10-mavzu. Xo‘jalik yurituvchi

Joriy baho deyilganda shu davrda mahsulotni yetkazib berish amalga oshirilgan baho tushuniladi. Bunday baholar bir shartnoma doirasida o‘zgarishi mumkin va ular bozorning holatini o‘zida aks etti-radi.
O‘zgaruvchan baholar shartnomada ma’lum bir shart asosida, masalan, shartnomani ijro etish paytida bozor bahosi o‘zgaradigan bo‘l-sa (ko‘tarilsa yoki pasaysa), o‘zgartirilishi (qayta ko‘rib chiqilishi) mumkin deb qayd etilgan baholardan iborat.
Almashtiriluvchi (“sakrovchi”) baholar tayyorlanish muddati uzoq vaqtni talab etuvchi buyumlarga nisbatan o‘rnatiladi. Bunday ba-holar shartnoma ijro etish muddatining tugashiga qarab hisoblanadi. Bunda birlamchi shartnoma bahosi mahsulot tayyorlangan muddat davo-mida ishlab chiqarish xarajatlarining o‘zgarishiga qarab o‘zgartiriladi.
Vaqt omiliga ko‘ra baholarning quyidagi turlari bo‘lishi mumkin: · doimiy baholar;
· mavsumiy baholar; · bosqichli baholar.

167

Amal qilish muddati oldindan kelishilmagan baholarga doimiy ba-holar deyiladi.
Mavsumiy xarakterga ega bo‘lgan tovarlarga nisbatan o‘rnatilgan baholar mavsumiy baholar deb ataladi. Bunday baholar sotishning bir-lamchi bahosiga nisbatan ustama yoki chegirmani qo‘llash yo‘li bilan aniqlanadi va ma’lum davr (mavsum) mobaynida amal qiladi.
Dastlabki aniqlangan shkalaga muvofiq ravishda oldindan belgi-langan holatlarda bosqichma-bosqich pasaytiriladigan tarzda aniqlana-digan mahsulotlarning bahosi bosqichli baholarda belgilanadi.
Baholar xususida ma’lumotlarni olish usuliga muvofiq baholar quyidagicha farqlanadi:
· ma’lumotnomaviy baholar; · preyskurant baholar;
· hisob-kitobli baholar.
Kataloglar, preyskurantlar, iqtisodiy jurnallar, spravochniklar va boshqa maxsus adabiyotlarda e’lon qilinadigan baholar ma’lumotno-maviy baholar deyiladi. Ular o‘xshash mahsulotlarga baholarni belgi-lashda yoki baholarning darajasi va nisbatini tahlil qilishda mo‘ljal in-formatsiya sifatida foydalaniladi.
Firmalarning preykurantlarida, spravochniklarda va boshqa adabi-yotlarda e’lon qilingan baholar preykurant baholar deb ataladi.