10-Mavzu: Yuridik shaxslarni ish bilan ta’minlashda psixologiyaning tutgan ro’li. Reja

1-ilоva



Ma’ruzalar matni.

Reja:

1. Mеhnat хavfsizligining psiхоlоgik masalalari. 2.Ish jоyi va mеhnat хavfsizligi.
3.Mеhnat jamоasi va хavfsizlik.
4.Psiхik hоlat va хavfsizlik.
5.Хavfsizlik va qоbiliyatlar.
6.Aksidеntal qоbiliyatlar.
7.Aksidеntal qоbiliyatlarni o’rganish mеtоdlari.
8.SHaхsni jarоhat оlmasligini diagnоstika qilish

Ishlab chiqarishda vaqt normaning ilmiy asolanishi tarixi F.U. Teylor ishlaria olib chiqadi.Uning ishlab chiqqan normalash tizimi qator asoslarga talablarni biriktiradi.

1)og`irlikni yengillatish
2)ish vaqti davomida dam olish uchun belgilangan tanaffuslar:
3)ishchi faoliyatini tarkibiy elementlarga ajratib chiqsh va ularning bajarilishini jadvalda boshqarish;
4)aniq bir xil tipdagi ishlarni bajarish uchun maxsus olingan instrument;
5)normaning oshirib bajarilgan foizlari uchun zaruriy rag`batlantirish
Teylor ishi ta`sirida bajarilgan mehnat faoliyatining har xil turlarini ko`plab o`rganishlar normalarni ishlab chiqishda va ularning bajarilishini takomillashtirishdagi har qanday kasb faoliyati analizi boshlanadigan quyidagi ishchi harakatlar tiplarini aniqladi:
1)Asosiylari- yoqimli sharoitlarda amalga oshiriladigan mehnat faoliayti maqsadlariga erishish uchun minimal darajada zarurlari
2)Urinish harakatlari- yoqimli sharoitlardan mehnat sharoitini chetlashishi bilan asosiylarining mos kelishini aniqlovchi
3)To`ldiruvchi- asosiy topsjiriqqa kirmaydigan ,amo asosiy mehnat jarayonlari omillari uchun kerakli kuch sifatida zaruriy bo`lgan.
4)Avariya harakatlarini to`ldiruvchi , paydo bo`lgan avariya holatini yo`qotish uchun kerakli
5)ortiqcha harakatlar- keraksiz va odatda asosiy ishchi harakatlariga halaqit beruvchi;
6)Xato harakatlar - birinchi to`rt guruhda to`g`ri harakatlar o`rniga bajariladigan va maqsadga erishib bo`lmaydigan harakatlar

Texnik normalashtirishda mehnat psixologiyasi uchun juda muhim bo`lgan tushuncha ishlatiladi.Bularga vaqtning texnik normasi, ishlab chiqarishning texnik normasi, operativ vaqt tushunchalari kiradi.

Vaqtning texnik normasi degandsa aniq tashkiliy texnik sharoitlarda u yoki bu ishni ishlab chiqarishning barcha vositalarini ununmliroq qo`llashd va novatorlarning oldingi ishlab chiqarish tajribalarini hisobga olish bilan ratsional darajad mehnatni tashkil qilishda kerak bo`ladigan vaqt tushuniladi.
Ishlab chiqarishning texnik normasi deb vaqt birligida ishchi tomonidan tomonidan ishlab chiqairsh kerak bo`lgan mahsulot birligi soniga aytiladi.
Operativ vaqt bu texnologik operatsiyani amalga oshirish uchun kerak bo`lgan vaqtdir.U texnologik jarayon aniqlydigan asosiy vaqtdan va mehnatni tashkil qilish bilan ta`minlanadigan yordamchi vaqtdan tarkib topadi.
Asosiy vaqt operatsiya yok unin qismlarini bajarishd ishchi kuzatuvidagi mashina tomonidan ketkaziladigan mashina vaqti va ishchining mexanizmlarni ishlatmasdan ketkazadigan qo`l vaqti hamda ishchining bevosita ishtirokida mashinaning ketkazadigan mashina qo`l vaqti bo`ladi.
Operativ vaqtdan tashqari ish vaqtida – tayyorlanuvchi – yakunlovchi vaqt va ish joyiga xizmat ko`rsatish vaqti ham kiradi.Ish vaqtida ish bo`lib turgan vaqti bilan birga ishdagi tanaffuslar ham qo`shiladi dam olish tabiiy zaruratlar va ishchilarga bog`liq bo`lmagan tanaffus vaqtlari bu esa ishlab chiqarishni tashkil qilishdagi kamchiliklar hisoblanadi.
Mehnat xavfsizligining psixologik jihatlari avariya holatlarida inson omili rolini o`rganish bilan bog`liq.
Avariya holati- bu mehnat faoliytini oldindan tuzilgan reja bo`yicha bajarish mumkin bo`lmay qoladigan avariya xavfi ko`rinishidgi sharoitnig og`irlashishidir.Avariya holatida baxtsiz hodisa paydo bolishning yetarli yuqori imkoniyati vujudga keladi.
Baxtsiz voqea bu to`satdan , kutilmagan holda notog`ri rekasiyasi oqibatida vujudga keladigan inson organizmining shikastlanishidir.
’Mehnatd”gi xavfga insonning qarshi harakat qilish qobiliyati- yozadi M.A.Kotik – to`rtta omil bilan vujudga keladi:
1)Inson tabiiy xususiyatlaridankelib chiqadigan va ongsiz boshqaruvda ko`rinadigan biologik omili(shartsiz reglekslar kompleksi)
2)Inson psixik fuknsiyalri va psixik aks ettirishni xususiyatlarini aniqlovchi omil.
3)Inson tajribasi uning bilimlari , malaka va ko`nikmalaridan kelib chiqadigan omil
4)inson yo`nalishi , unng motivlari, qiziqishlari, moslamalarini xaraktelovchi omil
Mehnat xavfsiligi muammosini yechishda ikkita umumiy yo`nalish mavjud:
1)xavfsiz qurollar, mehnat predmetlari va sharoitlri yoki himoyalanishining unumli vositlarini vujudga keltirish yo`li bilan ishlab chiqairish xavfi darajasini pasaytirish
2)ularning xavfsizroq , xulq-atvoini tashkl qilsh yo`li bilan ishchilarning individual himoyalanganlik darajasini oshirish

Mehnat jarayonida inson psixik holatlariga tabiiy muhit sharoitlarinig ta`siri.

Har qanday kasb faoliyati bajarilishi doimo shaxsga har xil ta`sir ko`rsatadigan tabiiy muhitning qandaydir sharoitlarida amalga oshiriladi.Tabiiy muhitga ishchi o`rni , o`quv labaratoriysi , ustaxonsi , sx, zavod barcha jihozlari bilan kiradi.Bunga yana ob-havo va iqlim sharoitlari kiradi.
Tabiiy muhitning muhim omili-ish joyining yoritilganligidir.uni o`rganish ha rxil mutaxassislar vakillari tomonidan o`tkaziladi.Bu mutaxassislar yorug`lik texniklari, fiziologlar, okulistlar, gigenistlr, psixologlar bo`lishi mumkin.Muhit psixologiyasining ish joyi yoritilganligini o`rgnishdagi vazifasi- shnday yoritilganlikda bajariladigan inson faoliyatida nima o`zgarishini ko`rsatishdir.Sezilarliki, yuqori yoritilganlikda mehnat ishlab chiqarishi oshishi mumkin, lekin k`rish sezgirligi oshganligi uchun emas, balki yorug` xonada ishlash yoqimlidir.Ish joyiga tushayotgan yorug`lik kuchi ishda ko`rishning otiqcha kuchlanishidan qochishga yetarli bo`lishi kerak.Bunda muhim rolni nafaqat yorug`lik soni , balki sifati o`ynaydi.Misol uchun Ivanovo shahridagi maxsus tadqiqotlar tikuvchilik fabrikalarida o`tkazilgan.Bu tadqiqotlar ko`rsatishicha yorug`lik oshirilganda ishchilarning mehnat ishlab chiqairishi 3-7 % ga oshgan.Bunda mashinalar ishlaridagi brak 20-25%ga kamaygan , hamda kamchiliklar 50%ga ozaygan.
Ishda ko`rish sezgirligini oshirish nafaqat yorug`lik manbasini kuchaytirish bilan mumkin, shuning blan birga kontrastlarni qo`llash bilan ham mumkin bo`ladi.Biroz pasaytirilgan yoritilganlikdagi qoradagi oq yaxshiroq seziladi, normal yoritilganlikdagi kulrang fondagi oqqa nisbatan
Ish xonalarini har xil ranglarga bo`yash, insonnnig o`zini his qilishga har xil ta`sir qiladi.maxsus tadqiqotlar ko`rsatadiki, oq va sariqroq oq yoritilganlik maqsadga muvofiqdir.Shuni yodda tutish kerakki, ishlab chiqarish xonasini mos keladigan ranglar bilan bezash ish xarakteriga bog`liq.
Ish vaqtida inson psixik holatlariga atmosfera sharoitlari ham ta`sir qiladi:harorta, havo tarkibi, bosim, havo harakati , uning fizikaviy- kimyoviy xususiyatlari.Shu narsa aniqlanganki, harorat psixik holatlar jadalligi va chuqurligiga, qisman uyqu va ziyraklikk ta`sir qiladi.Eksperimental ko`rsatilganki 19 haroratda kutilmagan tovush signaliga reaksiya qilish 24 haroratdagidan 0.08 s oz bo`lgan uzluksiz ishda fazo muhiti harorati17-19 s dan oshmasligi kerak.Bu ko`rsatlich qilingan sanitar – gigeyena standartlardan past.(18-28C)Bu ko`rsatilgan normativ odatdagi ishlarni bajarishdagi gigienik - psixologik talablarga mos keladi.
Nafas olayotgan havo, xususan undagi kislorod hajmi bilan muhim ahamiyatga ega.havo tarkibida kislorod kamligi gipoksiyaga olib keladi.Bu esa kslorod yetishmasligi sensamotor reaksiyalarning tezligini pasaytiradi, diqqatni taqsimlashda va ko`chirishda keyinchalik vujudga keladi, xotira yomonlashadi va bir voqeaning o`zida tanqidning keskin kamayishida yuqori kayfiyat vujuga keladi.Kislorod yetishmasligi mehnat faoliyatida tez-tez ko``nikmalar buzilishiga olib keldi.
Psixikaga yoqimsiz ta`sir qiladigan yamn bir omil- bu shovqin.