10-mavzu: qurilishda fan-texnika taraqqiyoti va uning iqtisodiy samaradorligi reja

10.4 Ilmiy texnik-taraqqiyotning qurilishdagi samaradorligini iqtisodiy baholash va uning ko‘rsatkichlari

Ilmiy texnik-taraqqiyot borasidagi iqtisodiy samaradorlik va ish mahsuldorligini baholash fan va texnika rivojlanishiga, tashkiliy- texnik va xo‘jalik tadbirlarini olib borishga o‘z hissasini qo‘shadi. Bunda tarmoq darajasida asosan quyidagilar muhim sanaladi:

• 
  loyihalarning yangiligi va istiqbolligi;
  
• 
  ishlab chiqarishning texnik darajasi va texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlarini oshirishda qo‘shilgan amaliy ulushi;
  
• 
  ish sifatini tushirmagan holda o‘z muddatida bajarish;
  
• 
  ilmiy texnik loyihalarni amalga oshirishdan olinadigan iqtisodiy samaradorlik;
  
• 
  yangiliklarning mazkur sohada mavjud o‘zimizning va chet el yutuqlaridan farqi.
  

Samaradorlikni baholash fan va texnika rivojlanishining rejalarini tasdiqlashda, shuningdek qurilish tashkilotlarining aniq tashkiliy texnik tadbirlarini ko‘rsatib berishda katta rol o‘ynaydi.
Qurilishda ilmiy texnik-taraqqiyotning samaradorligini baholashning eng ko‘zga ko‘ringan sohalari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
1. Ishlab chiqarish resurslarini tejalishini ta’minlovchi yangi texnologik jarayonlarni qo‘llash, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish usullari.
Bu yerda samaradorlikni baholash quyidagi formula asosida baholanadi:


E = A ((S₁+E_nK₁) - (S₂+E_nK₂))

bunda: A - yangi texnikadan foydalangan holda hisobot yilida bajarilgan ish hajmi;

S₁,S₂ - taqqoslanadigan variantlar bo‘yicha ishning tannarxi;
K₁,K₂ - xuddi shu variantlar bo‘yicha kapital qo‘yilmalar;
E_n - kapital qo‘yilmalar iqtisodiy samaradorligining normativ koeffitsienti.
2. Butun xizmat davrida vaqt omilini hisobga olgan holda ekspluatatsiya qilish xarajatlarini tejab qolish orqali baholanadigan yangi mashina va konstruksiyalarni qo‘llash.
Yangi qurilish texnikasining samaradorligi yuqorida ko‘rsatilgan formula bo‘yicha baholanadi. Bunda yangi va oldin ekpluatatsiya qilingan texnikaning qiymati hisobga olinadi. Yangi va oldindan ekpluatatsiya qilingan konstruksiyaning uzoq muddatligini hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
K_e = (R₁ + E_n) / (R₂ - E_n)
Bunda: R₁, R₂ — taqqoslanadigan variantlar bo‘yicha qurilish konstruksiyalarining bir yil xizmat qilishga mo‘ljallangan qiymatining ulushi.
3.Ilmiy texnik-taraqqiyot yutuqlaridan foydalanish evaziga qurilishni davom etish muddatini qisqartirish. Bunda iqtisodiy samaradorlik quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: