10-mavzu: qurilish mahsulotining tannarxi, foyda va rentabellik

Q_qmi = BX + UX + R_j
Bevosta xarajatlar o‘z ichiga quyidagilarni oladi: xom-ashyo, mahsulot va konstruksiyalar qiymati, ishchilarning ish xaqi, mashina va mexanizmlardan foydalanish xarajatlari. Ularning har bir ko‘rinishi, smeta normalari va narxlari bo‘yicha ishlarning ko‘lamini tashkil qilishda bevosita hisob-kitob bilan aniqlanadi.
Ustama xarajatlar – ishlab chiqarishning umumiy shartlarini, uning boshqarish va xizmat ko‘rsatish tashkilotlarini tashkil etish bilan bog‘liq xarajatlarning yig‘indisidir. Ularnining tarkibiga quydagilar kiradi:

• 
  ma’muriy-xo‘jalik xarajatlari;
  
• 
  qurilish ob’yektiga xizmat ko‘rsatish xarajatlari;
  
• 
  qurilish maydonlaridagi ishlarni tashkil etish xarajatlari;
  
• 
  qolgan ustama xarajatlar (mol-mulkni sug‘urta qilish, bank kreditlari bo‘yicha to‘lovlar, reklama bo‘yicha xarajatlar va boshqalar).
  

Ustama xarajatlarning qiymati bevosita xarajatlarning smeta bo‘yicha narxiga maxsus normalar bilan %larda belgilanadi.
Rejali jamg‘armalar (smetadagi foyda)- bu pul mablag‘lari yig‘indisi bo‘lib, ish tannarxiga tegishli bo‘lmagan va qurilish mahsuloti qiymati (narxi)ning normativ (kafolatli) qismi hisoblanuvchi qurilish tashkilotlarining alohida (umumiy) xarajatlarini qoplash uchun zarurdir. Uning qiymati bevosita va ustama xarajatlarning yig‘indisidan %larda hisoblanadi.
Yuqorida ko‘rsatilgan sarf-xarajatlarning hisob-kitobi quyidagi formulalar bilan amalga oshiriladi:
B_x = Q_qmi – UX + R_j;
UX = ((Q_qmi - R_j)UX)/ (100 +UX);
R_j = (Q_qmi – UX)/100;
Qurilish mahsulotlariga erkin narxlarni shakllantirish sharoitida rejali jamg‘armalar normasi qurilish mashina va mexanizmlariga xizmat ko‘rsatuvchi ishchi-quruvchilar hamda ishchilar mehnatiga to‘lov uchun mablag‘ning aniq qiymatiga 50% yoki qurilish-montaj ishlarining smeta bo‘yicha tannarxiga 12% o‘lchamda belgilanishi mumkin.