2		33,5	3,8	4,5
V	32	0,575	24,7		32,9	3,8	4,6
S	32	0,575	25,1		33,4	4,0	4,6
D	32	0,575	23,7		32,7	3,5	4,2

Devi maqolasi bo‘yicha tuzilgan 10.3-jadvalda to‘rtta donadorlik tarkibdan uchtasi turli fraksiyadagi to‘ldiruvchilar uchun asosiy tarkib bo‘lib xizmat qiladi. Shu narsa aniqlanganki, o‘zgarmas suv-sement nisbati bo‘yicha to‘ldiruvchining solishtirma yuzasining ortishi beton mustahkamligini pasaytiradi, bu 10.4-jadvalda keltirilgan bo‘lib, Nyuman va Teyshen tadqiqotlari natijasi hisoblanadi.
Qorishma tarkibi 1:6 va S/S=0,6 bo‘lganda beton mustahkamligining to‘ldiruvchining solishtirma yuzasiga bog‘liqligi
10.4-jadval

To‘ldiruvchining solishtirma yuzasi, 2 sm /g	Betonning 28 sutkali yoshida siqilishdagi mustahkamligi, MPa	Yangi yotqizilgan beton qorishmasining hajmiy og‘irligi, 3 kg/m
22,4	368	2320
28	356	2310
43,7	308	2300
57,1	281	2250

Buning sababi to‘liq tushunarli emas, biroq shuni ta'kidlash lozimki, to‘ldiruvchi yirikligini kamayishi natijasida beton zichligining va mustahkamligining pasayishiga olib keladi. To‘ldiruvchilarning yuzasi maydoni beton qorishmasining qulay joylashuvchanligi uchun muxim faktorlardan biri hisoblanadi, biroq to‘ldiruvchilarning mayda donalarining bunda roli to‘liq o‘rganilmagan.

Masalan, daryo qumi va shag‘alini qo‘llagan holda 10.6-rasmda keltirilgan to‘rtta donadorlik tarkib quyidagi mos solishtirma yuzani ifodalaydi: 16, 20,
25 va 33 sm²/g.

Britaniya nazorat elaklari o‘lchami yoki nomeri


106-rasm. Eng katta yirikligi 19,05 mm bo‘lgan donadorlik tarkibidagi to‘ldiruvchining tipovoy chiziqli chegarasi: A, V, S-donadorlik tarkib oblasti

Donadorlik tarkibi tipovoy tarkibdan unchalik farq qilmaydigan to‘ldiruvchilar asosida tayyorlangan beton qorishmasining xususiyati amaliy jixatdan bir xil bo‘ladi, qachonki tarkibda yetmaydigan mayda to‘ldiruvchilarni ortiqcha to‘ldiruvchilar yirik donalari kompensatsiya qilsa. Biroq chetlashishi judaham katta bo‘lmasligi lozim.

Beton qorishmasining qulay joylashuvchanligiga to‘ldiruvchilarning donadorlik tarkibi ta'sir etuvchi asosiy faktorlardan biri hisoblanadi. Beton qorishmalarining qulay joylashuvchanligi quyidagilarni ifodalaydi: suvga talabchanlik va sement sarfi, qorishmaning qavatlanishi, beton yuzasiga sement sutining sizib chiqishi, beton yuzasini pardozlash va uni yotqizishning sifati. Yuqorida sanab o‘tilgan xususiyatlar qotgan betonning quyidagi xususiyatlariga yetarlicha ta'sir ko‘rsatadi: mustahkamlik, cho‘kishi va uzoq muddatga chidamliligi.
Shunday qilib, beton tarkibini to‘ldiruvchilarning donadorlik tarkibi ifodalaydi, biroq bu bog‘liqlikni matematik ifodalash haligacha imkoni mavjud emas.
Shuni ta'kidlab o‘tish kerakki, ideal donadorlik tarkibdagi to‘ldiruvchining tanlash orqali o‘zgarmas ratsional donadorlik tarkibga ega bo‘linadi, aks holda beton qorishmasining qulay joylashuvchanlik xususiyati o‘zgaruvchan bo‘lib qoladi. Betonning qulay joylashuvchanligi beton qorishmasida suvning miqdorini korrektirovka qilish orqali erishiladi, bu esa o‘zgaruvchan mustaxkamlikdagi beton olishga olib keladi.


Nazorat savollari:

1. 
   Agloporit ishlab chiqarishda qanday xomashyo ishlatiladi?
   
2. 
   Agloporit g‘ovak to‘ldiruvchini ishlab chiqarish texnologiyasini keltiring?
   
3. 
   Agloporit g‘ovak to‘ldiruvchisiga ta'rif bering?
   
4. 
   Agloporit donalari orasidagi bo‘shliqlik qanday aniqlanadi?
   
5. 
   Agloporit g‘ovak to‘ldiruvchi uchun qanday xomashyo qo‘llaniladi?
   
6. 
   Aglomeratsion mashinaning ishlash prinsipini tushuntiring?
   
7. 
   mashinasining ishlab chiqarish quvvati qanday aniqlanadi?
   
8. 
   Agloporit olishda qanday sanoat chiqindilari ishlatiladi?
   

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Neville A. M. Properties of concrete Fifth Edition, First published 2011.
   
2. 
   Akramov X.A., Nuritdinov X.N. Beton va temir-beton buyumlari ishlab chiqarish texnologiyasi. Darslik. T., 2011.
   
3. 
   Qosimov E.K., Nizomov T.A. Qurilish ashyolari. Darlik. T., O‘zbekiston. 2014. 4. Akramov X.A., Raximov Sh.T., Nuritdinov X.N., Turopov M.T. Beton to‘ldirgichlari texnologiyasi. O‘quv qo‘llanma (lotin imlosida).T., Arxitektura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. 2012.