10-mavzu: Mantiq ilmining ahamiyati, uning qonunlari/ 1-topshiriq Savollarga javob yozing?

10-mavzu: Mantiq ilmining ahamiyati, uning qonunlari/

1-topshiriq Savollarga javob yozing?

1. 
   Mantiq fanining obekti nima va uning qanday turlarini bilasiz?
   
2. 
   Formal mantiqnig asosiy qonunlarini ayting?
   
3. 
   Tushuncha nima va ular qanday usullar bilan yasaladi?
   
4. 
   Sig’ishadigan va sig’ishmaydigan tushunchalarni izohlang?
   
5. 
   Tushunchalarni mazmuni va hajmi ga ko’ra turlarini misollar bilan keltiring?
   

2-topshiriq “O’simlik” Tushunchasini chegaralash amalini bajaring?

Javoblar:

1-topshiriq

1.Mantiqilmining oэrganishob‘ektinitafakkurtashkiletadi. «Tafakkur» hamarabchaso’zboэlib, o’zbektilidagi «fikrlash», «aqliybilish» so’zlariningsinonimisifatidaqo’llaniladi. Tafakkurbilishningyuqoribosqichidir.Uningmohiyatiniyaxshiroqtushunishuchunbilishjarayonidatutgano’rni, bilishningboshqashakllaribilanbolganmunosabatinianiqlabolishzarur.Bilishvoqelikning, shujumladan, onghodisalarininginsonmiyasidasub‘ektiv, ideal obrazlarshaklidaaksetishidaniborat.Bilishjarayoniningasosinivaoxirgimaqsadiniamaliyottashkiletadi. Barchahollardabilishinsonninghayotiyfaoliyatibilan u yokibudarajadabog’liqbo’lgan, uningma‘lumbirehtiyojiniqondirishimumkinbo’lgannarsalarnitushunibetishgabo’ysundirilganbo’ladi.Bilishjarayoniniamalgaoshirarekan, kishilaro’zoldilarigama‘lumbirmaqsadniqo’yadilar.Ularo’rganilishilozimbo’lganpredmetlardoirasi, tadqiqotyo’nalishi, shakllarivametodlarinibelgilabberadi. Tafakkuruchxilshaklda: tushuncha, hukm (mulohaza) vaxulosachiqarishshaklidamavjud. Tafakkurshaklifikrningmazmuninitashkiletuvchielementlarningbog’lanishusuli, uningstrukturasi (tuzilishi)dir. Fikrlashelementlarideganda, predmetningfikrdaifodaqilinganbelgilarihaqidagiaxborotlartushuniladi.

2. Formal mantiqto’g’ritafakkurshakllarivaqonunlarinio’rganuvchi fan sifatidaMantiqkengma‘nodaolamdagiqonuniy, zaruriybog’lanishvaaloqalar, tartibvaizchillik, tafakkurimizningichkialoqadorligi, tadrijiyrivojlanishi, turlifikrlaro’rtasidagimantiqiybog’lanishlarniifodalaydi. Tafakkurvoqelikniumumlashtiribvamavhumlashtirib, muayyanmantiqiyshakllarda, ya‘nitushuncha, hukmvahulosachiqarishhamdaularo’rtasidagialoqalarshaklidaaksettirib, ma‘lummantiqiyqonun – qoidalarnivujudgakeltiradiki,to’g’ri, aniq, izchil, ziddiyatlardanholifikrlashanashuqonun – qoidalargaamalqilishnitaqozaetadi. Bu qonunqoidalaramaliyotdavujudgakelganbilimlarniisbotlashgayoki rad etishga, ularningto’g’riligiyokixatoliginitasdiqlashgayokiinkoretishgaxizmatqiladi.Tafakkurnimantiqfanidantashqarifalsafa, fiziologiya, psixologiya, dialektika, kibernetikafanlari ham o’zpredmetinuqtainazaridano’rganadi. Grammatikamantiqfanigayaqin.Tushunchavahukmlarningifodalanishstrukturasinianiqlashdagrammatikaningrolikatta. Biroqyuqoridatilgaolinganfanlarningharbiritafakkurgao’znuqtainazaridanyondoshadi, uningturliqirralariniochibberadi.Hozirgikundamantiqilminingo’zining ham turliyo’nalishlari,tarmoqlarimavjud, ularorasidainsontafakkuriniengoddiyqonun – qoidalarbilanqurollantiradigan, unito’g’rifikrlashningtamoyillaribilantanishtiradiganmuhimtarmog’i formal mantiqbo’lib, u tarixiykelibchiqishinie‘tiborgaolganholdaan‘anaviymantiq, ommaviyliginuqtainazaridanesa, umumiymantiq deb ham yuritiladi. Formal mantiq -fikrlashningtuzilishivauningqonunlarihaqidagifandir. Formal mantiqfikrlashningrivojlanishini, uningtakomillashishjarayoninio’rganishnio’zidansoqitqiladi.U fikrlashningmantiqiytuzilishini, shaklinio’rganadi.Insonningfikrlashshakli, tuzilishiturliqonunlargaasoslanadivaularnikeltirib ham chiqaradiFormalmantiqvaklassikmantiq

tushunchalarisinonimtushunchalarbo’lib,undamuloxazalarikkiqiymatli, ya‘ni chin yokixatobo’ladi. Klassikmantiqdanfarqqiluvchihozirgizamonmantig’iturliyo’nalishlardaniboratbo’lib, ularbirgalikdanoklassikmantiq deb nomlanadi

3.Tushuncha – tafakkurningmantiqiyshakliTushuncha – predmetvahodisalarningumumiy, muhimbelgilariniaksettiruvchitafakkurshaklidir. Tushunchahosilqilishuchunpredmetningyuqoridagiusullarbilananiqlanganumumiyva individual belgilariningmuhimlariajratilishi, nomuhimlarichetlashtirilishilozim. Bu esaabstraksiyalashyordamidaamalgaoshiriladi.

4.Taqqoslanadigantushunchalaresahajmjihatidansig’ishadiganvasig’ishmaydiganbo’ladi. Sig’ishadigantushunchalarninghajmibir-birigabutunlay, to’laligichayokiqismanmoskeladi.Ularo’rtasidauchxilmunosabatmavjud: moslik, qismanmoslikvabo’ysunish. Moslikmunosabatidagitushunchalarbittapredmetni (predmetlarsinfini) aksettiruvchitushunchalarbo’lib, ularbir-biridanfaqatazmunibilanginafarqqiladiSig’ishmaydigantushunchalarhajmijihatidanumumiylikkaegabo’lmagantushunchalarhisoblanib, birsinfgakiruvchiharxilpredmetlarniyokipredmetlarguruhiniaksettiradi.Ularningumumiyligifaqatanashunda. Bu tushunchalaro’rtasida ham uchxilmunosabatbor: birgabo’ysunish, qarama-qarshilik, zidlik.

5.Tushunchao’ziningmazmunivahajmigaega. Tushunchaningmazmuniniundafikrqilinayotganpredmetningmuhimbelgilarito’g’risidagiaxborottashkiletadi. Masalan, «fan» tushunchasiningmazmunini fanning muhimbelgilari, ya‘niuningamaliyotbilanaloqadaekanligi, predmetlarningbirortasohasigaoidtushunchalar, qonunlar, prinsiplarshaklidagiob‘ektiv chin (haqiqiy) bilimlartizimidaniboratbo’lishi, dunyoqarashningshakllanishidaishtirokqilishivashukabilartashkilqiladi. Tushunchaninghajmiesa, undafikrqilinayotganpredmetlaryig‗indisiniaksettiradi.Masalan, yuqoridamisolqilibkeltirilgan «fan» tushunchasininghajmimavjudbarchafanlarni: matematika, fizika, mantiqvahokazolarnio’zidaqamraboladi. Tushunchaningmazmunivahajmiuzviybog’liqbo’lib, u tushunchaningmazmunivahajmio’rtasidagiteskarinisbatqonuniyordamidaifodalanadi. Bu qonungamuvofiqtushunchaninghajmikengaytirilsa, mazmunitorayadivaaksincha, hajmitoraytirilsa, mazmunikengayadi. Masalan, «fan» tushunchasiningmazmuniga «mantiq»qaoidbo’lishbelgisiniqo’shishbilanhajmjihatidanundantorroqbo’lgan «mantiqfani» tushunchasigao’tiladi. «Fan» tushunchasininghajminikengaytirishbilanmazmunjihatidanunganisbatantorroqbo’lgan «ijtimoiyongshakli» tushunchasihosilqilinadi.Bundafaqatfangaxosbo’lib, boshqaijtimoiyongshakllarida, masalan, huquqiyongdabo’lmaganspetsifikbelgilartushunchamazmunidanchiqaribtashlanadi

2-topshiriq

Tushunchanichegaralashhajmikengtushunchadanhajmi tor tushunchaga (jinstushunchadanturtushunchaga) fikrano’tishdaniborat.

A-o’simik B-buta

C-yarimbuta (yokichalabuta)

D-izen